Rozwój motoryczny dziecka do 3. roku życia

Czym jest i jak przebiega rozwój motoryczny dziecka – od niemowlęcia do 3-latka? Dlaczego jest istotny, nie tylko w kontekście sprawności fizycznej, ale również psychiki oraz sfery emocjonalnej i społecznej? Co zrobić, aby wspierać rozwój psychofizyczny dziecka w okresie niemowlęcym i poniemowlęcym? Jakie rodzaje zabaw, doskonalących motorykę, można maluchowi zaproponować w pierwszych latach życia? Na co trzeba zwrócić uwagę, aby w porę skonsultować się ze specjalistą? Skorzystaj z porad i wskazówek pracującej z dziećmi fizjoterapeutki.

Pierwsze trzy lata życia dziecka, czyli okres noworodkowy, niemowlęcy i wczesne dzieciństwo to czas, w którym maluch rozwija się w zawrotnym tempie. Zdobyte w tym okresie umiejętności ruchowe są podstawą do dalszego funkcjonowania i mają ogromne znaczenie w kolejnych latach życia. Jako rodzic niemal z dnia na dzień możesz obserwować zmiany i nowo nabyte umiejętności u swojej pociechy – szczególnie te, które dotyczą rozwoju psychofizycznego. Musimy bowiem pamiętać, że rozwój motoryczny dziecka, nierozerwalnie łączy się z rozwojem psychospołecznym. Aby rozwój przebiegał prawidłowo na obu tych polach, maluch w pierwszych trzech latach życia powinien mieć zapewnione poczucie bezpieczeństwa, bliskość i miłość rodzica.

Czym jest rozwój motoryczny?

Można powiedzieć, że rozwój dziecka od 0 do 3 lat, to istny rollercoaster – czas najintensywniejszych zmian zarówno w postawie ciała, umiejętnościach ruchowych, jak i rozwoju w sferze społecznej i emocjonalnej.

Rozwój motoryczny to nic innego, jak rozwój ruchowy dziecka – doskonalenie ogólnej sprawności, koordynacji ruchów ciała i uzyskiwanie coraz większej kontroli nad nimi. Wszyscy rodzimy się „wyposażeni” w pewne odruchy, które – wraz z dojrzewaniem układu nerwowego i upływem czasu – stopniowo integrują się i zastępowane są ruchami wolitywnymi, zamierzonymi. Większość odruchów obserwujemy u dziecka do około 6. miesiąca życia. W kolejnych miesiącach występują u malucha coraz to nowsze umiejętności ruchowe.

Okres poniemowlęcy, czyli czas po ukończeniu 1. roku życia, to przede wszystkim dynamiczny rozwój układu mięśniowo-szkieletowego, nerwowego, zmiana postawy ciała dziecka oraz dalsze kształtowanie zdobytych wcześniej umiejętności ruchowych. Między 2. a 3. rokiem życia maluch doskonali się w sferze motoryki małej i dużej, a także zdobywa kolejne doświadczenia w kontakcie ze środowiskiem.

Znaczenie rozwoju ruchowego 

Dlaczego rozwój ruchowy jest tak ważny? Wbrew pozorom nie chodzi jedynie o kwestie zdrowia, kondycji i koordynacji. Rozwój motoryczny jest istotny ze względu na:

• niezależność i samodzielność – im sprawniejsze dziecko i więcej potrafi, tym staje się pewniejsze siebie i mniej zależne od innych;
• emocje – aktywność ruchowa pozwala rozładować napięcie, frustrację oraz lęk, uwolnić się od silnych emocji, dzięki czemu wzrasta jego odporność psychiczna;
• zabawę i uspołecznienie – sprawność i kontrola ruchów pozwala dziecku na udział w aktywnościach dających mu przyjemność i radość, a także na zabawę w gronie innych dzieci.

Motoryka to ogólna sprawność fizyczna człowieka i jego zdolność do wszelkich działań związanych z ruchem. Wyróżniamy dwa rodzaje motoryki:

Motoryka mała

Czyli sprawność manualna, związana z ruchami palców i dłoni (chwytanie, rysowanie, lepienie z plasteliny, zapinanie guzików, itd.),

Motoryka duża

Czyli ogólna sprawność fizyczna, czynności związane z ruchem całego ciała (czworakowanie, chód, skoki, wchodzenie po schodach itd.).

Dla prawidłowego rozwoju dziecka istotne jest rozwijanie obu tych obszarów.

Jak wspierać rozwój maluszka?

Rozwój motoryczny dziecka zaczyna się jeszcze w łonie matki, kiedy to maluch porusza się, kopie, wykonuje ruchy głową i rączkami.

Oto, co możesz zrobić:

• Daj czas – nie przymuszaj dziecka, by wykonywało daną umiejętność, na którą nie jest gotowe. Maluch musi posiadać gotowość do wykonywania pewnych czynności (np. odpowiednią siłę mięśni), wówczas jakość osiągniętej sprawności będzie lepsza;
• Pozwól i obserwuj – wiele rzeczy (jak np. samodzielna jazda na rowerze, wspinanie się na placu zabaw) wyda ci się niebezpieczne i za wszelką cenę będziesz chciała uchronić szkraba przed wypadkiem. Staraj się jednak nie ograniczać go swoim strachem – pozwól mu na próbowanie i doświadczanie. Podobnie w przypadku czynności samoobsługi – jak jedzenie, ubieranie, mycie się – w odpowiednim momencie musisz pozwolić maluchowi na to, by wykonywał je samodzielnie, zapewniając o gotowości do pomocy, gdy będzie jej potrzebował;
• Bądź wzorem – dziecko najszybciej uczy się obserwując swoich rodziców, dlatego pokazuj mu, w jaki sposób wykonywać daną czynność, pokieruj jego działaniami, aby naśladowało Cię i ukształtowało poprawne nawyki;
• Motywuj – zachęcaj do ruchu i ćwiczenia danej sprawności, chwal malucha za wysiłek oraz zadbaj w miarę możliwości, by wykonywana aktywność była przyjemna – wówczas dziecko będzie chętniej ją powtarzać.

Czas na zabawę!

Sprawności motoryczne dziecka najlepiej doskonalić i kształtować w trakcie zabawy – połączenie rozrywki z nauką to doskonałe rozwiązanie – a także w trakcie codziennych obowiązków domowych. Nieocenione będą też zajęcia, takie jak pływanie, jazda na rowerze, gra w piłkę, taniec, czy harce na placu zabaw, w trakcie których pracuje i doskonali ruch całe ciało. Warto też zaproponować dziecku aktywności manualne, takie jak rysowanie, lepienie z plasteliny, układanie klocków, które wspomogą rozwój motoryki małej, zrelaksują i dadzą dużo radości.

Jak wspierać rozwój motoryczny noworodka i niemowlaka?

Skorzystaj z poniższych wskazówek, aby wspomagać rozwój motoryczny swojej pociechy w okresie noworodkowym i niemowlęcym (0-12 miesięcy):

Zachęcaj do zabawy na macie edukacyjnej

Maluszek leżąc na średnio twardym podłożu lepiej czuje swoje ciało, kształtuje schemat ciała, uczy się pracować przeciwko sile grawitacji, by w kolejnych miesiącach życia nauczyć się lokomocji – obrotów, pełzania, czworakowania, wstawania, jak i pozycji statycznych – podporu wysokiego, różnych wariantów siadu itp. Malucha można układać na macie już od pierwszych dni życia, w kolejnych miesiącach zaś będzie ona idealnym miejscem do zabaw ruchowych.

Unikaj gadżetów typu bujaczek, chodzik, pchacz, skoczek.

Działaj powoli

Poczekaj, aż dziecko będzie gotowe na wykonanie danej czynności, nie przyspieszaj i nie proponuj czynności, których jeszcze nie opanowało, np. nie sadzaj, jeśli dziecko nie potrafi zrobić tego samodzielnie, nie prowadź za rączki, jeśli maluch jeszcze nie chodzi.

Zapewnij odpowiednie warunki

Pozwól dziecku rozwijać umiejętności ruchowe w różnych środowiskach, daj możliwość doświadczenia czworakowania po trawie, piasku, pełzania po śliskiej podłodze, szorstkim dywanie, wspinania się po niskiej komodzie i wysokim krześle. Czuwaj nad bezpieczeństwem malucha. Zadbaj, by ubranka dziecka w żaden sposób nie ograniczały jego ruchów.

Pokazuj gesty

Pokazuj gesty typu “papa”, “brawo” w kontekście sytuacyjnym. Pokazuj palcem przedmioty, nazywaj je (dla dzieci powyżej 8 miesiąca życia).

Pozwól jeść samodzielnie

Nie broń dziecku próbować jeść używając rąk. Maluch poznaje wówczas konsystencję, temperaturę i fakturę proponowanego jedzenia, a kierując kawałki żywności do buzi kształtuje chwyt i koordynację oko-ręka (dla dzieci, u których rozpoczęto rozszerzanie diety).

Rozwój motoryki małej: zabawy dla 1-, 2- i 3-latka

Oto kilka propozycji zabaw wspierających rozwój motoryki małej u dzieci w wieku 1-3 lat:

• ugniatanie ciasta;
• przedzieranie papieru, ugniatanie kulek z papieru;
• nawlekanie koralików;
• zabawa klockami – układanie wieży i bardziej złożonych konstrukcji, sortowanie.

Rozwój motoryki dużej: zabawy dla 1-, 2- i 3-latka

Proponowane zabawy wspierające rozwój motoryki dużej u dzieci w wieku 1-3 lat to:

• naśladowanie zwierząt – np. jak skacze żaba, jak chodzi bocian,jak skrada się kot, jak pełza wąż;
• zabawa balonem – rzucaj, odbijaj, tocz, podawaj, unoś do sufitu, opuszczaj na podłogę;
• zabawy przed lustrem – nazywaj części ciała, wskazuj je, sprawdź jak szybko potrafią poruszać się ręce i nogi;
• szukanie ukrytych przedmiotów zgodnie ze wskazówkami – np. dwa kroki w tył, obrót, skręć w prawo, spójrz do góry.

Jak przebiega rozwój motoryczny dziecka w latach 0-3?

Rozwój motoryczny w pierwszym roku życia:

• 3 miesiąc – dziecko utrzymuje głowę w linii środkowej leżąc na plecach, leżąc na brzuszku stabilnie utrzymuje głowę w podporze. Łączy rączki w linii środkowej.
• 4-5 miesiąc – chwyta przedmiot, obraca się na boki
• 5 miesiąc – leżąc na brzuchu opiera się na otwartych dłoniach i wyprostowanych łokciach
• 6 miesiąc – odwraca się z pleców na brzuch przez oba boki
• 8-10 miesiąc – siedzi bez podparcia
• 9 miesiąc – stoi podpierając się
• 9-10 miesiąc – pojawia się chwyt pęsetowy (kciukiem i palcem wskazującym); początek czworakowania, wstawania przy meblach)
• 8-18 miesiąc – dziecko stawia samodzielne kroki.

Pamiętaj, że podane miesiące są datą orientacyjną. Twoje dziecko rozwija się w indywidualnym tempie, co oznacza, że niektóre umiejętności może zdobyć wcześniej lub nieco później niż inne dzieci. Jeśli coś Cię zaniepokoi, skonsultuj się z pediatrą.

Umiejętności z zakresu motoryki w drugim roku życia:

• dziecko samodzielnie chodzi, biega, podskakuje;
• doskonali chwyt pęsetowy;
• posługuje się łyżką/widelcem (jeszcze nieporadnie);
• wchodzi po schodach krokiem dostawnym;
• toczy piłkę, próbuje ją kopać i rzucać;
• wkłada i wyjmuje przedmioty z pojemnika;
• pije z kubka otwartego lub z tzw. dziubkiem;
• buduje wieżę z klocków;
• podejmuje próby ubierania i ściągania wybranych części garderoby.

Osiągnięcia w zakresie motoryki w trzecim roku życia:

• dziecko sprawnie chodzi i biega;
• wykonuje proste prace plastyczne;
• próbuje posługiwać się nożyczkami;
• modeluje z plasteliny/ciastoliny;
• samodzielnie wykonuje proste czynności higieniczne;
• staje na jednej nodze;
• sprawniej je łyżką i widelcem bez pomocy;
• wchodzi po schodach, stawiając nogi naprzemiennie;
• potrafi pedałować na trzykołowym rowerku;
• samodzielnie wkłada buty i próbuje się ubierać/rozbierać.

Co powinno niepokoić w rozwoju ruchowym dziecka?

Niepokojące sygnały u niemowlęcia (0-12 miesięcy) to:

• stale zaciśnięte pięści;
• częste odginanie się, prężenie;
• brak zdolności do utrzymania głowy po 3 miesiącu życia;
• stała preferencja jednej strony ciała, patrzenie w jednym kierunku, sięganie po zabawkę wyłącznie jedną ręką, spłaszczenie główki po jednej ze stron;
• brak obrotów z pleców na brzuch po ukończeniu 6. miesiąca życia;
• opóźnione siadanie, siad z zaokrąglonymi plecami.

Niepokojące sygnały u 1-, 2- i 3-latka to:

• brak umiejętności samodzielnego chodu powyżej 18. miesiąca życia;
• brak umiejętności wchodzenia po schodach krokiem dostawnym, bez pomocy rodzica (17-20 miesiąc życia);
• brak prób wspinania się po meblach (powyżej 18. miesiąca życia);
• brak zainteresowania otoczeniem;
• siadanie wyłącznie w jeden, preferowany sposób;
• częste, notoryczne upadki i potykanie się (w 3. roku życia).

Uważnie obserwuj swoją pociechę zarówno w spoczynku, jak i w ruchu, aby w porę dostrzec ewentualne nieprawidłowości i skonsultować je ze specjalistą, który zaleci odpowiednie postępowanie.