Bezdech u noworodka i niemowlaka

Czym jest bezdech u noworodka, co może go spowodować i jakie zagrożenia się z nim wiążą? Jakie bywają najczęstsze objawy bezdechu u niemowlaka? Co oznacza niska saturacja u noworodka i dlaczego przy bezdechu dochodzi do spadku saturacji? Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc po zatrzymaniu oddechu u noworodka i niemowlęcia? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na te i inne pytania, a także praktycznie wskazówki dotyczące profilaktyki bezdechów. 

Bezdech  to zatrzymanie oddechu u noworodka, które trwa co najmniej 20 sekund lub krótsze, jeśli  towarzyszą mu dodatkowe objawy tj. zwolnienie czynności serca (poniżej 100 uderzeń na minutę) i/lub sinica spowodowana zmniejszeniem utlenowania krwi, czyli spadkiem saturacji do 94% i poniżej.

Co oznacza bezdech?

Bezdech niemowlęcy oznacza stan, kiedy dziecko przestaje oddychać i może to w konsekwencji prowadzić do zagrożenia jego zdrowia i życia. Bezdech u noworodka trwający dłużej niż 21 sekund, może doprowadzić do zatrzymania akcji serca i poważnych konsekwencji.  

Bezdech a niska saturacja u noworodka

Zatrzymanie oddechu oznacza, że do krwi zaczyna docierać mniej tlenu, czego efektem będzie spadek saturacji u noworodka. Saturacja to poziom nasycenia krwi tętniczej tlenem – mierzymy ją przy pomocy pulsoksymetru. Niska saturacja u noworodka oznacza zatem obniżony poziom utlenowania krwi. Każdy zdrowy noworodek poddany jest badaniu saturacji niedługo po porodzie – między 2. a 24. godziną życia. Jest to badanie przesiewowe, mające na celu wykrycie nierozpoznanych wad serca. Kiedy mówimy o niskiej saturacji u noworodka? Norma dla noworodka/niemowlaka to 95%-100% – wskazania poniżej 95% wymagają konsultacji z lekarzem.                                                       

Jak często występują bezdechy?   

Bezdechy występują u 1 na 100 żywo urodzonych noworodków, najczęściej w pierwszych 2-3 dniach życia. U noworodków urodzonych o czasie częstość bezdechów jest najmniejsza (ok. 0,1%) – wskaźnik ten rośnie wraz ze stopniem niedojrzałości dziecka. Najczęstszą przyczyną bezdechów u noworodków urodzonych przedwcześnie jest – związane właśnie z ich niedojrzałością – niecałkowite wykształcenie mechanizmów regulujących rytm oddychania. Krótkie przerwy w oddychaniu (trwające 5-10 sekund) są u noworodków zjawiskiem normalnym.

Przyczyny bezdechu

Wyróżnić można trzy mechanizmy zatrzymania oddechu u noworodka:

• centralny – związany z nieprawidłową czynnością ośrodka oddechowego w mózgu,
• obturacyjny – spowodowany niedrożnością dróg oddechowych, przy zachowaniu prawidłowej czynności ośrodka oddechowego w mózgu,
• mieszany – gdy niedrożność dróg oddechowych poprzedza zatrzymanie czynności ośrodka oddechowego w mózgu.

Większość przypadków bezdechu u noworodków ma pochodzenie centralne, rzadziej mieszane.

Przyczyn bezdechu sennego u dziecka może być bardzo wiele – począwszy od wrodzonych schorzeń i komplikacji okołoporodowych, poprzez choroby i infekcje układu oddechowego, a skończywszy na nieodpowiednich warunkach do spania oraz niewłaściwej opiece nad dzieckiem.

Bezdech u noworodka w szpitalu i w domu 

Do najczęstszych przyczyn bezdechu u noworodka w szpitalu należą: zakażenia, niedotlenienie okołoporodowe, wrodzone choroby metaboliczne, niewłaściwa temperatura otoczenia, podawanie matce leków z grupy opioidów lub dużych dawek preparatów magnezu bezpośrednio przed porodem, stosowanie w leczeniu noworodka leków powodujących ograniczenie czynności ośrodka oddechowego w mózgu, krwawienia wewnątrzczaszkowe, martwicze zapalenie jelit.

Jeśli z bezdechem u malucha mamy do czynienia w domu, wśród możliwych przyczyn należy wymienić: zbyt miękkie podłoże do spania, spanie na brzuchu, wrodzone skłonności do płytkiego oddechu, bezdechu i problemy z oddychaniem, wcześniactwo, zwłaszcza kiedy układ oddechowy dziecka nie zdążył się odpowiednio ukształtować, wyziębienie/przegrzanie dziecka, choroby i infekcje układu oddechowego, spanie z innymi osobami (rodzice, rodzeństwo), palenie tytoniu w obecności dziecka, zbyt duża ilość poduszek, kocyków w łóżeczku.

Bezdech: we śnie i podczas płaczu 

Warto wiedzieć, że bezdech występuje nie tylko we śnie. Bezdech u noworodka może występować podczas silnego płaczu. Dziecko płacze tak intensywnie, że zaczyna brakować mu tchu – zwykle jednak po chwili zaczyna znowu płakać i „odzyskuje oddech”.                                                                                                                                     Bardzo niebezpieczny jest bezdech występujący podczas snu lub gdy niemowlę spokojnie leży w łóżeczku. Rodzice mogą bowiem nie zauważyć braku oddechu, myśląc, że dziecko śpi lub grzecznie leży.

Objawy, czyli jak rozpoznać bezdech?

Oto lista symptomów świadczących o tym, że możemy mieć do czynienia z bezdechem u noworodka i niemowlaka: 

1. Brak ruchów klatki piersiowej (przy wdechu klatka piersiowa unosi się do góry, zaś przy wydechu się opuszcza).
2. Zwolnienie czynności serca (bradykardia) oraz zmniejszenie utlenowania hemoglobiny (desaturacja, inaczej spadek saturacji), zmiana zabarwienia skóry i błon śluzowych – najpierw na blade, szare, a następnie na sine.
3. Całkowita cisza – dziecko, które ma bezdech, nie wydaje żadnych dźwięków, czyli nie chrząka, nie pokasłuje, nie płacze (kiedy dziecko nie oddycha, ale usiłuje chrząkać i wydaje z siebie dźwięki, może okazać się, że czymś się zadławiło).
4. Grymas na twarzy dziecka, który przypomina szok, zdziwienie – niemowlę nie wie, co się dzieje i jest zdziwione tym, że nie oddycha.
5. Sinica – kiedy dziecko przez dłuższy czas nie może złapać tchu, najpierw zaczynają sinieć jego usta, a następnie twarz.

W sytuacji, gdy zauważymy takie objawy, należy niezwłocznie udzielić dziecku pierwszej pomocy. 

Bezdech u noworodka: pierwsza pomoc

Jak powinna wyglądać pierwsza pomoc, jeśli wystąpi bezdech u noworodka? Konieczne jest przeprowadzenie następujących czynności:

1. Dmuchnięcie w okolice nosa i górnej wargi dziecka. Ma to pomóc w dotarciu powietrza do układu oddechowego dziecka i sprowokowanie normalnego oddychania. To najszybszy sposób na ratunek dla dziecka, który często okazuje się skuteczny,np. przy intensywnym płaczu, zakrztuszeniu, tzw. „zanoszeniu się”.
2. Połaskotanie w stopę lub delikatne uszczypnięcie. Stymulacja dziecka sprawi, że skupi ono uwagę na czym innym i zacznie oddychać.
3. Pochylenie dziecka głową do dołu i poklepanie go po plecach.

Jeśli po zastosowaniu powyższych sposobów nie zauważymy reakcji dziecka, należy wezwać pogotowie (999 lub 112) i przystąpić do reanimacji.

Ekspert radzi

Pierwsza pomoc, czyli resuscytacja krążeniowo oddechowa to sztuczne oddychanie oraz masaż serca, które wykonuje się w przypadku braku oddechu oraz braku tętna u dziecka (a także u dorosłego – tylko w inny sposób). Stosując sztuczne oddychanie, wtłaczamy niezbędny do życia tlen do płuc maluszka, a masaż serca – czyli umiejętny ucisk na klatkę piersiową – pompuje dotlenioną krew do najważniejszych organów, zapobiegając ich uszkodzeniu, a nawet śmierci dziecka. Natychmiastowa reanimacja noworodka/niemowlęcia może ocalić życie i nie dopuścić do powstania poważnych urazów w ciele dziecka!

Dorota Lewandowska

Pielęgniarka w Klinice Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Matki i Dziecka

Pierwsza pomoc przy zakrztuszeniu lub zachłyśnięciu

• Sprawdzamy, czy drogi oddechowe są drożne. W tym celu odstawiamy dziecko od butelki/piersi, przechylamy je na bok i obserwujemy jamę ustną. Gdy zauważysz, ciało obce (zabawka, zakrętka od butelki, itp.), najmniejszym palcem wygarnij je z buzi dziecka. Jeśli pomogło, dziecko zaczyna płakać.
• W sytuacji, gdy dziecko nie płacze i nadal ma problemy z oddychaniem, łapiemy je za brodę, trzy palce kładziemy na ramieniu malucha, przewracamy je głową do dołu – tak, aby leżało w pozycji na brzuchu na naszych kolanach, a jego główka znajdowała się  jak najniżej. Przedramię układamy na udzie, a drugą ręką, złożoną w łódeczkę, uderzamy mocno i energicznie do 5 razy między łopatki. Jeśli to zadziała, maluch zaczyna płakać.
• Jeśli niemowlę nie płacze, zmieniamy pozycję – chwytając kciukiem i palcem wskazującym za tylną część jego głowy i trzymając trzy palce na ramieniu, przekręcamy dziecko do pozycji na plecach, z głową nadal niżej. Następnie układamy dwa palce na klatce piersiowej malucha i uciskamy 5 razy.
• To jest moment, w którym niezwłocznie należy wezwać pogotowie, dzwoniąc pod numer 999 lub 112. Jeżeli rodzic jest sam, najpierw dzwoni, a następnie kontynuuje masaż serca lub stosuje się do poleceń dyspozytora – aż do momentu poprawy stanu dziecka lub przybycia karetki.
• Jeżeli stan pogarsza się i maluch przestaje oddychać, układamy go na plecach na twardym, bezpiecznym podłożu (stół, podłoga), obejmujemy swoimi ustami nos i usta dziecka, a następnie wykonujemy 5 wdechów. Kontynuujemy te czynności w sekwencji: 1 wdech i 3 uciśnięcia klatki piersiowej do uzyskania poprawy stanu dziecka lub przyjazdu pogotowia.

Pierwsza pomoc przy utracie przytomności i braku oddechu

Metodą „widzę, czuję, słyszę” sprawdzamy, czy niemowlę oddycha – zbliżamy  policzek do ust dziecka na 10 sekund, żeby obserwować ruchy oddechowe klatki piersiowej, poczuć oddech na policzku i nasłuchiwać odgłosów oddychania. Jeśli potrzeba, udrażniamy drogi oddechowe w sposób opisany wyżej. Gdy zauważyliśmy co najmniej 5 oddechów, a dziecko jest nieprzytomne, wzywamy pogotowie, a malucha układamy w pozycji bocznej i obserwujemy, zapewniając mu komfort termiczny.

Jeśli dziecko nie oddycha, wykonujemy 5 wdechów jak wyżej. Przy wdechu powinniśmy widzieć, że klatka piersiowa malucha unosi się do góry. Kontynuujemy resuscytację do poprawy stanu dziecka lub przyjazdu pogotowia.

Bezdech u noworodka: profilaktyka

W celu zapobiegania bezdechom u noworodków i niemowląt należy ograniczyć narażenie dziecka na czynniki, które mogą prowokować lub nasilać ich występowanie. U dzieci z grup ryzyka występowania bezdechów zaleca się monitory oddechu. Rekomenduje się również,  aby niemowlęta  (do ukończenia 1. roku życia) zawsze spały na plecach. Pozycja na wznak jest bezpieczna i nie zwiększa ryzyka zachłyśnięcia, także w przypadku dzieci z refluksem żołądkowo-przełykowym. Leżenie na brzuchu uznaje się za korzystne, jednak dziecko powinno być wtedy obudzone i pod obserwacją opiekuna (poza przypadkami zaburzeń chorobowych, w których pozycja na brzuchu jest bezpieczna dla dziecka). Sen w pozycji na boku jest uznawany za niebezpieczny i nie jest zalecany dla maluchów. Gdy niemowlę zacznie się samodzielnie obracać, rekomenduje  się w dalszym ciągu układać je do spania na plecach, ale pozwalając mu  na kontynuowanie snu w pozycji, którą dziecko samo przyjmie. 

Praktyczne wskazówki, czyli czego nie robić? 

Aby zminimalizować ryzyko wystąpienia bezdechu u noworodka czy niemowlaka, warto przestrzegać kilku prostych zasad:

1. Niemowlęta powinny spać w oddzielnym łóżeczku ? na nowym, twardym, niezmieniającym kształtu pod ciężarem główki dziecka materacu, z dopasowanym prześcieradłem.
2. Preferowane jest używanie śpiworków czy otulaczy ? zamiast zwykłych kocyków czy kołderek, ze względu na mniejsze ryzyko przykrycia sobie głowy przez dziecko.
3. Należy unikać przegrzewania dziecka ? powinno mieć na sobie co najwyżej jedną warstwę ubrania więcej niż dorosły.
4. W łóżeczku nie powinny znajdować się poduszki, inne elementy pościeli czy inne miękkie obiekty.
5. Nie należy używać fotelików samochodowych czy innych sprzętów, w których niemowlę siedzi, jako miejsca regularnego snu. W przypadku zaśnięcia dziecka w foteliku samochodowym powinno być ono przeniesione do łóżeczka tak szybko, jak to możliwe i bezpieczne.
6. Smoczka nie należy przyczepiać do ubrań dziecka ani wieszać mu go na szyi.

Niestety, nie da się wszystkiego przewidzieć, dlatego przede wszystkim zaleca się rodzicom zachowanie czujności i obserwację dzieci.

Źródła:

Standardy opieki medycznej nad noworodkiem w Polsce 2020;
Rutkowska M., Adamska E., Reśko-Zahara M.: Resuscytacja noworodka. Bielsko-Biała, 2016, wyd. 2;
Kwinta P.: Bezdechy u noworodków, Medycyna Praktyczna (2016);
Zapobieganie SIDS – zalecenia AAP, Standardy Medyczne (2016).

Autor

Dorota Lewandowska

Pielęgniarka w Klinice Neonatologii i Intensywnej Terapii Noworodka, Instytut Matki i Dziecka