Czym jest rozwój poznawczy u dziecka?

Wielu rodziców czytając książki i artykuły dotyczące rozwoju dziecka, zastanawia się, co to jest rozwój poznawczy, czy jest tym samym co inteligencja? Co obejmuje rozwój poznawczy, jakie umiejętności poznawcze są kluczowe w rozwoju dziecka od narodzin, aż do wieku szkolnego? 

W dzisiejszym artykule opiszemy jedną z podstawowych koncepcji rozwoju umysłowego dzieci, czyli rozwój poznawczy wg. Piageta, który w przejrzysty sposób pomaga zrozumieć, co to jest rozwój poznawczy, m.in.: jak wygląda rozwój poznawczy niemowlęcia, dziecka w wieku przedszkolnym oraz rozwój umiejętności poznawczych na dalszych etapach życia.

Co to jest rozwój poznawczy, co obejmuje?

Zastanawiasz się pewnie, co to jest rozwój poznawczy?

W najprostszym ujęciu jest to fundament inteligencji, zdolność do uczenia się, poznawania świata i radzenia sobie z nowymi sytuacjami (problemami).

Co obejmuje rozwój poznawczy?

To nie tylko zdolność do zapamiętywania, ale także umiejętność obserwacji i analizy rzeczywistości, zdolność skupiania uwagi, oraz szybkość procesów myślowych. Umiejętności językowe, jako jedne z kluczowych umiejętności poznawczych także stanowią istotny wskaźnik zdolności intelektualnych (szczególnie w pierwszych latach życia dziecka) i mają związek (ale nie tylko) z późniejszymi umiejętnościami czytania.

Podstawy rozwoju poznawczego wg. Piageta, czyli opis najważniejszych umiejętności poznawczych od narodzin, aż do dorosłości

Jean Piaget był szwajcarskim psychologiem i uczonym, który większość swojej pracy poświęcił zrozumieniu i opracowaniu koncepcji rozwoju poznawczego dziecka. 

Mimo że teoria rozwoju poznawczego wg. Piageta współcześnie ma tak samo wielu zwolenników, jak i przeciwników, pozwala rodzicom, nauczycielom i opiekunom lepiej zrozumieć, jak przebiega rozwijanie funkcji poznawczych na poszczególnych etapach życia dziecka.

I: Stadium inteligencji sensoryczno-motorycznej (0-2 rok życia dziecka): inteligencja praktyczna

Na początku rozwój poznawczy dziecka jest zależny przede wszystkim od możliwości odbierania i przetwarzania bodźców zmysłowych (sensorycznych) oraz od umiejętności motorycznych. Dziecko eksploruje świat, rozwijając podstawowe pojęcia przestrzeni i czasu. Co obejmuje rozwój poznawczy w okresie stadium sensoryczno-motorycznym?

Podstawowe umiejętności poznawcze to m.in.:

• pojęcie stałości obiektu (jak coś znika z pola widzenia, to nie znaczy, że zniknęło na zawsze);
• podstawy myślenia symbolicznego;
• rozumienie języka;
• pierwsze próby komunikacji.

II: Stadium myślenia przedoperacyjnego (2-7 rok życia): inteligencja reprezentująca

W tym stadium rozwoju poznawczego wg. Piageta dzieci myślą intuicyjnie, impulsywnie i konkretno-obrazowo, wychodząc od szczegółu do ogółu przedmiotu/zadania. Dzieci zaczynają używać symboli (np. kamień jako samochód). Szczególnie ważne staje się naśladowanie obiektów i zdarzeń, kopiowanie przez dziecko zachowań innych osób.

W umiejętnościach poznawczych tego okresu dominuje egocentryzm, co oznacza trudności w zrozumieniu perspektywy innych osób. Uwaga wciąż jest mimowolna, ale rozwój poznawczy dziecka pod koniec okresu przedoperacyjnego umożliwia coraz dłuższe skupianie się na zadaniu/zabawie.

III: Stadium operacji konkretnych (7-12 rok życia) 

Na tym etapie dziecko zaczyna rozwijać umiejętność kategoryzacji i logicznego myślenia, dotyczącego konkretnych sytuacji (myślenie słowno-logiczne).

Zgodnie z teorią rozwoju poznawczego wg. Piageta stadium operacji konkretnych jest przełomem w rozwijaniu funkcji poznawczych. Od tego etapu dziecko jest w stanie całkowicie uzewnętrzniać swoje procesy myślowe. To stanowi wstęp do logicznego i operacyjnego rozwiązywania problemów.

IV: Stadium operacji formalnych (od 12 roku życia wzwyż) 

Ostatni etap rozwoju poznawczego dziecka wg. Piageta charakteryzuje się zdolnością do abstrakcyjnego myślenia i formułowania hipotez, które następnie dziecko weryfikuje poprzez działanie i/lub procesy myślowe (od ogółu, do szczegółu). To otwiera drogę do bardziej zaawansowanych procesów poznawczych.

Co obejmuje rozwój poznawczy dziecka w wieku przedszkolnym: kwestia, która szczególnie interesuje rodziców

Rozwój poznawczy dziecka w wieku przedszkolnym zgodnie z teorią rozwoju poznawczego wg. Piageta obejmuje stadium myślenia przedoperacyjnego – a więc dynamiczny rozwój:

• mowy;
• zabaw symbolicznych;
• ujmowanie zdarzeń w perspektywie czasowej (przeszłość – teraźniejszość – przyszłość).

Rozwój poznawczy dziecka w tym wieku cechuje co prawda egocentryzm, jednak coraz częściej zaczyna ono dostrzegać korzyści współpracy i działania w grupie.

Rozwój dziecka w wieku przedszkolnym to także m.in.: centracja. Dziecko zwraca uwagę na to, co najbardziej oczywiste (to, co przyciąga uwagę), przez co często nie zauważa innych, ważnych aspektów sytuacji/zadania. Przypisuje przedmiotom nieożywionym cechy istot żywych (animizm, np. misia boli łapka) oraz często nie potrafi odróżnić fikcji od rzeczywistości (realizm).

W rozwoju poznawczym dziecka w wieku przedszkolnym istotne jest stopniowe zwiększanie roli pamięci i dowolnego uczenia się.

Proces ten obejmuje przejście od spontanicznych działań dopasowanych wyłącznie do potrzeb i zainteresowań dziecka (mimowolne), do działań i myślenia w coraz większej mierze kontrolowanego i intencjonalnego. Dzięki temu umiejętności poznawcze pozwalają maluchowi lepiej współpracować z innymi i realizować polecenia nauczyciela.

Co obejmuje rozwój poznawczy dzieci wieku przedszkolnym: podsumowanie

Maluchy orientują się w przeszłości, teraźniejszości, porach roku i przestrzeni. Umiejętności poznawcze dziecka z roku na rok pozwalają na dokładniejsze opowiadanie o swoich przeżyciach, rozwiązywanie zagadek, naukę rymowanek, liczb i cyfr, oraz dostrzeganie prostych związków przyczynowo-skutkowych. Rozwijanie funkcji poznawczych przedszkolaka sprawia, że zabawy stają się bardziej złożone i ustrukturyzowane.