Żelazo w ciąży i jego niedobór

Czy są określone normy żelaza w ciąży? Jak zmienia się dzienne zapotrzebowanie na żelazo u przyszłej mamy? Czym może skutkować niedobór tego pierwiastka podczas ciąży? Co jeść, aby do tego nie dopuścić, czyli jaka powinna być w okresie ciąży dieta bogata w żelazo? Kiedy zaleca się brać tabletki, aby uzupełnić żelazo w ciąży? Jakie skutki uboczne mogą wiązać się z przyjmowaniem żelaza w ciąży? Jeśli obawiasz się niedoboru tego pierwiastka i zastanawiasz się nad jego suplementacją w ciąży, przeczytaj koniecznie! 

Żelazo to pierwiastek wchodzący w skład hemoglobiny (Hb), czyli białka, które jest obecne w czerwonych krwinkach (erytrocytach). Owo białko odpowiada za transportowanie tlenu z płuc do wszystkich komórek w organizmie. Żelazo jest ponadto składnikiem różnych enzymów, które tworzą DNA, mają udział w syntezie neuroprzekaźników w mózgu, a także w procesach przetwarzania energii przez komórki. Omawiany pierwiastek wchodzi również w skład mioglobiny, czyli białka mięśni – wyrównany poziom żelaza warunkuje regenerację mięśni, zapobiegając ich niedotlenieniu. Gromadzenie żelaza w organizmie umożliwia białko, zwane ferrytyną, obecne w każdej jego komórce. Poniżej omawiamy, jak wygląda dzienne zapotrzebowanie na żelazo u przyszłej mamy i podpowiadamy, co jeść, aby nie zagrażał jej niedobór żelaza w ciąży. Wyjaśniamy również, jakie mogą być konsekwencje niewystarczającego poziomu tego pierwiastka oraz skutki uboczne związane z suplementacją żelaza podczas ciąży.  

Dzienne zapotrzebowanie na żelazo w ciąży

Żelazo jest czynnikiem krwiotwórczym, a w okresie ciąży istotnie zwiększa się objętość krwi w organizmie kobiety – jest to związane z potrzebami rozwijającego się w macicy płodu. W efekcie dzienne zapotrzebowanie na żelazo w ciąży wzrasta wraz z jej zaawansowaniem – w I trymestrze o około 1 mg, a w III trymestrze – aż o 7,5 mg na dobę. Niedobór żelaza w ciąży może wystąpić, jeśli przy zwiększonych potrzebach wyczerpią się jego zapasy, a deficytu nie da się uzupełnić poprzez bogatą w żelazo dietę. 

Łączne zapotrzebowanie na żelazo w ciąży, przy uwzględnieniu zapasu zgromadzonego w organizmie, zostało określone w granicach 1,0-1,2 g. Z tej puli ok. 500-600 mg przypada na rozwój samej ciąży, a reszta stanowi normalne zapotrzebowanie kobiety.  

Niedobór żelaza w ciąży: objawy i możliwe skutki

Niedobór żelaza w ciąży należy do stosunkowo częstych zaburzeń – zwykle objawia się poprzez:

• pogorszenie tolerancji wysiłku fizycznego,
• częste uczucie zmęczenia i  osłabienie.

Wzrost zapotrzebowania na żelazo i jego zbyt niski poziom u ciężarnych kobiet może prowadzić do zmniejszenia produkcji czerwonych krwinek i rozwoju anemii (niedokrwistości). Niedokrwistość stwierdza się u około 20-40% przyszłych mam – niedobór żelaza jest uważany za najczęstszą przyczynę tego schorzenia podczas ciąży. 

Z niedoborem tego mikroelementu wiąże się wzrost ryzyka wystąpienia takich komplikacji, jak przedwczesny poród czy niska masa urodzeniowa dziecka. U niemowląt urodzonych przez matki z anemią, spowodowaną niedoborem żelaza w okresie ciąży, istnieje większe prawdopodobieństwo niedoboru żelaza i anemii w pierwszym półroczu życia.

Normy żelaza w ciąży: hemoglobina

Przyszłe mamy często pytają o normy żelaza w ciąży. Poziom żelaza należy rozróżnić od poziomu zawierającej go hemoglobiny – oznaczenie stężenia Hb to najbardziej popularny element morfologii krwi, stosowany do oceny gospodarki żelaza. 

Kolejnym parametrem informującym o zawartości żelaza, jest objętość czerwonej krwinki, czyli erytrocytu – składnika krwi, który odpowiada za transportowanie żelaza. Jego niedobór powoduje, że zmniejsza się objętość krwinki (MCV, z ang. mean corpuscular volume). 

Normy żelaza w ciąży: ferrytyna

Zapasy żelaza zgromadzone w organizmie możemy ocenić, badając poziom ferrytyny – z niego dowiadujemy się, czy suplementacja żelaza jest konieczna. Można oczywiście zbadać po prostu poziom żelaza we krwi, ale nie pozwala to na całościową ocenę gospodarki żelazem. Stężenie ferrytyny powyżej 60 mcg/l świadczy o wystarczającym zapasie żelaza, zaś poniżej 12 mcg/l oznacza, że jest go zbyt mało. Jeżeli poziom ferrytyny mieści się pomiędzy tymi wielkościami, można zastanowić się nad suplementacją w niewielkich dawkach, na przykład  30 mg/dobę.

Dieta bogata w żelazo w ciąży

Co jeść, aby nie groził nam niedobór żelaza w ciąży? Zanim przystąpimy do układania diety bogatej w ten pierwiastek, warto wiedzieć, że produkty pochodzenia zwierzęcego zawierają tzw. żelazo hemowe, łatwiej przyswajalne dla organizmu niż żelazo niehemowe, które można znaleźć w produktach roślinnych. 

• Źródłem żelaza hemowego jest przede wszystkim mięso wołowe i cielęce czy baranina, ale również mięso drobiowe – zwłaszcza z gęsi i kaczki. Mimo, że żelazo w dużej ilości zawarte jest w podrobach, szczególnie w wątrobie wieprzowej, wołowej, cielęcej czy drobiowej, to spożywanie ich w okresie ciąży nie jest wskazane, z powodu zbyt wysokiej zawartości witaminy A oraz potencjalnej kumulacji toksyn. 
• Żelaza niehemowego należy szukać w natce pietruszki, pieczywie pełnoziarnistym, suszonych morelach, figach i śliwkach, porzeczkach, malinach, poziomkach, daktylach itp.

Żelazo w ciąży – tabletki czy dieta?

Najlepszym sposobem na dostarczenie tego pierwiastka organizmowi jest sięgnięcie do jego naturalnych źródeł, czyli omówiona wyżej dieta bogata w żelazo. W ciąży szczególnie ważne jest włączanie do codziennego jadłospisu produktów zawierających wszystkie niezbędne składniki odżywcze, w tym witaminy oraz makro- i mikroelementy. Zdarza się jednak, że to nie wystarczy – może wówczas pojawić się konieczność stosowania suplementacji. 

Żelazo w ciąży: skutki uboczne

Niektóre przyszłe mamy martwią się, czy przyjmując w ciąży tabletki zawierające żelazo, nie narażą się na skutki uboczne. U części ciężarnych pacjentek rzeczywiście zdarzają się problemy z tolerancją suplementów zawierających ten pierwiastek. Do najczęstszych dolegliwości, które są uznawane za skutki uboczne stosowania żelaza w ciąży, należą: nudności, bóle brzucha, zaparcia lub biegunki. W takiej sytuacji warto porozmawiać z lekarzem o zastąpieniu przyjmowanego suplementu innym, o lepszym profilu tolerancji.

Autorzy: Zespół ePozytywnaOpinia.pl we współpracy z Marzeną Jurczak-Czaplicką – dr n. med., ginekolożką-położniczką oraz perinatolożką, zastępczyni kierownika Kliniki Położnictwa i Ginekologii w Instytucie Matki i Dziecka.

Piśmiennictwo:

Rekomendacje PTGiP dotyczące suplementacji u kobiet ciężarnych, 2020.