Dyspraksja: co to, jak rozpoznać i leczyć?

Dyspraksja rozwojowa to zaburzenie planowania motorycznego, które może wpływać niemal na każdą sferę życia dziecka. Dyspraksja może dotyczyć mowy i ruchu, skutkując niezdarnością i niedbalstwem dziecka, przyczyniając się do trudności szkolnych i motorycznych. Co to jest dyspraksja, jakie są objawy? 

Jak diagnozuje się dyspraksję, czy istnieje jakiś test, pozwalający wykryć to zaburzenie? Czy dyspraksję można wyleczyć, jakie ćwiczenia wykonywać z dzieckiem? Zapraszamy do lektury artykułu.

Co to jest dyspraksja, na czym polega? 

Choć informacje na temat dyspraksji rozwojowej są przez rodziców bardzo poszukiwane w internecie, warto wiedzieć, że samo określenie dyspraksja nie jest terminem medycznym.

Według obowiązującej w Polsce klasyfikacji chorób ICD-10 dyspraksja to ,,specyficzne zaburzenie rozwoju funkcji motorycznych” (F82). Z kolei według klasyfikacji amerykańskiej (DSM-5) dyspraksję rozwojową określa się jako ,,rozwojowe zaburzenia koordynacji” (DCD – developmental coordination disorder).

Aby lepiej nakreślić rodzicom temat dyspraksji rozwojowej, ruchowej czy dyspraksji mowy, na potrzeby tego artykułu będziemy więc posługiwać się terminem dyspraksja, w odniesieniu do specyficznych zaburzeń funkcji motorycznych (F82).

Dyspraksja rozwojowa często jest opisywana także jako syndrom niezdarnego dziecka (ang. Clumsy Child Syndrome) i to określenie dość trafnie obrazuje, jak postrzegane są dzieci z tym zaburzeniem.

Co to jest dyspraksja rozwojowa, jakie są przyczyny tego zaburzenia?

Dyspraksja to zaburzenie zdolności planowania motorycznego (praksji), które dla większości osób jest procesem niemal mimowolnym, nie wymagającym większego wysiłku np. nakrycie do stołu, odbicie piłki.

Dzieci z dyspraksją rozwojową mają ogromne trudności w planowaniu zadań sekwencyjnych, nie potrafią połączyć planu działania (na poziomie myśli) z jego realizacją (na poziomie ruchowym). Dyspraksja dotyczy przede wszystkim ruchu: 

• motoryka duża;
• motoryka mała,
• ale wyróżniamy także dyspraksję mowy, tzw. dyspraksję oralną.

Kiedy zastanawiamy się, co to jest dyspraksja, należy wspomnieć o towarzyszących temu zaburzeniu problemach m.in.: z propriocepcją (czuciem głębokim), koordynacją ruchową, równowagą, czy koncentracją uwagi. Co to jest dyspraksja, czym jest spowodowana?

Zaburzenia praksji mogą być wrodzone lub nabyte (np. na skutek wypadku i konsekwencji zdrowotnych). Do tej pory nie udało się jednoznacznie określić przyczyny dyspraksji rozwojowej. U dzieci cierpiących na to zaburzenie wykazano m.in. zaburzenia integracji i przewodnictwa synaptycznego pomiędzy wieloma obszarami ośrodkowego układu nerwowego (na poziomie struktur podkorowych).

Aby stwierdzić to zaburzenie neurorozwojowe, należy wykluczyć wiele jednostek chorobowych m.in.: zaburzenia słuchu, wzroku, mózgowe porażenie dziecięce, niepełnosprawność intelektualną, elastopatię, inne choroby uwarunkowane genetyczne, zaburzenia uwagi i inne.

Jakie są objawy dyspraksji rozwojowej, co powinno zwrócić uwagę rodziców i nauczycieli?

Skoro już wiemy, co to jest dyspraksja, przejdźmy do omówienia objawów tego zaburzenia. Jak już wspominaliśmy, dzieci z dyspraksją rozwojową mogą być postrzegane przez otoczenie uważane jako leniwe, niezdarne i zapominalskie.

Do częstych objawów dyspraksji ruchowej można zaliczyć m.in.:

• znaczące opóźnienia w osiąganiu kolejnych kamieni milowych rozwoju;
• trudności w chwytaniu i manipulowaniu przedmiotami;
• zaburzenia koordynacji ruchowej, częste upadki, przypadkowe potrącenia i upuszczanie przedmiotów;
• problemy podczas prac plastycznych i czynności samoobsługowych: trudności podczas wycinania czy kolorowania, problemy z zapinaniem guzików, sznurowaniem butów, ubieraniem i rozbieraniem się, itp.;
• zaburzenia koncentracji uwagi;
• trudności motoryczne podczas gier i zabaw ruchowych;
• w szkole objawy dyspraksji rozwojowej to m.in.: ,,brzydkie” pismo, trudności w czytaniu ze zrozumieniem, gubienie rzeczy, brak umiejętności organizacji pracy własnej.

Objawy dyspraksji są u dzieci przyczyną frustracji i wstydu, które mogą być wyrażane poprzez różne niepokojące zachowania, jak np. zamknięcie się w sobie, popisywanie się w grupie lub jako agresja słowna/fizyczna. Dyspraksja ruchowa i dyspraksja mowy mogą mieć wpływ na obniżenie poczucia własnej wartości i często  pogorszenie relacji z rówieśnikami.

Jak objawia się dyspraksja mowy, czyli dyspraksja oralna?

Dyspraksja mowy, tzw. dyspraksja oralna również jest związana z zaburzeniem planowania motorycznego, które w tym wypadku dotyczy m.in.: ruchów języka, warg oraz mięśni twarzy, które trzeba połączyć z tokiem myślowym wypowiedzi.

Objawy dyspraksji mowy to m.in.:

• trudności z wydawaniem i naśladowaniem dźwięków;
• opóźnienie wypowiadania pierwszych słów, a następnie ograniczony zasób słów;
• trudności z budowaniem zdań.

W dyspraksji mowy dzieci często wypowiadają się niewyraźnie i cicho, w sposób chaotyczny i niespójny, co przekłada się na trudności podczas zajęć przedszkolnych i szkolnych, a także na komunikowanie się i relacje z rówieśnikami. 

Diagnostyka dyspraksji rozwojowej: testy i badania powinny być przeprowadzone przez specjalistów z różnych dziedzin

Ze względu na bardzo szeroki zakres objawów dyspraksji, diagnostyka jest dość trudna i wymaga współpracy wielu specjalistów. Kiedy martwi nas rozwój psychomotoryczny dziecka, przede wszystkim powinniśmy skonsultować się m.in. z pediatrą i neurologiem.

Po zapoznaniu się z informacjami na temat dziecka (wywiad od rodziców i nauczycieli) i wynikami testów, specjalista przystępuje do obserwacji i szczegółowej diagnostyki objawów dyspraksji ruchowej u dziecka. Testy funkcjonalne w dyspraksji (rozwojowych zaburzeniach koordynacji) często bazują na standaryzowanym „Zestawie testów ruchowych” – „Movement ABC”, w którym zawarto próby wyszczególnione w trzech głównych obszarach obserwacji: motoryki małej, reakcji posturalnych w tle, oraz równowagi dynamicznej.

W diagnostyce dyspraksji bardzo cenne są także takie testy, jak m.in.:

• Movement Assessment Battery for Children-2nd Edition (MABC-2); 
• Test of Gross Motor Development, 2nd Edition (TGMD-2)

W przypadku diagnostyki dyspraksji pomocne mogą okazać się również testy wykonane w Poradni Psychologiczno-Pedagogicznej, a także konsultacja z logopedą. 

Jakie ćwiczenia mogą pomóc dziecku z dyspraksją rozwojową?

Ćwiczenia w dyspraksji powinny być dobrane przez wykwalifikowanego fizjoterapeutę lub terapeutę zajęciowego, pod kątem aktualnych potrzeb dziecka.

Przykładowe ćwiczenia w dyspraksji to m.in.:

• wymyślanie dla dziecka domowych torów przeszkód (turlanie, przeskakiwanie, wymijanie, czołganie się itp.) i zabaw (sortowanie przedmiotów, wspólne układanie klocków/puzzli)
• masaż i szczotkowanie poszczególnych części ciała dziecka
• zawijanie dziecka w duży koc na kształt ,,naleśnika”
• gra w kalambury, naśladowanie dźwięków i ruchów, próby wspólnej nauki prostej choreografii (może jakiś modny taniec z TikToka? 🙂

Doskonałe ćwiczenia w dyspraksji to także choreoterapia (terapia tańcem), hipoterapia (terapia z wykorzystanie koni), chodzenie na basen, na sale i place zabaw, ćwiczenia ogólnorozwojowe i sporty pozbawione elementów rywalizacji.