ADHD: czym jest zespół nadpobudliwości psychoruchowej?

Zespół nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi lub zaburzenie hioperkinetyczne czyli ADHD (ang. attention deficit hyperactivity disorder) należy do częstych zaburzeń neurorozwojowych występujących u dzieci. Częstość jego występowania szacuje się na 1-5% zależnie od stosowanych kryteriów. Zespół nadpobudliwości psychoruchowej nieco częściej występuje u chłopców, ale jego występowanie u dziewczynek może być niedoszacowane z powodu mniej nasilonej w tej grupie nadruchliwości. 

Zaburzenie to rozpoczyna się we wczesnym dzieciństwie najczęściej w wieku przedszkolnym. U większości – około 70% chorych objawy utrzymują się w trakcie okresu dojrzewania, a u 30-66% chorych pozostają one obecne w wieku dorosłym. Często w temacie ADHD zastanawiamy się co to dokładnie jest? Jakie są objawy wskazujące na ADHD u dzieci, czy istnieje test, który może rozwiać nasze wątpliwości? Jakie objawy ADHD można zaobserwować u 2-latka i 3-latka, a jakie u nastolatków? Jak leczyć ADHD?

Symptomy ADHD: co to jest?

ADHD charakteryzuje się występowaniem objawów z trzech grup: nadruchliwość, nieuwaga oraz impulsywność. Symptomy ADHD należące do tych grup mogą być różnie nasilone zależnie od dziecka, któraś z kategorii może być dominująca. Żeby rozpoznać ADHD, objawy:

• muszą być obserwowane w przynajmniej dwóch różnych środowiskach społecznych np. w domu lub szkole;
• powinny występować przez okres dłuższy niż 6 miesięcy;
• zależnie od stosowanych kryteriów wystąpić przed 7 rokiem życia (ICD10) lub 12 rokiem życia (DSMV).

ADHD: przyczyny

Przyczyny występowania ADHD są złożone, składa się na nie wiele wzajemnie powiązanych czynników. Wśród przyczyn występowania ADHD wyróżnia się:

• uwarunkowania genetyczne;
• tzw. oddziaływania środowiskowe.

ADHD: przyczyny dotyczące uwarunkowań genetycznych

Ważną rolę odgrywają mutacje dotyczące genów odpowiedzialnych za neuroprzekaźnictwo, zauważa się częstsze rodzinne występowanie tego zespołu.

ADHD: przyczyny dotyczące oddziaływań środowiskowych

Wśród czynników środowiskowych wymienia się narażenie w życiu płodowym na dym tytoniowy, alkohol, niektóre leki, niedobory pokarmowe, niską masę urodzeniową. Wymienione czynniki wpływają na specyficzne zmiany w przekaźnictwie nerwowym i zmienioną aktywność pewnych obszarów mózgu, co powoduje występowanie objawów ADHD.

Jak wspomniano wyżej, aby lekarz mógł postawić diagnozę ADHD według stosowanych w większości krajów europejskich kryteriów ICD10, symptomy ADHD powinny być obecne u dziecka już przed 7 rokiem życia.

Objawy ADHD u 2 i 3-latka 

Kwestia ta nie jest oczywista, gdyż objawy ADHD u 2 i 3-latka są trudne do zinterpretowania z uwagi na cechy wynikające z naturalnego przebiegu rozwoju dziecka. Małe dzieci z reguły są bardziej ruchliwe, na krócej skupiają uwagę i częściej zachowują się w sposób impulsywny.

Należy przy tym zauważyć, że u tak małych dzieci badacze przedmiotu podkreślają, że bardzo istotną rolę w rozwoju i utrzymywaniu się symptomów pełnoobjawowego ADHD odgrywają czynniki ryzyka takie, jak choroby psychiczne u rodziców, duży stres, niewystarczający czas i uwaga poświęcona dzieciom przez rodziców.

ADHD: objawy u dzieci w wieku wczesnoszkolnym

U dzieci w wieku wczesnoszkolnym możemy podejrzewać ADHD, gdy dostrzegamy następujące symptomy:

• nie potrafi poczekać na swoją kolej;
• udziela odpowiedzi przed wybrzmieniem w całości pytania;
• przerywa innym wypowiedź;
• zabiera się do wykonywania czynności zanim przemyśli, jak powinny być one wykonane;
• nie zważając na znane mu niebezpieczeństwo i konsekwencje podejmuje pochopne decyzje (np. przebiega przez drogę za uciekającą piłką nie oglądając się);
• zapomina przygotować się do szkoły, nie pamięta, co było zadane i trudno mu skupić się na lekcji;
• łatwo ulega dystraktorom, często nie kończy rozpoczętego zadania;
• ma problem z doczytaniem długich, złożonych instrukcji,
• jest nadruchliwe nie potrafi wytrzymać na siedząco w ławce- wstaje, zagaduje lub zaczepia inne dzieci, wierci się;
• szybko ocenia zachowanie innych i na tej podstawie podejmuje pochopne decyzje, często popadając w konflikty.

ADHD: objawy u nastolatków

Mówiąc o ADHD i jego objawach u nastolatków – na pierwszy plan wysuwają się problemy w uwagą oraz impulsywność. Nadruchliwość często jest nieco mniej wyrażona niż u młodszych dzieci. Powyższe problemy mogą znacznie wpływać na wyniki w nauce, które często bywają niższe, niż wynikałoby to z możliwości intelektualnych dziecka. Mogą też wpływać na relacje z rówieśnikami i nauczycielami. Osoby z zespołem nadpobudliwości psychoruchowej z deficytem uwagi częściej miewają konflikty z innymi osobami, a czasem problemy z prawem.

Bardzo poważnym problemem, szczególnie nasilonym u nastolatków z ADHD są zaburzenia, które z tym zespołem często współistnieją takie jak stany lękowe, depresja, czasem choroba afektywna dwubiegunowa, nadużywanie substancji psychoaktywnych, tiki.

Objawy ADHD u dzieci: test

Diagnoza i leczenie ADHD powinno odbywać się pod nadzorem psychiatry i psychologa.

W stawianiu rozpoznania co do objawów ADHD u dzieci, bardzo pomocne są tzw. testy. Co to dokładnie jest? Dysponujemy testami takimi jak np.:

• kwestionariusz ustrukturyzowanego wywiadu diagnostycznego w kierunku zespołu nadpobudliwości psychoruchowej (ADHD) według ICD-10 i DSM-IV TR (Wolańczyk, Kołakowski);
• kwestionariusz CONNERS i.in. – podczas ich wypełniania zadaje się konkretne pytania  dotyczące różnych dziedzin życia i aspektów zaburzeń.

Testy powinny być wypełnione przez osoby, mające styczność z dzieckiem w różnych środowiskach np. przez rodzica i nauczyciela. Ich wypełnienie wymaga wnikliwej obserwacji dziecka, co pozwala na udzielanie precyzyjnych odpowiedzi na pytania dotyczące funkcjonowania dziecka w różnych obszarach życia.

ADHD: jak leczyć?

W leczeniu pierwszym krokiem powinna być psychoedukacja, podczas której pacjent i jego opiekunowie powinni być zaznajomieni z istotą tej choroby oraz jej przebiegiem. Powinno też stosować się terapię, celem nauczenia się przez pacjenta sposobów na radzenie sobie z chorobą m.in. kontrolowania emocji, treningu uwagi, planowania.

Co, jeśli psychoedukacja i terapia ADHD nie pomagają? Jak jeszcze można leczyć to zaburzenie? Kolejnym elementem jest leczenie farmakologiczne, które jest niezbędne u niektórych pacjentów i ułatwia im codzienne funkcjonowanie, ale powinno być stosowane w zestawieniu z psychoterapią. Najczęściej stosowane są leki łagodnie stymulujące układ nerwowy oraz leki wpływające na neurotransmisję. O zasadności i doborze takiego leczenia powinien decydować lekarz psychiatra.

ADHD: objawy a funkcjonowanie dziecka na co dzień 

Ważne jest uzyskanie przez pacjenta pomocy w placówkach edukacyjnych i w domu- szkoła powinna być poinformowana o diagnozie ADHD u dziecka. Taki uczeń powinien uzyskać wsparcie nauczycieli i pedagogów. Powinno się pamiętać o wydawaniu  w sposób jasny poleceń, powinno się je kierować bezpośrednio do niego, starać się ograniczyć ilość dystraktorów. Nie należy oceniać zachowania dziecka jako przejawu złej woli, zawsze należy upewnić się, że komunikaty były przekazane w odpowiedni sposób i zostały przez dziecko odebrane.

ADHD jest zaburzeniem, które poważnie wpływa na funkcjonowanie dziecka, jego samoocenę, a także to, jak jest przez innych odbierane.

Źródła:

Barbara Steinborn : Neurologia wieku rozwojowego. 2017, PZWL;
Anastasiadis, Will. „Attention-Deficit/Hyperactivity Disorder (ADHD) in Preschool-Aged Children: A Critical Review.” (2021).