Pierwsze słowa dziecka

Pierwsze słowa dziecka – kiedy się pojawiają i jakie umiejętności nasza pociecha powinna opanować, zanim to nastąpi? W jaki sposób maluch tworzy pierwsze słowa i czy zawsze przypominają one te, których używają dorośli? Jak przebiega komunikacja dziecka z otoczeniem od pierwszych chwil życia i jak możemy wspierać go na drodze do wypowiedzenia pierwszych słów? Przeczytaj odpowiedzi i wskazówki poparte logopedyczną wiedzą i doświadczeniem. 

Rodzice, dziadkowie czekają, aż maluszek zacznie mówić z niecierpliwością, a czasem nawet z obawą,. Kiedy pierwsze słowo powinno się pojawić? Zazwyczaj dzieje się to pod koniec pierwszego roku życia maluszka. Warto jednak  pamiętać, że  maluch przygotowuje się do wypowiedzenia pierwszego słowa w zasadzie od urodzenia.

Pierwsze słowa: słuchanie, rozumienie, mówienie 

Pierwsze słowa, które wypowiadają dzieci, są bezpośrednio związane z doświadczeniami słuchowymi, jakich dostarcza najbliższe otoczenie: rodzina, opiekunowie. Nabywanie języka zaczyna się od słuchania, a następnie rozumienia poszczególnych słów. Począwszy od urodzenia, dziecko uważnie słucha dźwięków wokół niego i zaczyna przyporządkowywać im znaczenie. W ciągu kilku miesięcy doświadcza, że istnieją pojedyncze słowa schowane w gąszczu różnych odgłosów. Przez pierwsze sześć miesięcy dziecko uczy się rozumienia poszczególnych słów – takich, jak jego imię, imiona innych osób, nazwy przedmiotów.

Ssanie pokarmu: trening aparatu mowy 

Równie ważne dla rozwoju mowy są doświadczenia związane z pobieraniem pokarmu. Maluszek, ssąc pokarm z piersi lub z butelki, już od pierwszych dni życia intensywnie pracuje na to, aby za kilka miesięcy wypowiedzieć upragnione przez wszystkich pierwsze słowa. W czasie ssania uruchamiają się dokładnie te same mięśnie, które w przyszłości odpowiadają za artykulację pierwszych dźwięków. Pobieranie pokarmu służy więc nie tylko do zaspokajania potrzeb żywieniowych, ale stanowi również wczesny trening aparatu mowy.

Od pierwszego krzyku do pierwszych słów dziecka

Maluch komunikuje się ze światem na długo przed wypowiedzeniem pierwszych słów – już od pierwszych chwil swojego życia.

1. Najwcześniejszym komunikatem, a jednocześnie doskonałym ćwiczeniem artykulatorów, jest krzyk. Za  pomocą krzyku i płaczu maluch sygnalizuje, czy jest głodny, czy ma mokrą pieluszkę. Ten okres trwa mniej więcej przez pierwsze trzy miesiące.
2. Kolejnym etapem jest głużenie, które pojawia się około drugiego miesiąca życia. Głużenie, podobnie jak krzyk, służy ćwiczeniu aparatu artykulacyjnego dziecka.
3. Około czwartego miesiąca życia niemowlęta zaczynają powtarzać dźwięki tego samego typu. Etap ten nazywany jest zabawą głosem.
4. Siódmy miesiąc to przejście od głużenia do gaworzenia. Dziecko zaczyna powtarzać już nie tylko pojedyncze sylaby, lecz całe ich kombinacje. Nie są to jeszcze słowa, ponieważ dla wypowiadającego je dziecka nie mają żadnego znaczenia.
5. W trzecim kwartale pierwszego roku życia maluch wkracza w okres wyrazu. Jego gaworzenie zaczyna przypominać mowę. Dziecko w tym okresie znacznie więcej rozumie, niż samo potrafi zwerbalizować.

Kiedy pierwsze słowa u dziecka?

Na ostatnim z wymienionych etapów, czyli w okresie wyrazu pojawiają się wyczekiwane przez rodziców pierwsze słowa. Najczęściej jest to tata lub mama, choć zdarzają się i inne. To, jak one będą brzmiały i które pojawi się jako pierwsze, zależy od wielu czynników. Mają na to wpływ wzorce słuchowe dostarczane przez środowisko, sprawność narządów artykulacyjnych, a przede wszystkim naturalne zdolności dziecka do zapamiętywania słów.

Jak dziecko tworzy pierwsze słowa?

Warto wiedzieć nie tylko, kiedy pierwsze słowa u naszej pociechy mogą się pojawić, ale również z czego powstają. Większość dzieci, tworząc pierwsze słowa, korzysta z dźwięków opanowanych w okresie gaworzenia. W tym okresie dziecko potrafi właściwie użyć wszystkich samogłosek ustnych: a, o, u, i, y, e. Brakuje jeszcze samogłosek nosowych, czyli ą, ę. Ze spółgłosek poprawnie wymawiane są: p, b, p’, m, t, d, n, ń, ś, k, k’ oraz półsamogłoska j. Inne głoski zastępowane są przez spółgłoski o zbliżonym miejscu artykulacji. Pojawić się może przejściowe wymawianie k zamiast t (podobnie g zamiast d). Może się więc zdarzyć, że maluch jako pierwsze słowo wybierze np. nazwę pokarmu lub czegoś związanego z jedzeniem, np. am-am. Może pojawić się słowo nie lub wyraz o charakterze dźwiękonaśladowczym, typu: miau (określenie kota) czy baa (informacja, że coś upadło). Nie jest to oczywiście powodem do niepokoju.

Budowa pierwszych słów jest uproszczona. Często pierwsza sylaba danego wyrazu oznacza dla dziecka cały wyraz. Jest to spowodowane faktem, że maluch nie potrafi jeszcze wypowiedzieć wszystkich głosek czy grup spółgłoskowych.

Pierwsze słowa u dziecka: rola rodziców

Warto pamiętać, że rodzice mogą wspomóc malucha odpowiednią stymulacją, zabawami. Najlepszym sposobem, aby pomóc dziecku wypowiedzieć pierwsze słowa, jest rozmowa. Nie zastąpi jej żaden program edukacyjny, tablet, czy zabawka elektroniczna. Początkowo będzie to monolog rodzica, który opisuje w krótkich komunikatach, co w danej chwili robi, co ogląda. Ważne jest nazywanie przedmiotów, obiektów, ludzi. Warto mówić do dziecka powoli, z intonacją. Pomocne mogą być również rymowanki, piosenki i wierszyki, które przez swoją rytmiczność łatwo „wpadają w ucho” maluszka. Z czasem monolog przerodzi się w dialog. Maluch zacznie odpowiadać swoim językiem, początkowo bardzo uproszczonym. Ważne jest, by rodzice odpowiadając dziecku nie powtarzali swoistych wytworów językowych malucha. Powinni mówić do dziecka poprawnie, bez zbędnego zdrabniania. W końcu to dziecko uczy się mowy od rodziców, a nie odwrotnie.

Źródła:

Sawa B.: Dzieci z zaburzeniami mowy, WSiP, Warszawa 1990;
Diener K.: Profilaktyka zaburzeń mowy. Przewodnik dla rodziców, opiekunów, nauczycieli i lekarzy, Wydawnictwo Pedagogiczne, Kielce1999;
Kielar-Turska M.: Mowa dziecka. Słowo i tekst. Kraków 1989