Probiotyki a prebiotyki i synbiotyki

Co to jest probiotyk i czym różni się od prebiotyku? Jaki probiotyk dla dzieci jest najlepszy? Jak brać probiotyk: czy razem z antybiotykiem, czy raczej po antybiotykoterapii oraz jak długo? Czy prebiotyk działa razem z probiotykiem? Jakie są naturalne probiotyki i prebiotyki oraz gdzie ich szukać? Czy warto przyjmować suplementy zawierające probiotyki i prebiotyki? W poniższym tekście znajdziesz odpowiedzi na te i wiele innych pytań.

Wszystkie drobnoustroje zasiedlające organizm człowieka określa się terminem mikrobiota. Szacuje się, że w skład mikrobioty wchodzi od 300 do 1000 gatunków drobnoustrojów. Zaburzenia w składzie i funkcji drobnoustrojów zasiedlających przewód pokarmowy człowieka, czyli tzw. dysbioza jest czynnikiem predysponującym do rozwoju wielu chorób, między innymi biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyków, zespołu jelita drażliwego, chorób alergicznych, cukrzycy, czy otyłości. Rola, jaką odgrywa mikrobiota w utrzymaniu zdrowia oraz w patogenezie wielu chorób sprawia, że jej modyfikacje znajdują się aktualnie w centrum zainteresowania wielu badaczy.

Co to jest probiotyk?

Słowo probiotyk pochodzi z języka greckiego, gdzie ,,pro bios” oznacza „dla życia”. Terminem probiotyki wg. FAO (Food and Agriculture Organization of the United Nations, Organizacja Narodów Zjednoczonych ds. Wyżywienia i Rolnictwa) oraz WHO (World Health Organisation, Światowa Organizacja Zdrowia), określa się żywe organizmy, które podawane w odpowiednich ilościach wykazują korzystne działanie zdrowotne.

Jak działa probiotyk?

Korzystne mechanizmy działania probiotyków polegają między innymi na:

• wytwarzaniu substancji hamujących wzrost bakterii chorobotwórczych,
• współzawodniczeniu z chorobotwórczymi mikroorganizmami o składniki odżywcze,
• zakwaszaniu treści jelitowej, co chroni przed namnażaniem się drobnoustrojów chorobotwórczych,
• korzystnym modulowaniu odpowiedzi immunologicznej,
• zmniejszaniu stanu zapalnego błony śluzowej jelit,
• wytwarzaniu witamin z grupy B,
• zwiększeniu wchłaniania z przewodu pokarmowego niektórych witamin i minerałów.

By drobnoustrój można byłoby uznać za posiadający właściwości probiotyczne, musi on spełniać określone kryteria, do których należą:

• pochodzenie z naturalnej zdrowej mikroflory jelita grubego człowieka,
• historia stosowania bezpiecznego i pozbawionego skutków ubocznych,
• odporność na działanie soku żołądkowego i żółci, co umożliwia im przeżywalność w przewodzie pokarmowym,
• konkurencyjność o substraty odżywcze i miejsce kolonizacji na błonie śluzowej przewodu pokarmowego z drobnoustrojami chorobotwórczymi,
• produkcja kwasu mlekowego, co stwarza niekorzystne warunki do rozwoju większości mikroorganizmów chorobotwórczych,
• odporność na działanie czynników produkowanych przez mikroflorę bytującą w przewodzie pokarmowym,
• zdolność zasiedlania określonych miejsc w organizmie.

Do drobnoustrojów o działaniu probiotycznym należą przede wszystkim bakterie produkujące kwas mlekowy z rodzajów Lactobacillus i Bifidobacterium, a także drożdżaki Saccharomyces boulardii oraz niektóre szczepy Escherichia coli i Bacillus.

Źródła probiotyków – przykłady

Źródłem probiotyków są niektóre produkty spożywcze. Należą do nich mleczne napoje fermentowane, np. kwaśne mleko, kefir, maślanka, jogurty naturalne czy mleko acidofilne. Bakterie kwasu mlekowego wykorzystywane są także w produkcji serów oraz znajdują się w kiszonkach, np. w kiszonej kapuście czy ogórkach.

Źródłem probiotyków są również preparaty farmaceutyczne zarejestrowane jako produkty lecznicze, a także dietetyczne środki spożywcze specjalnego medycznego przeznaczenia, czy suplementy diety.

Uważa się, że ryzyko zakażenia drobnoustrojami probiotycznymi jest niewielkie, a przyjmowanie preparatów zawierających probiotyki przez osoby zdrowe jest bezpieczne, co potwierdza przyznany im przez FDA (Food and Drug Administration, Agencja do spraw Żywności i Leków) status GRAS (Generally Recognized as Safe – powszechnie uznawane za bezpieczne).

Który probiotyk jest najlepszy dla dzieci?

Rodzice nierzadko pytają o probiotyk/probiotyki najlepszy/najlepsze dla dzieci. Trudno odpowiedzieć na tak zadane pytanie, ponieważ właściwości probiotyków są szczepozależne, tak więc probiotyk skuteczny w profilaktyce i/lub leczeniu określonego problemu zdrowotnego, może takiej skuteczności nie wykazywać w innym problemie zdrowotnym. Ponadto, niezbędne byłoby przeprowadzenie badań porównujących skuteczność konkretnych szczepów bakterii probiotycznych, zastosowanych w określonym wskazaniu klinicznym, np. w zapobieganiu biegunce związanej ze stosowaniem antybiotyku, a takich badań brak. Tak więc nie istnieje pojęcie uniwersalnego najlepszego probiotyku dla dzieci.

Jaki probiotyk zastosować w profilaktyce biegunki związanej z antybiotykoterapią?

Występowanie biegunki – zarówno w trakcie stosowania antybiotykoterapii, jak i po jej zakończeniu – obserwuje się u od 11 do 40% dzieci. Wywołać ją może każdy antybiotyk, ale większe ryzyko jej wystąpienia jest związane ze stosowaniem antybiotyków o tzw. szerokim spektrum działania przeciwbakteryjnego. Jeżeli rozważa się zastosowanie probiotyków w zapobieganiu biegunce związanej z antybiotykoterapią u dzieci, Grupa Robocza ESPGHAN ds. Prebiotyków i Probiotyków zaleca wybrać Lactobacillus rhamnosus GG (LGG) lub Sacharomyces boulardii (S. boulardii).

Jak długo brać probiotyk po antybiotyku?

W przeprowadzonych badaniach dotyczących profilaktyki biegunki związanej ze stosowaniem antybiotyku, probiotyk był zazwyczaj podawany w trakcie antybiotykoterapii i to było podstawą do oceny jego skuteczności. Brak jest badań wskazujących na korzyści ze stosowania probiotyku po zakończonej antybiotykoterapii. Aby zatem odpowiedzieć na pytanie, czy stosowanie probiotyku po zakończeniu antybiotykoterapii jest zasadne, a jeśli tak, to przez jaki okres czasu należałoby go stosować, niezbędne jest przeprowadzenie odpowiednich badań.

Jaki jest dobry probiotyk na ,,drażliwe jelita”?

Dokumentowana jest rola zaburzeń mikrobioty przewodu pokarmowego w rozwoju zespołu jelita drażliwego (IBS, z ang. Irritable Bowel Syndrome). Zgodnie ze stanowiskiem ACG (American College of Gastroenterology), pomimo, że istnieją pewne dowody na to, że zastosowanie probiotyków może być korzystne w IBS, to jednak interpretacja wyników dostępnych badań dotyczących ich skuteczności w leczeniu tej choroby jest trudna. Wynika to między innymi z małej liczebności badanych grup, zastosowania różnych szczepów bakterii, w tym preparatów zawierających kilka szczepów, a także różnej metodologii badań. Wszystko to sprawia, że aktualnie brak jest rekomendacji, co do stosowania probiotyków w leczeniu objawów IBS u osób dorosłych. Stanowisko to dotyczy także stosowania probiotyków u dzieci z czynnościowymi bólami brzucha, w tym IBS.

Jaki probiotyk wybrać w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej?

Podstawową metodą leczenia ostrej biegunki przebiegającej z odwodnieniem, jest nawadnianie doustnym płynem nawadniającym lub nawadnianie dożylne. Jako uzupełnienie doustnej terapii nawadniającej w leczeniu ostrej biegunki infekcyjnej u dzieci, można rozważać zastosowanie takich probiotyków, jak LGG lub S. boulardii. Najlepiej, gdy probiotyki są włączane do leczenia we wczesnym okresie trwania biegunki.

Jak brać probiotyk?

Probiotyk należy zawsze przyjmować zgodnie z instrukcją zamieszczoną na etykiecie konkretnego preparatu probiotycznego, który chcemy zastosować. Istotne jest nie tylko przestrzeganie wskazanego na opakowaniu dawkowania, ale również sposobu przygotowania/podania probiotyku, np. rozpuszczenie zawartości saszetki w letniej lub ciepłej wodzie i wypicie po przyrządzeniu czy podanie zawartości saszetki bezpośrednio do ust.

Probiotyk a prebiotyk

Temat dotyczący probiotyków jest zazwyczaj poruszany łącznie z tym dotyczącym prebiotyków. Prebiotyki to niepodlegające trawieniu składniki żywności, które selektywnie stymulują rozwój i/lub aktywność jednego lub ograniczonej liczby szczepów bakterii w jelicie grubym i w ten sposób korzystnie wpływają na stan zdrowia człowieka. Tak więc, rozwój bakterii probiotycznych warunkowany jest między innymi przez dostępność prebiotyków. Prebiotyki to węglowodany (cukry), wśród których wyróżnia się oligosacharydy i polisacharydy.

Prebiotyki – przykłady

Wśród oligosacharydów najlepiej poznane korzystne właściwości wykazują fruktooligosacharydy (FOS), galaktooligosacharydy (GOS), laktuloza i oligosacharydy sojowe, natomiast przykładami najlepiej poznanych polisacharydów są: inulina, skrobia oporna oraz pektyny.

Źródła prebiotyków 

Naturalnym źródłem prebiotyków są niektóre produkty pochodzenia roślinnego, m.in. cebula, cykoria, szparagi, czosnek, pory, karczochy, ziemniaki, pomidory, topinambur, fasola, groch, pszenica, jęczmień, owies, banany czy miód. Cennym źródłem oligosacharydów jest pokarm kobiecy.

Niektóre z prebiotyków pozyskanych na drodze procesów chemicznych i enzymatycznych, są wykorzystywane jako dodatek do produktów żywnościowych lub produkcji suplementów diety. Prebiotyki znajdziemy np. w żywności przeznaczonej dla niemowląt, jogurtach, galaretkach i dżemach, pieczywie, napojach owocowych, a także w żywności o obniżonej kaloryczności (dzięki swoim właściwościom oligosacharydy są stosowane jako zamiennik tłuszczu i cukru).

Cena prebiotyków: naturalne tańsze od suplementów

Prebiotyki jako suplementy diety, dostępne są zarówno w postaci płynnej, proszku, jak i kapsułek. Ceny takich preparatów mogą być bardzo różne. Zanim sięgniemy po suplement zawierający prebiotyk warto pamiętać, że pokrycie zapotrzebowania organizmu na prebiotyki możliwe jest przy uwzględnieniu w diecie naturalnych ich źródeł, a cena takiego naturalnego prebiotyku jest niższa niż suplementu. Poza tym naturalne źródła prebiotyków są także bogate w inne istotne dla organizmu składniki, np. witaminy czy minerały.

Probiotyk z prebiotykiem, czyli synbiotyk

Połączenie probiotyku z odpowiednim prebiotykiem nosi nazwę synbiotyku. Nazwa synbiotyk pochodzi od słów „syn” – razem i „bios” – życie. Połączenie takie sprawia, że bakterie probiotyczne mają możliwość lepszego namnażania się, ponieważ oba składniki, prebiotyk z probiotykiem, wykazują działanie synergistyczne.

Źródła:

Foxx-Orenstein A.E., Chey W.D. Manipulation of the gut microbiota as a novel treatment strategy for gastrointestinal disorders. Am. J. Gastroenterol. Suppl. 2012,1: 41–46;
Lozupone C.A.i wsp. Diversity, stability and resilience of the human gut microbiota. Nature 2012,489: 220–230;
Lynch S.V., Pedersen O. The human intestinal microbiome in health and disease. N. Engl. J. Med. 2016,375: 2369–2379;
Hill C. i wsp. Expert Consensus Document: The International Scientific Association for Probiotics and Prebiotics Consensus Statement on the scope and appropriate use of the term probiotic. Nat. Rev. Gastroenterol. Hepatol. 2014,11: 506–514;
Kolaček S. i wsp. ESPGHAN Working Group for Probiotics and Prebiotics: Commercial probiotic products: a call for improved quality control. A Position Paper by the ESPGHAN Working Group for Probiotics and Prebiotics. J Pediatr Gastroenterol Nutr. 2017,65(1):117-124;
Szajewska H. i wsp. Probiotics for the prevention of antibiotic-associated diarrhea in children. Journal of Pediatric Gastroenterology and Nutrition 2016,62 (3): 495–506;
Qin Guo Q. i wsp. Probiotics for the prevention of pediatric antibiotic?associated diarrhea. Cochrane Database Syst Rev.2019, 2019(4), CD004827;
Hojsak I. i wsp. Guidance on the use of probiotics in clinical practice in children with selected clinical conditions and in specific vulnerable groups. Acta Paediatr. 2018, 107(6): 927–937;
Lacy B.E. i wsp. ACG Clinical Guideline: Management of irritable bowel syndrome. The American Journal of Gastroenterology. 2021,116,1: 17-44;
Weizman Z. i wsp. Lactobacillus reuteri DSM 17938 for the management of functional abdominal pain in childhood: A randomized, double-blind, placebo-controlled trial. J Pediatr. 2016,174:160–164;
Vandenplas Y., Savino F. Probiotics and prebiotics in pediatrics: What is new? Nutrients.2019,11(2): 431;
Śliżewska K. Prebiotyki – definicja, właściwości i zastosowanie w przemyśle i żywności. Nauka Technologia Jakość, 2013,1(86),5–20;
https://www.worldgastroenterology.org/guidelines/global-guidelines/probiotics-and-prebiotics/dostęp 10.03.2021