Suplementacja w ciąży: dlaczego i jaka?

Bezdyskusyjna jest rola prawidłowego odżywiania dla naszego zdrowia i dobrego samopoczucia. Jednocześnie w ostatnich latach wzrosło zainteresowanie suplementacją diety i tematem witamin. Dla kobiet w ciąży, ze względu na zwiększone zapotrzebowanie, sama dieta może być niewystarczająca. Coraz więcej autorów skupia uwagę na problemach zdrowotnych związanych z niedoborami składników odżywczych, w tym witamin, już w okresie przed ciążą, w trakcie jej trwania, a także w okresie karmienia piersią. 

W jaki sposób uzupełniać te niedobory? Czy suplementy dla kobiet w ciąży są niezbędne? Jakie witaminy są istotne w ciąży? To jedne z pytań, często zadawanych przez kobiety lekarzom, bądź na forum w Internecie. Zainteresowanie tematem najlepszych suplementów, czy witamin dla kobiet w ciąży stale rośnie. W poniższym tekście postaramy się na nie odpowiedzieć.

Po co suplementy dla kobiet w ciąży?

Głównym źródłem energii i substancji odżywczych, w tym również witamin i składników mineralnych powinna być prawidłowo zbilansowana dieta, z właściwym doborem żywności mało przetworzonej i wysokiej jakości. Wyniki wielu badań wskazują, że w okresie ciąży, kiedy zapotrzebowanie na większość składników odżywczych ważnych dla prawidłowego rozwoju dziecka zwiększa się, sama dieta nie zawsze jest wystarczająca.

Jakie suplementy dla kobiet w ciąży? 

Nawet „najlepszych” witamin dla kobiet w ciąży, często polecanych na forum w internecie, nie należy przyjmować na własną rękę. W każdej sytuacji powinien o tym decydować opiekujący się nami lekarz. On też powinien nam wskazać, o jakie składniki odżywcze, w tym witaminy, powinnyśmy się zatroszczyć będąc w ciąży – zarówno na jej początku, jak i w późniejszych trymestrach.

Przy wyborze preparatów do suplementacji należy brać pod uwagę ich skład ilościowo-jakościowy oraz dawki substancji biologicznie aktywnych, w odniesieniu do spożywanej diety. Suplementacja powinna być dostosowana do indywidualnych potrzeb kobiety ciężarnej i jedynie uzupełniać niedoborowe w diecie składniki.

Suplementacja selektywna: jakie witaminy i składniki mineralne są istotne dla kobiet w ciąży

Aktualnie, uważa się, że zasadna jest suplementacja selektywna, czyli podawanie składników najczęściej niedoborowych w dietach, takich jak kwas foliowy, witamina D, jod, żelazo i cynk.

W okresie ciąży zwiększa się nie tylko zapotrzebowanie na energię, ale rosną też wymagania dla większości mikroelementów. Dlatego należy zwracać uwagę na dobór żywności dostarczającej odpowiednie ilości składników mineralnych i witamin. Niedobory składników pokarmowych takich jak np. foliany, witamina D, żelazo, jod czy cynk mogą powodować zaburzenia rozwoju płodu.

Znaczenie kwasu foliowego dla matki i dziecka

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie, jakie znaczenie ma witamina D dla kobiet w ciąży, opowiemy o znaczeniu kwasu foliowego dla matki i dziecka. Kwas foliowy jest niezbędny do prawidłowego rozwoju płodu i dla odnowy układu krwiotwórczego – zarówno matki, jak i dziecka.

Aby zapobiegać niekorzystnym skutkom niedoboru kwasu foliowego, zaleca się – już u kobiet w okresie przed ciążą – suplementację kwasem foliowym w ilości 0,4 mg/dobę. Należy pamiętać, że kwas foliowy jest skuteczny w zapobieganiu wad układu nerwowego płodu tylko wtedy, gdy przyjmuje się go co najmniej 6 tygodni przed ciążą i przez pierwsze 12 tygodni jej trwania. Wszystkie kobiety w wieku rozrodczym powinny uwzględniać w swojej diecie produkty bogate w pochodne kwasu foliowego, czyli foliany (sałata, szpinak, kapusta, brokuły, zboża pełnoziarniste, , jaja, orzechy i sery), a także żywność wzbogacaną w kwas foliowy.

Witamina D dla kobiet w ciąży

Wśród witamin, na jakie powinna zwrócić szczególną uwagę kobieta w ciąży, wymienia się witaminę D. Wykazuje ona w organizmie działanie plejotropowe (wieloczynnikowe). Ma wpływ na odpowiednie wchłanianie wapnia i prawidłową gospodarkę wapniowo-fosforanową, reguluje procesy transkrypcji w ponad 200 genach, przez co obniża ryzyko zachorowania na niektóre nowotwory, np. jelita grubego i sutka. Podstawowym źródłem witaminy D jest synteza skórna, zachodząca pod wpływem ekspozycji na słońce.

Ze względu na zmianę stylu życia w ostatnich latach, starzenie się społeczeństwa, migracje ludności oraz zmianę nawyków żywieniowych zwiększa się odsetek osób z niedoborem witaminy D. Z danych literaturowych wynika, że na całym świecie 40-98% kobiet w ciąży ma niedobory witaminy D, dlatego pytając jakie witaminy dla kobiet należy suplementować w ciąży, należy wskazać na witaminę D.

Jakie są najlepsze źródła witaminy D dla kobiet w ciąży?

Źródłem witaminy D w diecie kobiet w ciąży mogą być takie produkty, jak tłuste ryby, czy wzbogacane w witaminę D produkty mleczne.

Żelazo 

Gdy spodziewamy się dziecka, znacznie wzrasta zapotrzebowanie na żelazo w stosunku do okresu przed ciążą (27 mg/d vs. 18 mg/d). Jest to uwarunkowane zwiększającą się objętością krwi matki i potrzebami rozwijającego się organizmu dziecka. Niedobory tego pierwiastka:

• mogą sprzyjać powstawaniu niedokrwistości, zarówno u matki, jak i u dziecka;
• zwiększają ryzyko poronienia, porodu przedwczesnego, a także utraty krwi podczas porodu oraz urodzenia dziecka z małą masą urodzeniową;
• zwiększają podatność na infekcje.

Aby zapobiegać niedoborom żelaza, kobiety w ciąży powinny spożywać większe ilości zarówno produktów będących źródłem żelaza hemowego, które jest lepiej przyswajane przez organizm, jak i produktów wzbogacanych. Produkty pochodzenia zwierzęcego, takie jak mięso i jego przetwory oraz ryby są źródłem żelaza o wysokiej biodostępności. Wśród produktów pochodzenia roślinnego, źródłem żelaza w diecie mogą być zielone warzywa liściaste i suszone owoce. W szczególnych przypadkach zalecana jest suplementacja preparatami zawierającymi żelazo.

Jod a ciąża

Jod jest niezbędnym składnikiem regulującym wzrost, rozwój i metabolizm, poprzez udział w biosyntezie hormonów tarczycy. Podczas ciąży zapotrzebowanie na jod zwiększa się, co jest związane ze zmianami metabolicznymi i hormonalnymi. Niedobory jodu mogą powodować poronienia, wady wrodzone, niedoczynność tarczycy oraz inne zaburzenia. W diecie jod pochodzi głównie z soli jodowanej. Można go też pozyskiwać z glonów i owoców morza oraz produktów mlecznych, w zależności od zawartości jodu w karmie zwierząt i glebie.

Wpływ cynku na przebieg ciąży

Cynk jest pierwiastkiem mającym wpływ na przebieg ciąży i porodu oraz masę ciała dziecka i obwód jego głowy. Niedobory tego pierwiastka zwiększają ryzyko rozwoju wad ośrodkowego układu nerwowego dziecka, małej masy urodzeniowej, porodu przedwczesnego, zahamowania wzrostu dziecka, a u matki nadciśnienia ciążowego, stanu przedrzucawkowego i komplikacji podczas porodu. Źródłem cynku w diecie kobiet w ciąży powinny być różne gatunki chudego mięsa, mięso ryb, mleko i przetwory mleczne, produkty zbożowe, jaja i orzechy.

Źródła:

1. Bailey LB, Stover PJ, McNulty H, Fenech MF, Gregory III JF, Mills JL, Pfeiffer CM, Fazili Z, Zhang M, Ueland PM, Molloy AM, Caudill MA, Shane B, Berry RJ, Bailey RL, Hausman DB, Raghavan R, Raiten DJ.: Biomarkers of nutrition for development – folate review. The Journal of Nutrition 2015; 145(7): 1636S-1680S. Doi: 10.3945/jn.114.206599
2. Bomba-Opoń D, Hirnle L, Kalinka J, Seremak-Mrozikiewicz A.: Suplementacja folianów w okresie przedkoncepcyjnym w ciąży i połogu. Ginekologia i Perinatologia Praktyczna 2017; 2(5): 210-214
3. Caffrey A, McNulty H, Irwin RE, Walsh CP, Pentieva K.: Maternal folate nutrition and offspring health: evidence and current controversies. Proceedings of the Nutrition Society 2019; 78(2): 208-220. Doi: 10.1017/S0029665118002689
4. Czech-Kowalska J, Dobrzanska A.: Suplementacja witaminy D u kobiet ciężarnych i karmiących oraz ich potomstwa. Standardy Medyczne/Pediatria 2012; 9: 689-698
5. Harding KB, Pe?a-Rosas JP, Webster AC, Yap CMY, Payne BA, Ota E, De-Regil LM.: Iodine supplementation for women during the preconception, pregnancy and postpartum period. Cochrane Database of Systematic Reviews 2017; 5; 3:CD011761. Doi: 10.1002/14651858.CD011761.pub2
6. Ho A, Flynn A, Pasupathy D.: Nutrition in pregnancy. Obstetrics, Gynaecology and Reproductive Medicine 2016; 26(9): 259-264
7. Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. [red.]: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny , Warszawa 2020
8. Karowicz-Bilińska A, Nowak-Markwitz E, Opala T, Oszukowski P, Poręba R, Spaczyński M.: Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Ginekologicznego w zakresie stosowania witamin i mikroelementów u kobiet planujących ciążę, ciężarnych i karmiących. Ginekologia Polska 2014; 85: 395-399
9. Mousa A, Naqash A, Lim S.: Macronutrient and micronutrient intake during pregnancy: an overview of recent evidence. Nutrients 2019; 11: 443; doi:10.3390/nu11020443
10. Naninck EFG, Stijger PC, Brouwer-Brolsma EM.: The importance of maternal folate status for brain development and function of offspring. Advances in Nutrition 2019; 10(3): 502-519. Doi: 1093/advances/nmy120
11. O’Malley EG, Cawley S, Kennedy RAK, Reynolds CME, Molloy A, Turner MJ.: Maternal anaemia and folate intake in early pregnancy. Journal of Public Health 2018; 40(3): e296-e302. Doi: 10.1093/pubmed/fdy013
12. Weker H, Więch M: Suplementacja w żywieniu kobiet w okresie ciąży i laktacji – aktualne spojrzenie. Standardy Medyczne/Pediatria 2010; 7: 569–578
13. Wielgoś M. [red.]: Żywienie kobiet w ciąży. Biblioteka Ginekologa Praktyka. Wydawnictwo Via Medica, Gdańsk 2013
14. Zimmer M., Sieroszewski P., Oszukowski P., Huras H., Fuchs T., Pawłosek A.: Polish Society of Gynecologists and Obstetricians recommendations on supplementation in pregnancy. Ginekologia Polska 2020; 91(10): 644-653. Doi: 10.5603/GP.2020.0159