Rozwój chwytu u dziecka: kiedy pojawia się chwyt pęsetkowy, a kiedy nożycowy?

Rozwój i doskonalenie chwytu pozwala dziecku bawić się i poznawać świat, stopniowo zdobywać samodzielność, a w przyszłości opanować umiejętności grafomotoryczne, czyli rysowanie i pisanie. W tym artykule przyjrzymy się chwytowi pęsetkowemu. Kiedy pojawia się u dzieci i jak można stymulować jego rozwój, poprzez odpowiednie zabawy wykonywane w domu? 

Który chwyt pojawia się pierwszy: nożycowy, czy pęsetkowy i jakie znaczenie dla rozwoju chwytu ma ogólna sprawność motoryczna dziecka?

Rozwój chwytu u dziecka: kiedy pojawia się chwyt nożycowy, a kiedy chwyt pęsetkowy?

W 1. roku życia rozwój chwytu przebiega u dziecka bardzo dynamicznie. W pierwszych 3 miesiącach maluszek chwyta przedmioty mimowolnie, wykorzystując do tego wrodzony odruch chwytny dłoni. W 3. miesiącu życia niemowlę przez kilka sekund potrafi utrzymać przedmiot włożony w jego dłoń, natomiast nie umie jeszcze chwytać w sposób intencjonalny. Dopiero ok. 4. miesiąca życia maluszek zaczyna wyciągać rączki do zabawek i chwytać przedmioty w sposób dowolny, pod kontrolą wzroku.

W tym okresie dziecko posługuje się chwytem prostym, inaczej zwanym ,,dłoniowym” lub ,,małpim”. Wraz z rozwojem koordynacji ruchowej doskonali się również sposób, w jaki dziecko chwyta przedmioty.

Około 6. miesiąca życia u maluszka pojawia się chwyt prosty dłoniowo-łokciowy. Dziecko łapie przedmioty całą dłonią i podczas chwytania zaczyna uruchamiać staw łokciowy. Między 7.-8. miesiącem życia u niemowlęcia rozwija się chwyt nożycowy i maluch zaczyna chwytać przedmioty poprzez przywodzenie kciuka do pozostałych palców, przede wszystkim do palca wskazującego.

Kiedy pojawia się chwyt pęsetkowy w prawidłowym rozwoju motoryki małej u dziecka?

Między 9. a 12. miesiącem życia rozwój koordynacji ruchowej pozwala na przeciwstawienie kciuka pozostałym palcom — pojawia się precyzyjny chwyt pęsetkowy u dzieci. Kiedy dziecko rozwija chwyt pęsetkowy, z początku łapie przedmioty całym kciukiem i palcem wskazującym i/lub środkowym (kciuk jest w opozycji).

W miarę doskonalenia chwytu pęsetkowego pojawia się umiejętność chwytania małych przedmiotów samymi tylko opuszkami kciuka oraz palca wskazującego i/lub środkowego, tzw. dojrzały chwyt pęsetkowy u dzieci, inaczej chwyt szczypcowy. W kolejnych miesiącach i latach życia chwyt u dziecka podlega dalszej ewolucji.

Ćwiczenia stymulujące rozwój chwytu pęsetkowego u dzieci

Skoro już wiemy, kiedy pojawia się chwyt pęsetkowy u dzieci, w okolicach 9. miesiąca życia dobrze wprowadzać u maluszka odpowiednie ćwiczenia.

Kolejne, doskonałe ćwiczenia chwytu pęsetkowego to przekładanie z pudełka do pudełka małych klocków, większych/mniejszych koralików, czy nakrętek od butelek. Dla dziecka 11-12 miesięcznego oraz starszego można przygotować także karton po butach i wyciąć w nim niewielki otwór, przez który maluszek będzie wrzucał uchwycone w paluszki nakrętki, fasolę typu jaś, czy większe guziki. Dla starszych dzieci wspaniale sprawdzą się również zabawy polegające na nawlekaniu dużych korali na gruby sznurek, czy wrzucanie surowych ziaren ciecierzycy lub fasoli do plastikowej butelki.

Kiedy trenujemy chwyt pęsetkowy, warto zaproponować maluchowi książeczki z otwieranymi okienkami i przesuwanymi elementami. Ze względu na ryzyko połknięcia małych przedmiotów (szczególnie u dzieci poniżej 3 roku życia), ćwiczenia chwytu pęsetkowego powinny odbywać się pod nadzorem opiekuna.

Co robić, kiedy rozwój chwytu pęsetkowego u dziecka jest opóźniony?  

Dziecko ma już roczek, ale wciąż chwyta przedmioty całą dłonią i nie przeciwstawia przy tym kciuka? Rozwój chwytu pęsetkowego u dzieci może być zaburzony, kiedy:

• maluszek ma problemy ze wzrokiem i/lub koordynacją oko-ręka;
• występują zaburzenia czucia powierzchownego lub głębokiego (np. nadwrażliwość, zaburzenia schematu własnego ciała);
• u dziecka występuje problem z prawidłową dystrybucją napięcia mięśniowego;
• maluszek ma bardziej złożone problemy natury neurologicznej i/lub anatomicznej, m.in. mózgowe porażenie dziecięce; przykurcze i niedowłady wrodzone lub występujące jako powikłania niektórych chorób ostrych, bądź przewlekłych.

Zanim przejdziemy do ćwiczeń chwytu pęsetkowego, postarajmy się zapewnić maluszkowi możliwość wzmacniania mięśni tułowia oraz kończyn, podczas codziennej zabawy w różnych pozycjach: na brzuszku, na boku, w samodzielnie przyjętej przez dziecko pozycji siedzącej, zachęcanie maluszka do pełzania i czworakowania o własnych siłach.

Różnorodność bodźców i zapewnianie maluszkowi bezpiecznego środowiska do samodzielnej eksploracji otoczenia, to podstawa dla rozwoju motoryki dużej i małej (w tym do rozwoju chwytu pęsetkowego).

Rodzicu: pamiętaj, wątpliwości najlepiej skonsultować z lekarzem

Jeśli rodzice podejrzewają u dziecka jakiekolwiek zaburzenia rozwoju, nie powinni martwić się na zapas, ale pójść z maluchem do pediatry, fizjoterapeuty dziecięcego i/lub terapeuty integracji sensorycznej (SI).

W niektórych przypadkach, wykonywane w domu stymulowanie chwytu pęsetkowego u dziecka nie wystarczy i niezbędna będzie dodatkowa, celowana praca z terapeutą. Taka praca będzie miała na celu m.in.: normalizację napięcia mięśniowego u dziecka oraz integrację przetwarzania bodźców wzrokowo-czuciowych.