Skoki rozwojowe w 1 roku życia dziecka

Jak przebiega rozwój motoryczny dziecka w 1 roku życia? Czy zabawki mają wpływ na harmonijny rozwój maluszka we wczesnych etapach rozwoju? Czym są skoki rozwojowe w 1 roku życia i czy występują u każdego dziecka w tym samym czasie?

W tym artykule opisujemy najważniejsze kamienie milowe rozwoju w pierwszym roku życia dziecka oraz podpowiadamy, jakie zabawki i aktywności będą wspierać malucha w tym okresie intensywnego wzrostu.

Jak przebiega rozwój motoryczny w 1 roku życia dziecka i co mają do tego skoki rozwojowe?

W każdym niemowlęciu drzemie wrodzony, naturalny pęd do rozwoju, który w pierwszym roku życia przebiega w sposób:

• Indywidualny:
  Uzależniony przede wszystkim genetycznie, ale nie tylko. Przebieg porodu czy środowisko w którym wzrasta niemowlę, odgrywają bardzo duże znaczenie w przebiegu rozwoju;
• Ciągły:
  Dziecko nieustannie, w swoim tempie osiąga kolejne umiejętności motoryczne oraz poznawcze;
• Sekwencyjny:
  Harmonijny rozwój motoryczny dziecka w 1 roku życia zazwyczaj przebiega według określonego schematu, w którym poszczególne umiejętności psycho-ruchowe następują po sobie. Przykład: obrót z pleców na brzuszek jest możliwy gdy m.in.: rączki i nóżki są w stanie swobodnie przekraczać linię środkowa ciała i dziecko umie aktywnie skracać i wydłużać boki tułowia. Te umiejętności maluszek po kolei buduje podczas pierwszych miesięcy życia;
• Wariantowy:
  Każde dziecko może osiągnąć kolejne kamienie milowe rozwoju w nieco inny sposób. Przykładowo: Jaś najpierw nauczy się obracać na brzuszek przez lewy bok, a Helenka przez prawy. Staś usiądzie po raz pierwszy w nieco inny sposób niż Franek i jest to zupełnie naturalne.

Kolejną cechą charakterystyczną dla rozwoju motorycznego dziecka w 1 roku życia jest jego skokowy przebieg.

Wielu rodziców spotyka się z określeniem ,,skok rozwojowy” podczas przeglądania forów internetowych lub w trakcie dyskusji ze znajomymi, którzy także mają dzieci: Synek jest bardziej płaczliwy niż zwykle? Córeczka gorzej sypia? Pewnie to skok rozwojowy!. Czym właściwie są skoki rozwojowe w pierwszych 12 miesiącach życia dziecka i czy każdy maluch przechodzi przez nie tak samo?

Czym są skoki rozwojowe w 1 roku życia?

W literaturze termin skoku rozwojowego po raz pierwszy przytoczył Frans Plooij w roku 1992. Na podstawie wieloletnich obserwacji badacz stwierdził, że u wielu dzieci kolejne umiejętności psycho-ruchowe następują w określonym czasie i w sposób, który można określić jako ,,skokowy”. Dzieje się tak dlatego, że w układzie nerwowym w danych przedziałach czasu tworzy się ogromna ilość nowych połączeń neuronalnych, które umożliwiają niemowlakowi odbieranie, przetwarzanie i aktywne wykorzystywanie bodźców zewnętrznych oraz tych płynących z jego ciała.

Jak rozpoznać, że to skok rozwojowy?

Najprościej rzecz ujmując – dziecko zaczyna zachowywać się inaczej, niż do tej pory, gdyż jego układ nerwowy jest niemal bombardowany nowymi informacjami. To dla maluszka dość trudny czas, dlatego warto okazywać mu wsparcie i zrozumienie. Pierwsze ze skoków rozwojowych trwają zwykle ok. tygodnia, jednak każde kolejne mogą przebiegać nieco dłużej. Niemowlęta podczas skoków rozwojowych w 1 roku życia często:

• Robią się bardziej rozdrażnione i płaczliwe (zdarzają się również nagłe wybuchy niekontrolowanego płaczu);
• Mają problemy z zasypianiem i ciągłością snu;
• Niekiedy nie chcą jeść lub domagają się ciągłego ssania piersi;
• Potrzebują więcej bliskości z rodzicami: przytulania, bujania, noszenia na rękach;
• Sprawiają wrażenie regresu, czyli zatracenia już posiadanych umiejętności psycho-ruchowych np. niemowlę już umiało obracać się z pleców na brzuch i nagle sprawia wrażenie, że zapomniało jak się to robi.

Powyższe objawy mogą być związane ze skokiem rozwojowym, ale mogą także zwiastować pojawienie się infekcji. Jeśli rodzice mają jakiekolwiek wątpliwości co do stanu zdrowia i rozwoju swojego dziecka, zawsze powinni skonsultować się z pediatrą.

Czy zabawki mogą wspierać rozwój motoryczny dziecka w 1 roku życia i pomagać przechodzić przez skoki rozwojowe?

Zdecydowanie tak! Zabawki dobrze dobrane do aktualnego momentu rozwoju niemowlęcia będą doskonale stymulować go do osiągania kolejnych kamieni milowych rozwoju. Wybierając zabawkę dla konkretnego dziecka, dobrze jest kierować się realnymi umiejętnościami, które właśnie próbuje osiągnąć. Należy także zwrócić uwagę na bardzo istotną kwestię: bezpieczeństwo i odpowiednie atesty świadczące o tym, że nadaje się do zabawy dla dzieci w określonym przedziale wieku.

To naturalne, że niemowlęta gryzą i ślinią zabawki, wielokrotnie nimi rzucają czy uderzają o podłogę. Te eksperymenty pozwalają im lepiej poznawać otaczający je świat oraz zachodzące w nim związki przyczynowo-skutkowe. To dlatego zabawki dla dzieci w 1 roku życia powinny być łatwe do utrzymania w czystości i trudne do uszkodzenia. Tak, aby dziecko nie miało możliwości m.in. połknąć małych, oderwanych od zabawki elementów czy baterii.

Zespół ekspertów Instytutu Matki i Dziecka (IMID) od lat opiniuje zabawki dla najmłodszych, biorąc pod uwagę zarówno ich walory edukacyjne, jak i bezpieczeństwo użytkowania. To dlatego w bazie zabawek pozytywnie zaopiniowanych przez IMID można znaleźć wyłącznie najlepsze produkty, wspierające harmonijny rozwój dziecka.

Skoki rozwojowe w 1 roku życia: jakie zabawki?

Poniżej przedstawiamy krótką charakterystykę poszczególnych skoków rozwojowych w 1 roku życia dziecka. Podpowiadamy też, jakie zabawki mogą w tym okresie wspierać harmonijny rozwój dziecka.

Skoki rozwojowe w I kwartale życia dziecka: 1-3 miesiąc

Skok rozwojowy między 4-5 tygodniem życia

Dziecko zaczyna intensywniej odbierać bodźce ze swojego otoczenia, szczególnie wzrokowe i słuchowe. Na kilka-kilkanaście sekund potrafi już zatrzymywać wzrok na pochylonej nad nim twarzy, pojawiają się także pierwsze uśmiechy, ale również płacz okraszony łzami. Maluszek zaczyna wydłużać okresy czuwania pomiędzy drzemkami, a położony na brzuszku wykonuje główką tzw. ,,ruch dziobania” czyli kilkukrotnie podnosi ją do góry (na kilka sekund) a następnie opuszcza w dół, trenując mięśnie przykręgosłupowe.

Skok rozwojowy między 7-9 tygodniem życia

Skok rozwojowy między 10-12 tygodniem życia

Maluszek zaczyna dostrzegać niuanse i detale: wesoły lub smutny ton głosu mamy, nowe dźwięki, zmienne natężenie światła. Lepsza koordynacja wzrokowo-ruchowa pozwala mu w leżeniu na plecach obracać główkę za przechodzącą osobą lub przesuwającą się zabawką. Pod koniec 3 miesiąca życia dziecko zwykle łączy rączki w linii środkowej ciała i bawi się nimi. Dłonie są już zwykle na wpół otwarte. Możliwe jest dłuższe utrzymywanie głowy w linii tułowia, powoli zanika asymetria ułożeniowa. Niemowlę z upodobaniem wkłada paluszki i zabawki do buzi, eksplorując świat. Na brzuszku osiąga symetryczny podpór na przedramionach i potrafi utrzymać główkę w górze nawet kilka minut. Zaczyna głużyć i popiskiwać.

Zabawki wspierające rozwój dziecka w I kwartale życia dziecka

Wielu ekspertów zgodnie twierdzi, że najlepszymi ,,zabawkami” w pierwszym kwartale życia dziecka, są dla niego twarze, głosy oraz dłonie najbliższych. Między 1 a 3 miesiącem dziecko dopiero adaptuje się bowiem do nowych warunków życia poza brzuchem mamy. Dlatego w tym czasie warto unikać hałaśliwych, migających zabawek z dużą ilością detali, które mogą przestymulować bardzo wrażliwy w tym okresie układ nerwowy maluszka. Przykłady polecanych w tym okresie zabawek:

• Karty i książeczki kontrastowe: stymulują wzrok (niemowlę w pierwszych miesiącach widzi jedynie kontrastowe, wyraziste kształty w odległości maks. 20-25 cm). Między 1-2 miesiącem życia kiedy dziecko z upodobaniem wpatruje się w nieruchome przedmioty, karty kontrastowe można przymocować po obu stronach przewijaka czy łóżeczka;
• Pluszowe zabawki w kontrastowych barwach, o prostej konstrukcji: (do pokazywania dziecku + stymulujące pierwsze próby chwytania). Niektóre mają także funkcję termofora, który bardzo dobrze łagodzi objawy kolki niemowlęcej;
• Misie szumiące: biały szum imitujący przepływ krwi przez naczynia krwionośne w brzuchu mamy, działa na niemowlęta niebywale kojąco;
• Stojak z wiszącymi zabawkami: ok.2-3 miesiąca można położyć pod nim dziecko (na dywane/macie piankowej), które będzie wpatrywało się w szczegóły zawieszonych nad nim prostych zabawek i skieruje pierwsze ruchy rączek w ich kierunku;
• Karuzela do łóżeczka: w rozwoju motorycznym w 1 roku życia, dziecko zaczyna aktywnie wodzić wzrokiem za zabawkami ok. 3-4 miesiąca życia. Dlatego w tym czasie można zamontować w jego łóżeczku karuzelę. Montujemy ją bezpośrednio na linii wzroku dziecka lub nieco poniżej.

Karuzelę do łóżeczka oraz stojak zastępujemy innymi zabawkami wtedy, gdy dziecko zaczyna intensywnie ciągnąć za zawieszone zabawki, czyli zwykle ok. 5-7 miesiąca. Dla harmonijnego rozwoju ważniejszy dla dziecka jest wzorzec odpychania (np. w wysokim podporze, czworakowaniu), nie wzorzec ciągnięcia.

Skoki rozwojowe w II kwartale życia dziecka: 4-6 miesięcy

Skok rozwojowy między 14-19 tygodniem życia

Dziecko staje się bardziej świadomym sprawcą wydarzeń w swoim otoczeniu: zauważa, że wyrzucona z łóżeczka grzechotka upada z hałasem na ziemię, a kiedy zapłacze, mama lub tato przebiegną mu z pomocą. Niemowlę stabilnie podpiera się na przedramionach i potrafi długo bawić się w leżeniu na brzuszku. Zaczyna reagować na swoje imię i rozpoznawać się w lustrze. Pojawia się świadome sięganie do zabawek, trzymanie ich chwytem prostym. To również czas, w którym niemal wszystkie przedmioty lądują w buzi dziecka. Coraz częściej maluszek odpowiada gaworzeniem na słowa rodziców.

Skok rozwojowy między 22-26 tygodniem życia

Około półroczne dziecko umie przekręcać się z pleców na brzuch i z brzucha na plecy. Często w leżeniu na brzuszku zaczyna także obracać się wokół własnej osi (wykonując tzw. piwoty), niekiedy podejmuje pierwsze próby siadu.

Zabawki wspierające rozwój dziecka w II kwartale życia dziecka:

• Nietłukące lusterko plastikowe dla dzieci: często w miękkiej, pluszowej obudowie. Jest bezpieczne, więc maluszek może uderzać w nie innymi przedmiotami. Doskonale stymuluje rozwój motoryczny dziecka w 1 roku życia, gdyż postawione przed leżącym niemowlęciem będzie zachęcać go do dłuższej aktywności w ważnych rozwojowo pozycjach: podporu na przedramionach w 4 i 5 miesiącu życia, oraz wysokiego podporu w 6 miesiącu życia;
• Piłeczki sensoryczne: otwierają zaciśnięte rączki i pomagają trenować motorykę małą;
• Grzechotki w różnych formach i kształtach oraz proste instrumenty: plastikowe grzechotki-gryzaki, pluszowe grzechotki sensoryczne czy pianinka elektroniczne-interaktywne. Ciekawą zabawką o stonowanym dźwięku jest miękka pozytywka z bezpiecznym dla dziecka sznureczkiem, za który może pociągnąć aby wydobyć z niej piękne melodie;
• Gryzaki: od 3-4 miesiąca życia pozwalają w bezpieczny sposób zaspokoić u dziecka chęć masowania dziąseł przed, oraz w trakcie ząbkowania. Do wyboru są m.in.: gryzaki-kluczyki, gryzaki wykonane z nietoksycznego silikonu czy drewna (najczęściej klonowego).

Skok rozwojowy w III kwartale życia dziecka: 7-9 miesięcy

Skok rozwojowy między 33-40 tygodniem życia

Między 9 a 10 miesiącem życia niemowlę zaczyna przejmować inicjatywę podczas zabawy i robić śmieszne minki nie tylko dla najbliższych, ale również widząc swoje odbicie w lustrze. Świat dziecka zaczyna być świadomie dzielony na kategorie np. ziemniak, marchewka czy brokuł różnią się od siebie, ale wszystkie można zjeść. Niemowlę przytula swoje zabawki i zaczyna odczuwać zazdrość wtedy, gdy uwaga rodziców skupiona jest na innym dziecku. W ramach rozwoju motoryki małej dziecko doskonali chwyt nożycowy i pała wielką chęcią rozkładania zabawek i konstrukcji na ,,czynniki pierwsze”.

Intensywny rozwój motoryczny dziecka w tym okresie 1 roku życia sprawia, że zaczyna go być pełno w całym domu: intensywnie pełza, czworakuje, a niekiedy podejmuje pierwsze próby stania przy meblach.

Zabawki wspierające rozwój dziecka w III kwartale życia dziecka:

• Piłki i walce sensoryczne: czyli zabawki, które tocząc się powoli po podłodze będą zachęcać niemowlę do pełzania (ok. 7-9 miesiąc życia) oraz czworakowania (ok. 8-10 miesiąc życia)
• Kolorowe książeczki z materiału, plastiku lub grubego papieru: z postaciami zwierząt, sprzętami domowymi, owocami itp. Oglądane wspólnie z rodzicem będą stymulować nie tylko wzrok, ale także rozwój mowy.

Skok rozwojowy w IV kwartale życia dziecka: 10-12 miesięcy

Skok rozwojowy między 40-46 tygodniem życia

Dziecko opanowuje bardziej skomplikowane zabawy uwzględniające sekwencję zdarzeń oraz buduje konstrukcje z klocków. Mówi pierwsze, proste słowa i naśladuje odgłosy zwierząt. Maluch wskazuje także palcem przedmioty i artykuły spożywcze, które chciałby dostać oraz wyraźnie okazuje swoją wolę, często z użyciem słowa ,,nie”. Dziecko zaczyna również rozumieć, że schowane przedmioty nie znikają na zawsze a mama, która wyszła do sklepu, niebawem wróci do domu. Maluch potrafi długo bawić się w pozycji siadu (bez podparcia), czworakuje oraz staje z podparciem.

Zabawki wspierające rozwój dziecka w IV kwartale życia dziecka:

• Sortery: rozwijają kreatywność, spostrzegawczość oraz trenują motorykę małą;
• Duże puzzle;
• Kostki sensoryczne lub kolorowe piramidki-układanki (wykonane z miękkiego plastiku, silikonu lub drewna);
• Pchacze: często posiadają dodatkowe funkcje np. tablicy sensorycznej, dużego sortera czy pojemnika na klocki. Ważne, aby zwrócić uwagę na postawę dziecka podczas korzystania z pchacza. Przede wszystkim dziecko powinno poruszać się w pozycji pionowej, używając pchacza do asekuracji.

Gdy maluszek sprawia wrażenie ,,pogoni za pchaczem” tzn. bardzo szybko przebiera nogami, aby go dogonić, krawędzie przyśrodkowe stóp mocno się zapadają, a pozycja dziecka jest mocno pochylona w przód to znak, że na jakiś czas warto jeszcze z pchacza zrezygnować lub zastosować taki, który nie będzie tak łatwo toczył się w przód.

Rozwój dziecka a okna rozwojowe

Warto wspomnieć, że w rozwoju dziecka występuje pojęcie tzw. okien rozwojowych. Określają one przedziały czasowe dla wystąpienia każdej umiejętności psycho-ruchowej u dziecka np. samodzielny chód powinien wystąpić u dziecka między 12 a 18 miesiącem życia, i to jest właśnie okno rozwojowe dla tej umiejętności motorycznej.

Skok rozwojowy w 12 miesiącu nie u każdego dziecka zakończy się umiejętnością chodu i nie powinno to budzić niepokoju.

Jak wiadomo każde niemowlę rozwija się w indywidualnym tempie, dlatego poniższe terminy wystąpienia określonych skoków rozwojowych są jedynie orientacyjne. Jeśli cokolwiek niepokoi opiekunów w rozwoju dziecka, należy skonsultować się z lekarzem.