Mowa u dwulatka

Od dziecka, którego rozwój przebiega prawidłowo, niezależnie od tego, w jakim środowisku kulturowym jest wychowane, oczekiwać można opanowania języka mówionego, jeszcze przed ukończeniem przez nie 4 roku życia. Czy jednak rodzic dziecka znacznie młodszego malucha, powinien poczekać z szukaniem odpowiedzi na pytanie np. co powinno potrafić, a co potrafi dziecko w określonym wieku, jakie słowa powinien znać 2 latek lub czy jego 2-letnie dziecko powinno wypowiadać już swoje imię?

W artykule postaramy się wyjaśnić,  co nazywamy mową czynną i bierną w przebiegu rozwoju językowego dziecka? Podpowiemy, jaki rozwój mowy dwulatek powinien prezentować oraz  czym jest opóźnienie i zaburzenie rozwoju mowy. Odpowiemy również na pytanie,z czy aby dziecko potrafiło współdziałać w zakresie zabawy z innymi, wystarczy wyłącznie opanowanie przez nie zdolności do rozumienia i używania słów?

Kamienie milowe rozwoju mowy i języka

Rozwój językowy podlega wielowymiarowym interakcjom zachodzącymi między biologicznymi procesami rozwojowymi, a doświadczeniami dziecka, dostarczanymi mu przez środowisko i rodzica. Zdrowy noworodek wyposażony jest przez naturę w umiejętność:

•  rozpoznawania dźwięków mowy, które przejawia się w m.in. dostrzeganiu różnic między różnymi dźwiękami (np. uczenie się tempa, prozodii mowy rodzica, aby odróżnić ją od mowy obcych osób, odróżnianie odgłosów pochodzących z otoczenia);
• wydawania wokalizacji, co tworzy podstawę dla rozwoju komunikacji i nauki języka.

Dopiero w ciągu 1 roku życia dziecko przyzwyczaja się do mowy w danym języku. Co ciekawe, traci tym samym zdolność do rozróżniania dźwięków mowy innej niż pochodzącej z własnego języka.

Co potrafi niemowlę w pierwszych miesiącach życia?

• Już około 6 miesiąca życia, niemowlęta potrafią rozróżniać swoje imię, a kolejno uczą się rozpoznawania imion osób z rodziny.
• Do około 8 miesiąca życia, niemowlęta zaczynają dostrzegać granice między wyrazami w dłuższych wypowiedziach.
• W tym samym czasie, w wieku około 8-10 miesiąca życia, niemowlę zaczyna rozumieć znaczenie pojedynczych słów, które pojawiają się w kontekście ich codziennego życia (np. „nie”, „daj”, „am”).
• Od tego momentu rozwój mowy biernej (czyli zasób słów rozumianych) u dziecka powinien stale się poszerzać.

Typowy rozwój mowy: jakie słowa powinien znać 2 latek?

Wiemy już, że na wczesnym etapie rozwoju językowego dziecka, rodzice zwykle zauważają, że dzieci rozumieją dużo więcej niż potrafią jeszcze powiedzieć. Jak zaś wygląda rozwój mowy czynnej, czyli rozwój ekspresji wokalnej u dzieci do 2 roku życia? Jakie słowa powinien znać 2 latek? Czy niemówiący 2 latek to coś, co powinno nas martwić? Co potrafi 2 latek w zakresie mowy biernej i czynnej?

Rozwój mowy czynnej przebiega w kilku fazach: od umiejętności wytwarzania przez kilkumiesięczne dziecko dźwięków złożonych z samogłosek, po gaworzenie około 6 miesiąca życia (wokalizowanie spółgłoskami i samogłoskami), do łączenia dłuższych sylab między 6 a 10 miesiącem życia, aż po wypowiadanie pierwszych słów około 9 do 15 miesiąca życia.

Około 9 miesiąca życia, oprócz obserwacji gaworzenia, pojawiać się powinna u dziecka także komunikacja niewerbalna. Służy ona porozumiewaniu się z otoczeniem poprzez łączenie dźwięku, gestu (np. wskazywanie, pokazywanie i podawanie) oraz ukierunkowanego spojrzenia. Końcowy etap rozwoju mowy czynnej przypada na okres od 18 do 24 miesiąca życia. Dziecko powinno wtedy, w sposób zamierzony, łączyć wyrazy tworząc zrozumiały dla otoczenia komunikat.

Opóźniony czy zaburzony rozwój mowy?

Co robić, gdy któryś z opisywanych etapów w rozwoju mowy nie przebiega według określonego porządku, przewidzianego dla danego wieku w rozwoju dziecka? Co powinien potrafić maluch, a co potrafi? Jakie słowa powinien znać 2 latek, a jakie – młodsze dziecko? Jaki zakres umiejętności lub jaki brak danej umiejętności u dziecka powinien niepokoić rodziców i wymagać diagnostyki i terapii?

Pomimo powszechności problemów w rozwoju mowy u dzieci w Polsce, brakuje metod oceny rozwoju językowego u małych dzieci. Warto jednak wspomnieć, że profesor Magdalena Smoczyńska z Uniwersytetu Jagiellońskiego stworzyła standaryzowane narzędzia do oceny poziomu rozwoju mowy u dzieci od 16 do 36 miesiąca życia. W internecie dostępne są dwie wersje Krótkiego Inwentarza Rozwoju Mowy (KIRM) z normami. Inwentarze te, mogą pomóc rodzicom w ocenie zasobów słownikowych dziecka oraz w określeniu, czy sprawność językowa dziecka odbiega od tej przyjętej dla rówieśników dziecka.

Rozwój mowy u dziecka: kiedy udać się do specjalisty?

Wracając jednak do pytania o to, czy warto udać się do specjalisty, gdy niepokoi nas rozwój mowy u naszego dziecka? Odpowiedź brzmi: tak.

Badania wśród reprezentatywnej grupy dzieci od 1,5 do 3 roku życia wskazują, że u około 13 – 18 % z nich występuje opóźnienie mowy czynnej.

U dzieci z opóźnieniem rozwoju mowy, nie musi jednak dochodzić do powstania zaburzenia rozwoju mowy. Zależeć to będzie od wielkości opóźnienia oraz wpływu na pogorszenie funkcjonowania dziecka w życiu. Termin „zaburzenia rozwoju języka” odnosić się może zarówno do deficytu w zakresie rozumienia, jak i tworzenia języka, który powoduje istotne zaburzenia w funkcjonowaniu dziecka. Oznacza to trudności w:

• komunikowaniu się z otoczeniem;
• organizowaniu samodzielnej zabawy;
• współdziałaniu w interakcjach z otoczeniem.

Wspieranie rozwoju mowy: jak pomóc?

Jak najszybsze rozpoznanie u dziecka nieprawidłowości w rozwoju mowy oraz podjęcie właściwych zaleceń lub terapii może mieć duże znaczenie dla uniknięcia konsekwencji zaburzeń w rozwoju mowy. Znaczny niepokój rodziców, podczas obserwacji obniżonego poziomu umiejętności językowych u dziecka, może jednak mieć także negatywne znaczenie dla adekwatnego wspierania rozwoju mowy dziecka.

Dialogowość w kontaktach z dzieckiem

Bardzo ważna dla wspierania rozwoju językowego, jak również poznawczego, staje się „dialogowość”. Na przykład, prosta zabawa w czytanie książeczek, może stać się aktywnością opartą na interakcji, w której rodzic zachęca dziecko do aktywnego udziału w zabawie i wspiera jego zaangażowanie. Istotą staje się przyjemność, jaką dziecko i opiekun czerpią z doświadczenia wspólnie spędzanych chwil pełnych poczucia wzajemności i ciepła.

Opowiadajmy dziecku i pokazujmy interesujące ilustracje w książkach. Następnie, czekajmy na odpowiedź dziecka – proste wyrażenie, dźwięk lub gest towarzyszący dziejącym się na łamach książki wydarzeniom. Podczas zabaw z dzieckiem bądźmy uważni na każdą próbę odpowiedzi ze strony dziecka i nazywajmy jego działania, aby podkreślać, że jesteśmy partnerami w dialogu i w zabawie.

Trudności dziecka z mniejszą sprawnością językową

Dziecko, które ma mniejszą sprawność językową, doświadcza trudności w nawiązywaniu kontaktów z opiekunami, rodzeństwem, ale także rówieśnikami. Pamiętajmy, że może ono doświadczać frustracji, gdy nie jest zrozumiane i prezentować oznaki buntu, niechęci do przebywania w większej grupie dzieci, ponieważ nie czuje się samodzielne podczas zabawy. Wie, że to co potrafi, to za mało, aby poprosić o zabawkę lub skomunikować się na jakiś temat z innym dzieckiem.

Aby zapobiegać unikaniu przez dziecko kontaktów społecznych, warto od najwcześniejszych miesięcy życia zapewniać mu kontakt z dziećmi w różnym wieku – zarówno z mówiącymi, jak i tymi, które jeszcze  nie mówią. Należy pamiętać, że w zakresie wspierania rozwoju mowy u dziecka, trzeba skoncentrować się na wspieraniu ogółu jego komunikacji. W związku z tym mowie werbalnej musi towarzyszyć:

• kontakt wzrokowy;
• gestykulacja;
• i zachowanie.

Ważne staje się podtrzymywanie i zachęcanie do wyrażania wszelkich przejawów chęci do komunikowania się dziecka, także tych niewerbalnych (jego mimiki, gestów, ruchów ciała, spojrzenia, wokalizacji).

Źródła:

McQuiston, S., Kloczko, N. (2011) Rozwój mowy i języka – monitorowanie przebiegu i zaburzenia; Pediatria po Dyplomie;
Murray, L. (2019). Psychologia małego dziecka; Wydawnictwo Paradygmat.