Bunt dwulatka: jak sobie radzić?

W okresie między drugim a trzecim rokiem życia, dzieci czynią duże postępy w zakresie regulowania własnych emocji i zachowań. Tak jak w przypadku innych etapów rozwoju, w zdobywaniu wiedzy przez dziecko na temat radzenia sobie z własnymi emocjami – dużą rolę odgrywają jego rodzice. Co prawda nie wszystkie dzieci równie łatwo radzą sobie samoregulacją, czyli umiejętnością do regulowania własnych doświadczeń, ale nie oznacza to, że widoczne trudności w tym zakresie (np. agresja u dwulatka) będą się utrzymywały w życiu dziecka i będą prowadziły do zachowań problematycznych.

Z czym związany jest potocznie nazywany bunt dwulatka? Jakie umiejętności dziecko musi wykształcić, aby poradzić sobie z wybuchami złości? Ile trwa bunt dwulatka? I wreszcie – jak reagować w przypadku, gdy pojawia się agresja u dwulatka? Na te zagadnienia postaramy się odpowiedzieć w niniejszym artykule.

Pojęcie samoregulacji

Procesy „samoregulowania się” stanowią podstawę funkcjonowania wielu obszarów w rozwoju dziecka, a ich wykształcenie jest niezbędne do prawidłowego funkcjonowania człowieka w dorosłości. Nie tylko pomagają dziecku odkrywać swoje zaangażowanie i ciekawość w poznawaniu świata i otoczenia społecznego, ale także ułatwiają przystosowanie do nowych sytuacji, doświadczeń i wymagań stawianych przez otoczenie.

W wieku niemowlęcym, wspieranie przez rodzica umiejętności do samoregulowania się dziecka, opiera się głównie na kontakcie fizycznym. Niemowlę, będąc pod opieką rodziców, jest całkowicie uzależnione od potrzeby wspierania go przez opiekuna w zakresie karmienia, higieny i zabawy.

To właśnie rodzice, starając się łagodzić stres i płacz dziecka w obliczu niezaspokojonych potrzeb fizycznych. Przytulają niemowlę, usuwają bodźce, które powodują problem i zapewniają bliskość maleństwu poprzez przytulenie, wzięcie na ręce. Jednym z ogromnych wyzwań, dla małego dziecka, jest poznanie konsekwencji, pojawiających się naturalnie trudnych emocji, kontrolowanie ich i wpływanie na swoje zachowanie. Dziecko dostrzega, co dzieje się z jego ciałem w momencie pojawiającej się złości, która jest odpowiedzią np. za zabranie zabawki przez rodzica. Jest to proces bardzo długi. Od stopnia rozwoju tej umiejętności zależy jakość współpracy z innymi ludźmi.

Świadoma kontrola u dziecka: na czym polega?

Dla tych rodziców, którzy zastanawiają się, co to w zasadzie jest bunt dwulatka i jak reagować na niego, postaramy się rozjaśnić te kwestie poniżej. Na początek, omówimy jeszcze kilka ważnych faktów dotyczących, zachodzących w rozwoju dziecka zmian w postrzeganiu otoczenia.

Od mniej więcej drugiej połowy 1 roku życia, u malucha powinna zacząć wykształcać się zdolność świadomej kontroli. Polega ona na świadomym zastępowaniu przez dziecko naturalnych, impulsywnych reakcji (np. agresji instrumentalnej) takim zachowaniem, które być może jest mniej atrakcyjne, ale bardziej skuteczne (w perspektywie czasu) dla dziecka.

Przykładowo: dziecko, poprzez eksperymentowanie w reakcjach na polecenia ze strony otoczenia, może wybrać:

• kładzenie się na podłodze i płacz, by dostać zabawkę;
• lub wysłuchać tego, co rodzic powie i umówić się na inną nagrodę w zamian za powstrzymanie się od żądania natychmiastowo zabawki.

Umiejętność świadomej kontroli: powstanie i rozwój

Powstawanie umiejętności świadomej kontroli, związane jest z rozwojem kory przedczołowej, odpowiedzialnej za planowanie i podejmowanie decyzji. Rozwój w tym zakresie widoczny jest, kiedy dziecko zaczyna stosować się do zakazu, np.: Nie dotykaj lub nakazu np.: Posprzątaj zabawkę. Co ważne, nie chodzi jednak tutaj tylko o to, by dziecko stosowało się do naszych poleceń. Przede wszystkim, powinniśmy skupiać się na reakcjach dziecka i wspierać te, które najbardziej budują jego motywację wewnętrzną do budowania współpracy.

W miarę postępów w rozwoju intelektualnym, wspieranie świadomej kontroli u dziecka może przybrać formę rozmowy – przywoływania zasad i negocjowania ich z dzieckiem. Dlatego bardzo wiele dobrego mogą czynić rodzice, którzy świadomie zdają sobie sprawę z tego, w jaki sposób uczyć dzieci radzić sobie z ich własnymi doświadczeniami.

Podporządkowanie sytuacyjne czy współdziałanie?

Dziecko może podporządkowywać się poleceniom rodziców na zasadzie współdziałania, co rodzi zaangażowanie malucha, albo może podporządkować się sytuacyjnie. Psychologowie dziecięcy zwracają uwagę, że przede wszystkim ten pierwszy rodzaj podporządkowania ma bezpośrednie znaczenie dla pojawiania się pozytywnej motywacji do czynnego udziału w sytuacjach społecznych. Ma to znaczenie dla późniejszego włączania przez dziecko reguł zachowania proponowanych przez rodziców do repertuaru swoich zachowań i skutecznego radzenia sobie ze swoimi emocjami.

Bunt dwulatka jak reagować?

Zwykle wraz ze wzrostem osiągnięć, w ramach rozumienia społecznego, pojawia się typowy wzrost zachowań agresywnych u dziecka między 18. a 24. miesiącem życia. Dziecko uczy się, że świat społeczny podlega pewnym regułom, którym należy się podporządkować. Z drugiej strony, rosnące kompetencje w zakresie rozwoju intelektualnego i ruchowego, wspierają poczucie sprawstwa dziecka i chęci wpływu na otoczenie.

Dziecko odczuwa dużą ambiwalencję uczuć, ponieważ z jednej strony zdaje sobie sprawę, że wiele już potrafi, a z drugiej strony czuje się całkowicie zależne od opiekuna.

Granice stawiane przez opiekunów a agresja dziecka

Zwykle w okresie drugiego roku życia dzieci prezentują w zachowaniach dużo frustracji, złości, nawet najmniejszy powód może sprawić, że agresywny dwulatek zacznie nas gryźć, bić czy kopać. Takie przejawy asertywności u dziecka są typową formą badania dopuszczalnych granic stawianych przez opiekunów.

W typowym rozwoju, dzięki procesom samoregulacji, dziecko powinno wykorzystywać bardziej skuteczne strategie zachowania i budować współpracę z otoczeniem. Będzie to możliwe, o ile takie doświadczenia były mu proponowane przez otoczenie. Jeśli jednak wzorce problemowe utrwaliły się, a bunt dwulatka przerodził się w bunt trzy, a nawet czterolatka, konieczne jest zapewnienie dziecku wsparcia rodzicielskiego.

Metoda negocjacji i kompromisu

W przypadku dzieci z trudnościami w samoregulacji, powinniśmy na początek obserwować, na co dziecko kieruje swoją uwagę. Przyjrzyjmy się jego potrzebom oraz temu, co robi, żeby tym potrzebom sprostać. Należy uważnie podążać za sygnałami dziecka, dotyczącymi chęci uzyskania naszej pomocy lub wsparcia, chwalić dokonania dziecka.

Celem właściwym staje się tutaj wyjście z błędnego koła utrwalonych, konfliktowych relacji opartych na agresji dziecka i przeniesienie akcentów na pozytywny wzorzec kontaktów z rodzicem.

Poddawanie się rodzica wobec agresji dziecka

Typowym błędnym kołem może być poddawanie się rodzica wobec agresji dziecka, co utrwala buntownicze zachowanie. Kluczowe staje się nie to, by zyskać przewagę nad dzieckiem, ale znaleźć takie środki, żeby uzyskać swój cel, mimo stawianego przez dziecko oporu.

Brak konsekwencji u rodzica

Kolejnym przykładem problemu wzmacniającego agresję u dziecka, może być brak konsekwencji u rodzica. Cykl interakcji wygląda tu w ten sposób, że dziecko żąda zdobycia atrakcyjnej rzeczy do momentu, w którym rodzic ulega prośbie ze strony dziecka. Istotne, w przełamywaniu takiego wzorca wzmacniania problematycznego zachowania, staje się negocjowanie z dzieckiem i osiąganie wspólnego kompromisu.

Nie bój się konsultacji ze specjalistą

Jeśli jakiekolwiek zachowanie dziecka budzi nasz niepokój, powinniśmy skonsultować się ze specjalistą, np. psychologiem. Konsultacja taka ma na celu oszacowanie, czy na problem z zachowaniem, nie nakładają się inne problemy rozwojowe dziecka.

Źródła:

Lynne Murray (2019). „PSYCHOLOGIA MAŁEGO DZIECKA Jak relacje społeczne wspierają rozwój dziecka w pierwszych dwóch latach życia”, Wydawnictwo Paradygmat;
Carole Sutton (1992). „Jak radzić sobie z trudnymi zachowaniami u dzieci”. Fundacja „Synapsis”