Wpływ mediów społecznościowych na psychikę dziecka

14 lipca 2022

Problemy z koncentracją, senność, lęk przed przeoczeniem najważniejszych wydarzeń, niska samoocena… To tylko kilka, z licznych objawów nadmiernego korzystania z Internetu, a także płynących z mediów społecznościowych zagrożeń, które dotykają zarówno nas, dorosłych – jak i nasze dzieci.

Jakie potrzeby psychologiczne mogą kryć się za korzystaniem z mediów społecznościowych? A jednocześnie, jaki może być negatywny wpływ mediów na społeczeństwo – nie tylko dorosłych, ale i dzieci, które rozwijają się pod ich skrzydłami. W artykule postaramy się przybliżyć temat mediów społecznościowych i zagrożeń, jakie stwarzają zarówno dla dzieci, jak i ich rodziców.

Social media a dziecko

O wpływie social mediów na społeczeństwo mówi się od dawna. A co z dziećmi? Z badania EU Kids Online, które zebrało dane pochodzące od dzieci z 25 państw Europy wynika, że:

Niewłaściwe nawyki żywieniowe lub niedosypianie, będące skutkiem ciągłego przeglądania sieci (na co ma wpływ także istnienie mediów społecznościowych) jest obecne u prawie 20 procent polskich nastolatków. Aż 30 procent z nich, pozbawione dostępu do sieci odczuwa dyskomfort. Natomiast 35 procent przyznaje, że ich zachowania związane z korzystaniem z Internetu mają niekorzystny wpływ na ich relacje z rodziną lub przyjaciółmi.

Co te dane oznaczają? W dalszej części artykułu przedstawimy jak media społecznościowe mogą wpływać na dzieci i jakie mogą przynieść zagrożenia.

Wpływ mediów społecznościowych na społeczeństwo

Powszechny dostęp do komputera, telefonu czy tableta sprawia, że media społecznościowe stają się ważną częścią relacji, przez które zarówno dorośli, jak i dzieci regulują swoje emocje. Nie pomaga fakt, że sprzęt elektroniczny znajduje się w naszym zasięgu ręki. Posiadanie takiej możliwości ma również ogromny wpływ na sam rozwój emocjonalny dzieci.

Doktor Philip Zimbardo wskazuje na istnienie nowej formy uzależnienia od silnych emocji, jakie niesie dostęp do wielu możliwości stwarzanych przez nowe technologie, w tym przede wszystkim od tempa, w jakim możemy wkraczać w świat gier komputerowych i odczuwać towarzyszącą im adrenalinę.

Justyna Hermaniuk

Psycholog w Zakładzie Wczesnej Interwencji Psychologicznej oraz Ośrodku Rehabilitacji Dziennej dla Dzieci, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Korzystanie z mediów społecznościowych oferuje zupełnie nowe doświadczenia, które mogą nie być dostępne w świecie realnym, np. dziecko podłączając się do gier on-line w sieci może być uczestnikiem wydarzenia, w którym mogą brać udział tysiące ludzi. Chociaż bogactwo oferty źródeł internetowych może być elementem przyciągającym ciekawość człowieka, wydaje się, że jest to medium nieuporządkowane i chaotyczne. Znane jest zjawisko „podłączania się” do sieci – sposób korzystania z Internetu charakterystyczny dla dzieci w wieku szkolnym, podczas którego ich uwaga jest nieustannie podzielona. Dziecko może jednocześnie uczyć się, bawić i komunikować z innymi dziećmi. A ze względu na to, że dzieci posiadają urządzenia przenośne, trudniej jest wyznaczyć im ramy czasowe korzystania z sieci.

Social media, czyli: Facebook i TokTok a dziecko

Łączenie się z rówieśnikami i wspólne rozwijanie zainteresowań staje się bardzo ważne, szczególnie w okresie szkolnym dla dzieci. W tym wieku, dziecko zwykle dostaje od rodziców smartfon, aby pozostawać z nimi w kontakcie. Musimy zdawać sobie jednak sprawę z tego, że dostęp do nowoczesnego telefonu pozwoli dziecku na odkrycie jego nowych funkcjonalności, które testują także jego rówieśnicy. Dlaczego Facebook a dziecko w wieku szkolnym jako jego użytkownik to obecnie coraz powszechniejsze zjawisko? Czy TikTok a dziecko kilkuletnie to dobre połączenie?

Dynamiczny wzrost powszechności komunikacji za pomocą Internetu odnotowuje się od końca lat 90. Wtedy powstały pierwsze skrzynki e-mail oraz proste chaty. Z czasem modne stały się komunikatory internetowe, jak np. gadu-gadu, obecnie ich miejsce zajmują portale społecznościowe, np. Facebook, czy TikTok.

Social media a dziecko, z czym mamy do czynienia?

Obecnie, social media stanowią dla dziecka główne źródło kontaktu telefonicznego z rówieśnikami. Pozwalają one na dzielenie się zdjęciami, obrazkami, linkami a także na tworzenie zabawnych filmików lub zdjęć (np. TikTok lub Snapchat), jak również śledzenie aktywności szerokiego kręgu znajomych.

Oprócz tego, że dzieci mogą chcieć utrzymywać w Internecie tradycyjne, również pozasieciowe kontakty towarzyskie (np. z koleżankami lub kolegami z klasy), chętnie uczestniczą w grupach istniejących tylko w sieci (klany graczy online, użytkownicy forów społecznościowych, blogi, grupy fanów youtuberów itp.).

Media społecznościowe: zagrożenia

Skupione na pozyskiwaniu akceptacji grupy rówieśniczej dzieci, wykazujące chęć ciągłego bycia na bieżąco i kontakcie z innymi dzieci mogą sprawiać wrażenie, że telefon jest im potrzebny non stop. Media społecznościowe, a tym bardziej ich nadużywanie może stwarzać wiele zagrożeń.

Jednym z nich może być przyzwyczajenie do szybkiej redukcji stanu niepewności i otrzymania nagrody, tzw. gratyfikacji dla mózgu, która jest łatwo dostępna i szybka. Poprzez udostępnianie treści cyfrowych – tworzonych zdjęć, obrazków, filmików dziecko może na początku czuć się twórcze, ukazując innym swoje możliwości do tworzenia treści internetowych. Treści te będą doceniane poprzez polubienia, serduszka czy rozpowszechnianie innym użytkownikom sieci, na czym zależy ich twórcy.

Justyna Hermaniuk

Psycholog w Zakładzie Wczesnej Interwencji Psychologicznej oraz Ośrodku Rehabilitacji Dziennej dla Dzieci, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Dziecko chętnie będzie sięgało po ekran telefonu, ponieważ może dzięki temu doznać ulgi i poczucia, że jest lubiane, doceniane, a jego układ nagrody w mózgu będzie starał się zapamiętać to rozwiązanie jako domyślny sposób radzenia sobie z sytuacjami napięcia emocjonalnego. A to, jak wiemy nie będzie służyło budowaniu efektywnych relacji, a jedynie szybkiemu rozwiązania problemów. Dziecko może z tego powodu czuć się osamotnione i skoncentrowane na tym, że tylko ono samodzielnie jest odpowiedzialne za kształtowanie satysfakcjonujących relacji z rówieśnikami.

Rodzic zamknięty w sieci

Coraz więcej badań naukowych skupia się na jakości opieki rodzicielskiej, związanej z dostępem rodziców do technologii i pośrednimi skutkami dla rozwoju ich dzieci.

Rodzic nadużywający mediów społecznościowych to rodzic mniej zaangażowany, wykazujący się mniejszą ilością interakcji werbalnych i niewerbalnych w stosunku do swojego dziecka (Radesky i in., 2015), w mniejszym stopniu poświęcający uwagę dzieciom (Lemish i in., 2019). Ponadto wykazano, że rodzic skupiony na monitorowaniu treści w sieci może wykazywać większą wrogość w stosunku do dziecka (Gutievvez i Ventura, 2021) i wykazywać się niższą jakością relacji z dzieckiem.

Sharenting a media społecznościowe: zagrożenia

Ciekawym, a zarazem niebezpiecznym zjawiskiem jest tzw. „sharenting”. Jest to nic innego, jak zjawisko bezrefleksyjnego i nadmiernego udostępniania w sieci przez rodziców, szczególnie w mediach społecznościowych, zdjęć i filmów przedstawiających dzieci i ich zachowania (połączenie słów ang. „share”, czyli dzielić się, udostępniać oraz „parent”, czyli rodzic).

Coraz więcej badań ukazuje także, że dzieci rodziców nadmiernie zaangażowanych w dzielenie się ich wizerunkiem, wykazują hiperaktywność, problemy z uwagą i regulacją emocji (Paulain i in., 2019), a także problemy eksternalizacyjne i internalizacyjne (Sundquist i in., 2020).

Źródła:

Polskie badanie EU Kids Online 2018, Wydawnictwo Naukowe UAM, https://fundacja.orange.pl/files/user_files/EU_Kids_Online_2019_v2.pdf (Fundacja Orange jest partnerem tego badania);
Materiały edukacyjne Fundacji Dajemy Dzieiom Siłę, „ Nadmierne korzystanie z komputera i internetu przez dzieci i młodzież: Problem, zapobieganie, terapia” https://edukacja.fdds.pl/course/view.php?id=366.