W oczekiwaniu na pierwszą sylabę i pierwsze słowo wypowiedziane przez pociechę, rodzice maluchów chcieliby wiedzieć, ile trwa i jak przebiega rozwój mowy u dziecka. Czy odbywa się skokowo, czy raczej w sposób ciągły? Kiedy zaczyna się wymawianie poszczególnych głosek i jak szybko dzieci opanowują język ojczysty? Czy etapy rozwoju mowy są takie same u wszystkich dzieci, czy u każdego proces ten może przebiegać inaczej? Poniżej znajdziesz odpowiedzi na te i inne pytania, a także logopedyczne wskazówki dotyczące każdego stadium kształtowania mowy.
Rozwój mowy jest uwarunkowany genetycznie. To proces, w którym istotną rolę pełnią czynniki biologiczne i społeczne. Zależy on od wrodzonych predyspozycji człowieka, ale jest możliwy jedynie w kontakcie z innymi ludźmi. Nabywanie i kształtowanie się mowy zaczyna się już w okresie życia płodowego i przypada na okres największej plastyczności układu nerwowego, kiedy powstają i utrwalają się połączenia synaptyczne.
Ile trwa rozwój mowy u dziecka?
Okres ten zaczyna się tuż po urodzeniu i trwa do ok. 13. roku życia. Przyjmuje się, że dziecko opanowuje język ojczysty w ciągu pierwszych pięciu lat. Później mowa się doskonali.
Rozwój mowy dziecka przebiega zgodnie z ogólnymi prawidłowościami uwarunkowanymi biologicznie, określającymi kolejność stadiów i ich granice czasowe. Wszystkie dzieci przechodzą przez takie same etapy rozwoju mowy, mimo znacznych różnic indywidualnych. Szczególnie wyraźnie różnice zaznaczają się w odniesieniu do słownictwa, tj. zakresu i treści słów. Wynikają one z indywidualnego tempa rozwoju, a także wpływu środowiska, w którym dziecko się wychowuje.
Jak przebiega rozwój mowy u dziecka?
Mowa i język dziecka rozwijają się w sposób stadialny. Stadia rozwojowe wiążą się nie tyle z wiekiem dziecka, ile wyznaczają one poziom rozwoju językowego. Do niedawna rozwój mowy dzielono na wyraźne etapy: głużenie, gaworzenie, pierwsze słowa, dwuczłonowe wypowiedzi, okres zdania. Przypisywano też największe znaczenie okresowi tzw. „eksplozji mówienia” w 3. roku życia. Choć tabela ilustrująca etapy rozwoju mowy dziecka nadal ma zastosowanie, to obecnie uważa się, że rozwój ten ma raczej charakter ciągły, a nie sekwencyjny. Przejścia między poszczególnymi okresami odbywają się w sposób płynny, mimo że tabela wyraźnie je rozgranicza. Zasadniczy rozwój mowy u dziecka rozpoczyna się już w momencie urodzenia, a najważniejszy dla jej prawidłowego rozwoju jest pierwszy rok życia.
ETAPY ROZWOJU MOWY DZIECKA
I etap – okres melodii (1. rok życia)
Pierwsze interakcje mają charakter niewerbalny i najczęściej przyjmują formę płaczu, sygnałów mimicznych lub gestów. W początkowym okresie życia dziecko zwraca uwagę głównie na cechy prozodyczne języka, tj: melodię, rytm, akcent, barwę głosu. Często ten etap nazywany jest okresem melodii lub też fazą przedjęzykową. Wydawane przez niemowlęta dźwięki nie posiadają intencjonalnego znaczenia, lecz mogą wyrażać wiele stanów emocjonalnych, takich jak: radość, gniew, czy niezadowolenie. Najwcześniejszą formą wokalizacji jest krzyk. Krzyk noworodka, będący swoistą formą gimnastyki artykulatorów, jest dla jego opiekunów podstawowym źródłem informacji o stanie dziecka i jego potrzebach. W pierwszych ośmiu tygodniach życia noworodki sporadycznie wydają dźwięki mowopodobne, zbliżone brzmieniem do prawidłowych samogłosek. W okresie melodii można wyróżnić kilka stadiów wokalizacji. Wejście dziecka w kolejny etap nie oznacza jednak, że wokalizacja charakterystyczna dla poprzedniego etapu raptownie się zakończyła. Często nowe zjawiska współistnieją z wcześniejszymi.
- Około drugiego miesiąca życia pojawia się głużenie, które podobnie jak krzyk, służy ćwiczeniu aparatu artykulacyjnego dziecka. Głużenie jest odruchem bezwarunkowym i nie podlega kontroli narządu słuchu. Dlatego też występuje również u dzieci niesłyszących.