Szczepienia przed i w czasie ciąży: jakie i po co?

Szczepienia są ogromnym dobrodziejstwem postępu w medycynie. Dzięki nim udało się ograniczyć poważne konsekwencje zachorowań na niektóre choroby wirusowe i bakteryjne. Natomiast jeżeli chodzi o podawanie szczepień w czasie ciąży – bezpiecznie możemy stosować szczepionki inaktywowane – nieżywe, pozostałe jedynie z bardzo określonych wskazań, w życiowo wyjątkowych sytuacjach. Planując ciążę, warto mieć tego świadomość. 

Planowanie ciąży a szczepienia

Przy planowaniu ciąży, warto sprawdzić, czy przyszła mama przebyła choroby wieku dziecięcego albo została na nie zaszczepiona. Świnka, odra i różyczka należą do szczepień obowiązkowych w programie szczepień ochronnych. Inna sytuacja dotyczy popularnej ospy wietrznej, którą dzieci przechodzą dość łagodnie. Jednak u dorosłych sytuacja wygląda poważniej i przebieg tej infekcji może być powikłany. Ciężarne mogą ponieść konsekwencje, dotyczące zakażenia płodu, a także ospy wrodzonej u noworodka, która niestety może mieć bardzo ciężki przebieg.

Konsekwencje przechorowania infekcji, zależą od okresu ciąży, w którym dojdzie do zakażenia. Im młodsza ciąża, tym zazwyczaj konsekwencje są poważniejsze.

Szczepienia zalecane przed zajściem w ciążę

Odporność kobiety, na omawiane powyżej „wirusówki’, można ustalić z wywiadu. Przy braku pewności, należy oznaczyć obecność przeciwciał w klasie IgG dla wirusa ospy wietrznej i różyczki. W przypadku braku odporności, zaleca się zaszczepienie. Jednak ponieważ są to szczepionki żywe, należy to zrobić jeszcze przed ciążą. Również, przed ciążą należy również zainteresować się zabezpieczeniem przed wirusowym zapaleniem wątroby A i B.

Szczepienia w trakcie ciąży 

W okresie ciąży, zaleca się szczepienie przypominające przeciwko krztuścowi w III trymestrze ciąży. Wybieramy tu szczepionkę z antygenami krztuśca. Na rynku polskim, dostępne są 2 preparaty złożone. Celem tego szczepienia jest wywołanie dużej produkcji przeciwciał, które są przekazywane przez łożysko płodowi, a później przez karmienie piersią noworodkowi, żeby chronić go przed krztuścem zanim zostanie zaszczepiony i wytworzy własne przeciwciała. Takie postępowanie nosi nazwę ochrony kokonowej. 

Infekcje wirusowe a szczepienia

Innym szczepieniem zalecanym u pacjentek, które będą w ciąży lub połogu w okresie jesień-zima- wiosna, czyli szczytowym dla przeziębień, jest szczepienie przeciw grypie sezonowej. Ciężarne, są niestety w grupie wysokiego ryzyka, ciężkiego przebiegu grypy z powodu samej ciąży.

Wynika to ze zmian:

• wywołanych hormonami- wydłużenie czasu eliminacji śluzu z dróg oddechowych;
• z uniesienia przepony przez rosnącą macicę- nieefektywny kaszel;
• wzrostu podstawowej temperatury ciała;
• zwiększenia objętości krwi krążącej.

Do najczęstszych działań niepożądanych po szczepieniu, należy ból w miejscu wstrzyknięcia, obrzęk i zaczerwienienie tego miejsca oraz wzrost temperatury. Podawanie szczepionki przeciw grypie dopuszcza się we wszystkich trymestrach ciąży i w połogu.

Zgodnie z wydanym we wrześniu 2020 roku, Stanowiskiem ekspertów OPZG i PTGiP dotyczącym szczepień przeciw grypie kobiet w ciąży, zaleca się wykonanie szczepienia przeciw grypie, kobietom które są w ciąży.

COVID-19 a szczepienia

Podobną sytuację, jeśli chodzi o ciężki przebieg choroby, obserwuje się przy zachorowaniu na COVID 19.

Towarzystwa naukowe, w swoich opiniach, rekomendują obecnie szczepienie przeciw COVID-19 wszystkim ciężarnym i kobietom karmiącym. Ze względu na ilość dostępnych obserwacji, zaleca się w ciąży szczepienia przeciw COVID-19, szczepionkami opartymi na technologii mRNA. Czas zaszczepienia, ze względu na zapewnienie maksymalnego bezpieczeństwa, jest proponowany na okres po 12 tygodniu ciąży (po zakończeniu organogenezy). Odstęp zalecany między kolejnymi dawkami jest taki jak u pozostałej populacji.

Mechanizm przebiegu ciężkiego związany jest z tym samym mechanizmem, który dotyczy grypy. A mianowicie – zmianami ciążowymi w odporności kobiety oraz w funkcjonowaniu układu oddechowego i krążenia. W przebiegu zakażenia SARS-CoV-2, dodatkowo znaczenie mają zaburzenia krzepnięcia, które generują kolejne powikłania.

Pytania i wątpliwości przed szczepieniem przeciw COVID-19 w ciąży głównie dotyczą wpływu na płód i noworodka. Obawy są związane z krótkim czasem stosowania tych preparatów. W podsumowaniu badania, na 65000 zaszczepionych ciężarnych, nie stwierdzono niekorzystnego wpływu szczepienia przeciw COVID-19 w ciąży na dzieci, ani wpływu niekorzystnego na przebieg ciąży (poronienia czy porodu przedwczesnego).

Najczęściej ciężarne zgłaszały typowe objawy poszczepiennie:

• ból w miejscu podania szczepionki;
• zaczerwienienie w miejscu podania szczepionki;
• obrzęk okolicy wkłucia;
• osłabienie;
• ból głowy;
• ból mięśni;
• dreszcze.

Skuteczność szczepienia przeciw COVID-19

Z analizowanych badań, wynika również, że skuteczność szczepienia przeciw COVID-19 w ciąży jest podobna jak u kobiet nieciężarnych i zmniejsza ryzyko ciężkiego przebiegu oraz hospitalizacji po zarażeniu SARS CoV 2. Poziom wyszczepienia kobiet będących w ciąży waha się w różnych krajach od 40 do 60 % a mam karmiących od 60 do 80%. Chętniej szczepienia przyjmowały osoby, które doświadczyły straty osoby bliskiej lub znajomej w czasie trwającej pandemii. W przypadku objawów niepożądanych, bezpiecznie można zastosować w ciąży preparat paracetamolu w dawce: 1g co 6 godzin doustnie.

EMA (Europejska Agencja Leków) planuje wpisanie w Charakterystyce Produktu Leczniczego (szczepionek opartych na technologii mRNA) zalecenie szczepienia kobiet w ciąży, gdyż zysk z ich stosowania przeważa nad teoretycznym potencjalnym ryzykiem dla ciężarnych lub ich potomstwa.

Autor: Marzena Jurczak-Czaplicka – dr n. med., ginekolożka-położniczka oraz perinatolożka, zastępczyni kierownika Kliniki Położnictwa i Ginekologii, Instytut Matki i Dziecka.