Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Wśród zaburzeń emocjonalnych u dzieci wyróżnić możemy m.in. lęk, strach, depresję, bulimię, anoreksję, nocne moczenie, jąkanie, tiki. Przyjrzyjmy się dziecku w wieku przedszkolnym, szkolnym i nastolatkom oraz spróbujmy odpowiedzieć na pytania: dlaczego borykają się z trudnościami rozwojowymi, skąd wypływają ich problemy, do czego mogą prowadzić i jak im efektywnie pomagać i towarzyszyć. Zapraszamy do lektury artykułu.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci

Zaburzenia emocjonalne to nieprawidłowa reakcja emocjonalna na różne bodźce, dochodzące z zewnątrz. Zaburzenia emocjonalne polegają na zdecydowanych wahaniach nastroju oraz zakłóceniach w myśleniu i działaniu. U dzieci mogą się pojawiać od pierwszych lat ich życia, aż do dorosłości. W każdym momencie rozwojowym, przyjmują różne formy, prezentując charakterystyczne objawy. Ich źródło zaburzeń jest wieloczynnikowe, m.in. podłożem może okazać się neurobiologia oraz aspekty psychospołeczne.

Zaburzenia emocjonalne u małych dzieci najczęściej przyjmują postać reakcji o charakterze nerwicowym. Dziecko zaczyna reagować intensywnym i chorobliwym, nadmiernym lękiem na sytuacje, które budzą w nim stres, a same w sobie nie stanowią bezpośredniego zagrożenia. Taka sytuacja może mieć miejsce po  traumatycznym wydarzeniu lub urazie psychicznym.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci spowodowane mogą być przez:

• Wszelkie schorzenia, które negatywnie wpływają na sferę hormonalną, m.in. na poziom neuroprzekaźników (serotoniny, dopaminy i noradrenaliny);
• Nietypowa budowa i działanie ośrodkowego układu nerwowego;
• Struktura osobowości – nadmierna lękliwość, hipochondria, brak wiary w siebie;
• Przemoc, kłótnie, atmosfera strachu, molestowanie seksualne, uzależnienia;
• Błędy wychowawcze rodziców, a w tym zaburzony proces socjalizacji. Można zaliczyć do nich: nadopiekuńczość lub brak opieki ze strony dorosłych, nieobecność w życiu dziecka lub przytłoczenie obecnością rodzica oraz nadmierne rozpieszczanie lub nadmierny krytycyzm.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku przedszkolnym, często mają swoje źródło w zaburzeniach dotychczasowego rytmu życia. Taka sytuacja może mieć miejsce w chwili, gdy na wiele godzin dziecko jest odseparowane od rodziców lub doświadczyło pierwszego, szerszego kontaktu ze środowiskiem społecznym innym niż dom, bądź ze środowiskiem rówieśniczym.

W etapie rozwoju przedszkolnego, u dziecka pojawiają się już znaki pokazujące wszelkie popełnione błędy wychowawcze z pierwszych 3 lat życia dziecka, wszelkie patologie, których dziecko było uczestnikiem w domu rodzinnym, jak i przeżyte silne wstrząsy i traumy. Przyglądając się zaburzeniom zarówno emocjonalnym, jak i behawioralnym, dzieci w wieku 3 – 7 lat, możemy wyróżnić bardzo konkretne problemy:

• Zaburzenia nerwicowe mające podłoże lękowe, występujące w różnego typu reakcjach na stres, poczuciu zagrożenia, braku możliwości adaptacyjnych i separacyjnych. Manifestują się poprzez płaczliwość, apatię, agresję.
• Strach – uczucie spowodowane konkretnym zagrożeniem, przeszkodą i niebezpieczeństwem, np. przemoc, strach przed ciemnością.
• Moczenie nocne – mimowolne, niekontrolowane popuszczanie moczu w nocy. To   zaburzenie związane jest z brakiem właściwych odruchów, ale też istnieje jego połączenie z wysokim poziomem lęku.
• Jąkanie – występująca na tle nerwowym, niemożność płynnego wypowiedzenia określonych zgłosek lub ich powtarzanie.
• Tiki – ruchy określonych grup mięśni twarzy, które w sposób niekontrolowany, tworzą serię mimicznych ruchów. Często uaktywniają się po traumatycznych wydarzeniach, po długim funkcjonowaniu w czynnikach patologicznych (przemoc fizyczna i psychiczna).
• Obojętność uczuciowa, nieumiejętne okazywanie uczuć, które jest skutkiem niewystarczającego kontaktu z matką w pierwszych latach życia, braku bliskości i zawiązywania więzi;
• Nadpobudliwość psychoruchowa – zaburzenia układu nerwowego, mające podstawy do obserwowania dziecka pod kątem ADHD;
• Agresja – fizyczna, psychiczna, werbalna;
• Zaburzenia łaknienia – jadłowstręt, bądź objadanie się;
• Zahamowanie psychoruchowe – apatia, wycofanie, które ma różne odsłony np. dziecko zmotywowane, ale napięte, bądź z obniżonym poczuciem własnej wartości i wyostrzonym wewnętrznym krytykiem lub dziecko będące podporządkowane, ale małomówne.

Dziecko cierpiące na zaburzenia emocjonalne może też stać się trwale lękliwe, nieśmiałe i niepewne swojego bycia w danej chwili. Spada również w takiej sytuacji aktywność ruchowa dziecka, co jest powiązane z obniżeniem zainteresowania wobec grupy rówieśniczej. Dziecko funkcjonuje jako wycofane, nie chce działać, bo boi się odrzucenia, ośmieszenia. Owszem starannie wykonuje swoje obowiązki, ale tylko dlatego, że nie jest pewne swoich umiejętności i wartości. Przesadna grzeczność, bierność, posłuszeństwo i uczynność, wynikają z obawy przed krytyką.

Dziecko z zaburzeniami emocjonalnymi jest pozornie obojętne i powściągliwe w wyrażaniu uczuć negatywnych, jak i pozytywnych, z obawy przed reakcją otoczenia i ewentualnych związanych z tym nieprzyjemności.

Zaburzenia emocjonalne u dzieci w wieku szkolnym

Formą, która dominuje w zachowaniu jest:

Agresja

Taka, która przybiera zupełnie nową formę, a jej źródło również jest inne. Częściowo dzieci w wieku 8 lat, zachowań agresywnych używają jako narzędzi, dzięki którym będą mogły podporządkować sobie grupę lub przyjąć w niej najwyższą pozycję.  Z jednej strony takie zachowania są wytłumaczalne, ale niektóre mogą być podstawą rozwoju osobowości psychopatycznej, bądź takowych zachowań, jeżeli nikt z dorosłych, opiekunów nie ukierunkuje takiego działania. Inne dzieci wręcz przeciwnie – stosują autoagresję, albo działania agresywne wobec najsłabszych. Może to być wynikiem próby odreagowania przemocy doświadczanej ze strony silniejszych rówieśników albo dorosłych.

Zaburzenia lękowe

Ich podłożem jest niska samoocena, wybujała krytyka, nerwica, alienacja. Wszystko to opiera się na pierwszych niepowodzeniach w szkole, wyśmiewaniu, krytyce rodziców i nauczycieli, co zapętla spiralę dziecięcych niemożliwości i problemów.

ADHD

Zaburzenie układu nerwowego, objawiające się nadmierną ruchliwością, niemożnością skupienia uwagi, rozbieganiem myśli, silnym pobudzeniem emocjonalnym.

Depresja

Pierwsze jej objawy mogą wystąpić w wieku 6-7 lat, nie przyjmując i nie prezentując jeszcze dorosłej postaci. Dzieci, które chorują na depresję rzadko doświadczają silnego obniżenia nastroju, częściej doznają objawów psychosomatycznych (np. ból brzucha czy głowy).

Zaburzenia emocjonalne u nastolatków

Zaburzenia emocjonalne u nastolatków związane są silnie z wszystkimi zmianami zachodzącymi w organizmie i psychice młodego człowieka w okresie dojrzewania. W czasie hormonalnej burzy, w skupieniu na atrakcyjności fizycznej, pierwszych uniesieniach i rozczarowaniach miłosnych, nastolatek traci niejednokrotnie kontrolę nad własnymi uczuciami i emocjami. Zaczyna się także czas eksperymentowania z alkoholem, narkotykami i innymi używkami. Ten burzliwy okres dojrzewania poprzedza wejście w dorosłe życie, którego cechą nadrzędną jest konieczność dokonywania pierwszych poważnych i świadomych wyborów. Z każdym rokiem życia, dojrzewania i dorastania, adolescent czuje, że narasta presja narzucana sobie samemu oraz przez otoczenie, a tuż za nią lęk o to, co wydarzy się w przyszłości.

Najczęstsze zaburzenia emocjonalne u nastolatków to:

• depresja, która na tym etapie rozwojowym głównie zbliżona jest w swoim charakterze do zaburzeń afektywnych u dorosłych. Depresja endogenna, związana jest z niedoborami hormonalnymi. Natomiast depresja egzogenna, wynika w tym momencie rozwoju, głównie z rozczarowań miłosnych, doświadczanej przemocy, braku odpowiedzi na pytania natury egzystencjalnej. Depresja wieku nastoletniego jest niebezpieczna, ponieważ młody człowiek nie ma wykształconych mechanizmów obronnych i niedojrzała psychika ciężko radzi sobie z pojawiającymi się myślami o samobójstwie, jako sposobie rozwiązania problemów;
• zaburzenia lękowe związane głównie z kontaktami rówieśniczymi, przemocą, statusem materialnym, własnym wyglądem, atrakcyjnością społeczną i seksualną;
• anoreksja, psychiczny jadłowstręt oraz bulimia, psychiczny pęd ku jedzeniu, który następnie powoduje poczucie winy i chęć ukarania siebie, co prowadzi do zwracania przyjmowanego pokarmu. To typowe zaburzenia emocjonalne zwłaszcza u dziewcząt w wieku 13-16 lat, związane z presją kulturową narzucającą określone kanony urody, prezentowania się i wyglądu;
• chorobliwy wstyd dotyczący własnej cielesności – zmian w wyglądzie zewnętrznym, tj. powiększające się piersi, pojawiające się owłosienie na twarzy i w miejscach intymnych, zmieniająca się tusza, wysoki lub niski wzrost.

Jak pomóc dziecku z zaburzeniami emocjonalnymi: ćwiczenia

W przypadku zaburzeń emocjonalnych występujących u dzieci w różnym wieku, najczęstszą przyczyną jest atmosfera panująca w domu rodzinnym, problemy związane z rówieśnikami oraz problemy z nauką. Jeśli chodzi o pomoc dzieciom czy młodzieży w momencie objawiających się zaburzeń emocjonalnych, to wszystko zależy od wieku pacjenta oraz charakteru prezentowanych u niego dysfunkcji.

Należy pamiętać, by nie wpadać w skrajności, z oziębłości w nadopiekuńczość, z krytykowania w przesadne chwalenie. Stąd też wywodzi się wskazanie do tego, żeby psychoterapią i psychoedukacją objęci byli także rodzice małego i młodego pacjenta. Nie od dziś wiadomo, że ćwiczenie czyni mistrza. Jednak od czegoś zawsze należy zacząć.