Kiedy wcześniak przestaje być wcześniakiem?

Pytań i wątpliwości dotyczących przedwcześnie urodzonych maluchów jest wiele. Rodzice chcieliby wiedzieć nie tylko, ile czasu wcześniak zostaje w szpitalu i kiedy jest już bezpieczny, ale przede wszystkim: czy i kiedy dziecko przestaje być wcześniakiem.

Nie ma jednej odpowiedzi na tak postawione pytanie, ponieważ zarówno przyczyny, jak i skutki przedwczesnych urodzeń stanowią trudny i złożony temat. W poniższym tekście omawiamy pierwszy etap życia wcześniaka, mający kluczowe znaczenie dla jego stanu zdrowia w przyszłości. Na początek wyjaśnienie pojęć  i przybliżenie standardów opieki nad tak bardzo wymagającym pacjentem i jego rodziną.

Wcześniak: kto to taki?

Wcześniaki to zróżnicowana grupa dzieci, które urodziły się przed ukończeniem 37. tygodnia ciąży. Przyczyn wcześniactwa jest dużo są złożone i wieloczynnikowe. Niektóre z nich znamy, inne bywają trudne do określenia. Co 10. dziecko na świecie jest wcześniakiem, zaś w Polsce rodzi się ich każdego roku ponad 25 tysięcy. 

Wcześniaki to wyjątkowa grupa dzieci, która wymaga szczególnych działań zapewniających im odpowiednią opiekę i bezpieczeństwo – zarówno w szpitalu, jak i po wypisie do domu. Rozwój neonatologii sprawił, że możemy ratować nawet najmniejsze noworodki, a wszystkie nasze działania są skierowane na to, by zapewnić im bezpieczeństwo i jak najlepszy start w dorosłe życie.

Wcześniak: do kiedy?

Wcześniaki dzielimy na 3 grupy, w zależności od tygodnia urodzenia:

1. Ekstremalnie skrajne wcześniaki, czyli te które urodziły się między 23-27 tygodniem ciąży.
2. Skrajne wcześniaki, czyli te które urodziły się między 28-31 tygodniem ciąży.
3. Średnie wcześniaki, czyli te które urodziły się między 32-36 tygodniem ciąży.

Inny podział wcześniaków dotyczy wagi urodzeniowej:

• Ekstremalnie niska urodzeniowa masa ciała (ELBW, z ang. extremely low birth weight) – poniżej 1000g;
• Bardzo niska urodzeniowa masa ciała (VLBW, z ang. very low birth weight) – poniżej 1500g.

Już na pierwszy rzut oka widać, że wcześniak wcześniakowi nierówny – każdy przypadek jest inny, a ww. podziały mają charakter umowny. Co więcej, czasem dzieci urodzone później mają większe problemy niż te urodzone dużo wcześniej.

Pierwsze chwile po porodzie i pobyt w szpitalu

Pierwsze dni życia dziecka determinują jego stan zdrowia w przyszłości. Personel medyczny ma pełną świadomość, że należy zrobić wszystko, aby przedwcześnie urodzone dzieci uzyskały właściwą opiekę, a ich rodziny właściwe wsparcie.

Czasem trzeba unikać bodźców, które mogą źle wpłynąć na zdrowie dziecka, niekiedy zaś potrzebna jest dodatkowa stymulacja rozwoju i rehabilitacja. Wszystkie działania terapeutyczne powinny być dostosowane do aktualnego stanu i  potrzeb dziecka oraz rodziny, zoptymalizowane, ograniczone do akceptowanego minimum.

Trudna rola rodziców wcześniaka

Obecność rodziców od najwcześniejszych chwil życia malucha jest nie do przecenienia, buduje więź, daje poczucie bezpieczeństwa, stanowi fundament dla dziecka i całej rodziny na przyszłe życie. Jednak oni sami również potrzebują w tym momencie wsparcia, ponieważ na ogół nie są przygotowani na to, że poród odbędzie się przed planowanym terminem i staną przed koniecznością, że będą się opiekowania się wcześniakiem. Bywają  zaskoczeni, pełni obaw o życie i zdrowie dzieci, a ich rodzicielstwo bardzo odbiega od wyobrażeń, jakie na ten temat mieli. Ponadto są wyczerpani, stale w pełnej mobilizacji, stresie, narażeni na depresję – tym bardziej więc trzeba ich wspierać i zachęcać do korzystania z profesjonalnej pomocy, aby odzyskali siły i towarzyszyli dziecku w jego rozwoju.

W późniejszym czasie troska rodziców o przyszłość swoich pociech sprawa, że często porównują je z dziećmi urodzonymi o czasie i martwią się, jeśli te porównania wypadają niekorzystnie. Warto wówczas uświadamiać im, że każde dziecko jest inne, ma swoją historię, a każdy wcześniak to mały zwycięzca, który ma wiele do zaoferowania światu.

Czy i kiedy wcześniak jest bezpieczny?

Na bezpieczeństwo wcześniaków składa się wiele elementów:

• odpowiednia opieka okołoporodowa,
• żywienie i pielęgnacja w pierwszych dniach życia,
• ale także bezpieczeństwo i dobra organizacja pobytu dziecka w domu.

Im krótszy czas trwania ciąży, tym dłuższy pobyt  dziecka w niefizjologicznych warunkach intensywnej terapii i większe ryzyko wystąpienia zaburzeń rozwojowych. Zaburzenia te mogą ujawnić się u niektórych dzieci w wieku niemowlęcym, u innych zaś w wieku przedszkolnym lub szkolnym. Pomimo różnych zagrożeń, znaczna grupa wcześniaków rozwija się prawidłowo, jednak nawet wtedy wymagają one stałej kontroli specjalistów, zadaniem których jest wspieranie kompetencji dziecka i rodziców.

Kiedy wcześniak wychodzi ze szpitala…

Odpowiedź na pytanie, ile czasu wcześniak zostaje w szpitalu, zależy przede wszystkim od jego stanu zdrowia. Warto jednak pamiętać, że nawet kiedy wcześniak wychodzi ze szpitala, nie przestaje być wcześniakiem.

Gdy stan zdrowia dziecka pozwala na wypis do domu, rodzice powinni czuć się na tyle pewnie, aby zapewnić mu bezpieczeństwo i właściwą opiekę. W tym celu muszą dowiedzieć się i nauczyć wielu rzeczy dotyczących zdrowia oraz pielęgnacji maleństwa. Stres, szczególnie w pierwszych tygodniach życia dziecka, bywa jednak tak duży, że ważne informacje mogą umykać lub być dla rodziców niezrozumiałe. Konieczny jest instruktaż dostosowany do potrzeb dziecka i jego rodziny, w trakcie którego opiekunowie uczą się w praktyce, jak układać dziecko w łóżeczku, jak je nosić, przewozić w foteliku samochodowym, a także jak udzielać pierwszej pomocy.

Kiedy wcześniak przestaje być wcześniakiem?

Nie ma jednoznacznej odpowiedzi na pytanie, kiedy wcześniak przestaje być wcześniakiem. To bardzo indywidualna sprawa – każdy maluch jest przecież wyjątkowy. Inaczej rozwija się dziecko, które urodziło się jako skrajny wcześniak, a inaczej tzw. późny wcześniak. Niektóre dzieci w dniu wypisu ze szpitala „doganiają” rówieśników urodzonych o czasie, inne będą to robić w kolejnych miesiącach, latach, a jeszcze inne pozostaną z powikłaniami wcześniactwa.

Wcześniactwo to stan, który w większości przypadków niesie ze sobą mniejsze lub większe konsekwencje zdrowotne, dlatego konieczne są różne formy wsparcia rodziny dostosowane do ich potrzeb, oparte na współpracy specjalistów opiekujących się dzieckiem.