Po czym poznać, że dziecko ma ,,robaki” i jakie badania na pasożyty warto zrobić?
Wielu rodziców, obserwując niespecyficzne dolegliwości u swoich pociech, zastanawiając się, po czym poznać że dziecko ma robaki. W Polsce, pomimo poprawiających się warunków sanitarnych, inwazje pasożytnicze, zwłaszcza u najmłodszych, nadal stanowią istotny problem, a wiedza o tym, jak wykryć pasożyty u dziecka, wciąż jest istotna. Jeśli zastanawiasz się, jakie badania na pasożyty u dziecka są najbardziej skuteczne (z krwi, a może badania z kału?), jak wykryć najczęściej spotykane pasożyty w organizmie malucha, oraz jakie badanie na obecność pasożytów warto wykonać w pierwszej kolejności, przeczytaj koniecznie poniższe informacje i wskazówki.
Skąd się biorą pasożyty u dzieci i dlaczego są one szczególnie narażone na zarażenie?
Dzieci w wieku przedszkolnym i wczesnoszkolnym (od 4 do 10 lat) są uważane za grupę o najwyższej częstości występowania pasożytów przewodu pokarmowego. Narażeniu na inwazje sprzyja kilka czynników:
🔹 Niedostateczna higiena osobista i żywieniowa:
Podstawową drogą zarażenia jest droga fekalno-oralna. Ryzyko znacznie zwiększa spożywanie niemytych/niedokładnie umytych owoców i warzyw, picie nieprzegotowanej wody, a także niemyte ręce, szczególnie po zabawie w miejscach podwyższonego ryzyka, takich jak piaskownice czy place zabaw.
Dzieci bardzo często wkładają palce do ust podczas zabawy, co drastycznie podnosi ryzyko zarażenia.
🔹 Środowisko i skupiska dzieci:
Przebywanie w żłobkach, przedszkolach, szkołach oraz domach dziecka ułatwia bezpośredni kontakt i przenoszenie pasożytów. Na przykład owsica jest często uznawana za chorobę osób wspólnie mieszkających lub przebywających w bliskim otoczeniu.
🔹 Kontakt ze zwierzętami i glebą:
Zarówno psy, jak i koty mogą przenosić pasożyty, takie jak glista psia czy kocia, a zarażenie następuje przez połknięcie inwazyjnych jaj znajdujących się na brudnych rękach lub przedmiotach, z którymi dzieci mają kontakt.
🔹 Obniżona odporność:
Częste przeziębienia i obniżona odporność sprzyjają zakażeniom pasożytniczym.
Jakie pasożyty najczęściej spotykamy u dzieci?
Według raportów Światowej Organizacji Zdrowia (WHO – World Health Organization) i badań epidemiologicznych, Polska należy do krajów o rzadkim występowaniu chorób pasożytniczych. Wśród najczęściej występujących w naszym kraju pasożytów należy wymienić:
- owsicę (czyli chorobę wywołaną przez owsiki ludzkie)
- lambliozę (jej przyczyną jest pierwotniak Lamblia intestinalis).
Ekspert radzi
Znacznie rzadziej dochodzi do zarażeń glistą ludzką i tasiemcami – nieuzbrojonym i uzbrojonym. Oprócz wymienionych pasożytów przewodu pokarmowego, u dzieci dość często spotyka się również pasożyty tkankowe, np. świerzbowca ludzkiego, który bytuje w skórze lub na jej powierzchni czy rzadziej rzęsistka pochwowego.
Warto wiedzieć, że najgroźniejszymi z kolei pasożytami tkankowymi u ludzi są:
- włosień kręty,
- Toxoplasma gondii,
- tasiemiec bąblowcowy.
Z kolei najrzadziej można spotkać motylicę wątrobową i inne przywry oraz pełzaka czerwonki.
Poszukiwanie „robaków”: po czym poznać, że dziecko ma pasożyty?
W gabinecie lekarskim, ze strony rodziców bardzo często padają pytania: ,,Po czym poznać, że dziecko ma robaki? Jakie badania wykonać: czy z krwi, a może lepiej badać obecność pasożytów w kale?”.
Ekspert radzi
Pasożyty jelitowe stanowią problem diagnostyczny, ponieważ ich inwazja, zwłaszcza gdy jej masywność nie jest duża, może mieć praktycznie przebieg bezobjawowy lub skąpoobjawowy. Jak poznać, że dziecko ma tzw. ,,robaki”? Warto podkreślić, że wiele objawów parazytoz (chorób pasożytniczych) jest niespecyficznych, dlatego błędem jest rozpoznanie choroby pasożytniczej u dziecka tylko na ich podstawie, bez wiarygodnych badań dodatkowych, najlepiej zleconych przez doświadczonego lekarza.
Jak poznać, że dziecko ma ,,robaki”: niespecyficzne objawy parazytoz
Istnieją jednak symptomy, które gdy występują przewlekle lub współistnieją ze sobą, powinny skłonić rodziców do wizyty u lekarza i wykonania pogłębionej diagnostyki:
🔹 Problemy z wagą i rozwojem:
U dzieci zainfekowanych pasożytami, ubytek wagi stwierdzono około 3,2 raza częściej niż u dzieci zdrowych [1]. Długo trwająca inwazja glistą ludzką może prowadzić do zahamowania rozwoju fizycznego i psychicznego.
🔹 Objawy neurologiczne i zmiany w zachowaniu: Jak poznać, ze dziecko ma ,,robaki”?
Jednym z charakterystycznych objawów nieswoistych może być nadmierna pobudliwość nerwowa, niespokojny lub zaburzony sen, bezsenność, a czasem nawet objawy przypominające padaczkę, które mogą towarzyszyć glistnicy.
U dzieci z owsicą często obserwuje się nadpobudliwość, problemy z koncentracją, niekiedy także zgrzytanie zębami lub obgryzanie paznokci (jednak nie są to zasadnicze objawy, na podstawie których można stwierdzić, że dziecko ma pasożyty).
🔹 Alergie i zmiany skórne:
Pasożyty wytwarzają substancje, które mogą wywoływać silne reakcje alergiczne. W przebiegu glistnicy może pojawiać się pokrzywka, świąd skóry, obrzęki, zapalenie spojówek lub suchy kaszel.
🔹 Nagłe domaganie się słodyczy:
Choć większość dzieci lubi słodycze, nagłe, nagminne domaganie się węglowodanów prostych przez dziecko, które wcześniej nie było ich miłośnikiem, może być oznaką choroby pasożytniczej (często bagatelizowaną).
Jak wykryć pasożyty u dziecka? Wiarygodne badania na pasożyty
Mało charakterystyczny obraz kliniczny większości chorób pasożytniczych sprawia, że podstawą ich rozpoznania często jest bezpośrednie stwierdzenie obecności pasożyta lub jego jaj pod mikroskopem.
Ekspert radzi
Najłatwiejsza w diagnostyce jest owsica, w praktyce bowiem do jej stwierdzenia może wystarczyć wywiad. Jeżeli podejrzewamy lambliozę, glistnicę lub tasiemczycę, materiałem do badań na obecność pasożytów jest świeży stolec (pasożyty w kale u dziecka). W przypadku świerzbu najczęstsze bywa rozpoznanie kliniczne.
Owsiki: jak wykryć te pasożyty u dziecka?
Najczęściej rodzice zgłaszają, że dziecko niespokojnie śpi, wierci się i drapie w okolicy odbytu, mogą też relacjonować, że widzieli pasożyty w kale u dziecka. Dorosłe owsiki przebywają w końcowym odcinku jelita cienkiego i w jelicie grubym. Gdy dziecko śpi lub odpoczywa, samice wędrują w pobliże odbytu i składają jaja w fałdach śluzówki, wywołując swędzenie. Po czym poznać, ze dziecko ma te robaki? Maluch wierci się, nie może zasnąć, a drapiąc się, przenosi jajeczka na bieliznę, pościel, wannę, ubikację itd.
Inne objawy owsicy to: brak apetytu, ból brzucha, nudności, luźne stolce, a czasem także stan zapalny skóry w okolicy odbytu lub sromu i pochwy – jeżeli w tych miejscach zostały złożone jaja.
Owsiki: jakie badanie na pasożyty u dziecka?
Zarażenie można łatwo potwierdzić za pomocą wymazu z okolicy odbytu przy użyciu taśmy celofanowej (wymazówka przygotowywana jest zwykle przez laboratorium – składa się ze szpatułki z nałożoną na koniec taśmą celofanową, klejem do wierzchu).
Ekspert radzi
Materiał do badania należy pobierać rano, po wstaniu z łóżka, przy użyciu taśmy samoprzylepnej, którą przykleja się do skóry wokół odbytu, a następnie nakleja bezpośrednio na szkiełko podstawowe (lub przesyła bezpośrednio do laboratorium). Wymaz zwykle powtarza się 3-krotnie – co drugi dzień, przy czym badanie w laboratorium można wykonać później. A co z badaniem stolca, gdy zaobserwowaliśmy pasożyty w kale u dziecka? Badanie mikroskopowe kału zwykle nie pozwala uwidocznić jaj owsika.
Uwaga! Włókna banana obecne w stolcu malucha niekiedy bardzo stresują rodziców, bo przypominają robaki, ale zwykle mają ciemny kolor, co odróżnia je na przykład od owsików, ponadto – w przeciwieństwie do robaków – są nieruchome.
Owsiki: co po wykryciu pasożytów u dziecka?
Gdy u dziecka rozpoznaje się owsicę, leczeniu powinna się poddać cała rodzina.
Ekspert radzi
Jajeczka pasożytów łatwo się rozprzestrzeniają (maluch drapiąc się przenosi je na pościel, ubranie, ubikację, produkty spożywcze, zabawki itd.), a do tego długo, bo aż przez trzy, cztery tygodnie, nie tracą swoich zakaźnych właściwości. Bardzo ważne jest przestrzeganie higieny: szorowanie i obcinanie paznokci, częsta zmiana pościeli, gotowanie ręczników, prasowanie bielizny gorącym żelazkiem. Leczenie dostępnymi środkami przeciwpasożytniczymi jest skuteczne już po 1–2 dobach od rozpoczęcia terapii (tj. czasie, jaki upłynął od podania leku, do jego dotarcia do jelita grubego). Pacjent przestaje wówczas zarażać, dlatego nie ma potrzeby ograniczania kontaktów malucha z innymi dziećmi.
Lamblie: jakie badania na te pasożyty u dziecka? Pasożyty w kale
Lamblie i inne pierwotniaki są szczególnie wrażliwe, dlatego w celu ich wykrycia próbkę stolca należy szybko dostarczyć do laboratorium. Kał powinien być pobrany do suchego i czystego pojemnika. Zwykle pobiera się grudkę kału wielkości orzecha lub 1-2 ml płynnego stolca. Najlepiej, jeśli badanie na pasożyty u dziecka zostanie przeprowadzone jak najszybciej po pobraniu próbki. Jeśli jest to niemożliwe, pobrany materiał należy przechowywać w temperaturze 2-8 st.C, ale nie dłużej niż 24 godziny. W diagnostyce lambliozy:
- Można poszukiwać pasożytów w kale u dziecka (cyst i dorosłych osobników), ale zaleca się wykrywanie antygenów Giardia lamblia metodą immunoenzymatyczną lub DFA (metoda immunofluorescencji bezpośredniej, będąca złotym standardem w rozpoznaniu choroby);
- Innym sposobemm na to, jak wykryć te pasożyty u dziecka, jest badanie treści z dwunastnicy na obecność trofozoidów i badanie bioptatu jelita cienkiego i/lub treści z dwunastnicy na obecność DNA Giardia lamblia metodą łańcuchowej reakcji polimerazy (PCR).
Po stwierdzeniu u dziecka labliozy, leczeniem należy objąć wszystkich mieszkających z nim członków rodziny.
Glista ludzka. Po czym poznać, ze dziecko ma ,,robaki”?
Przy podejrzeniu glistnicy warto wiedzieć, że źródłem zarażenia glistą ludzką są pokarmy lub ziemia (geofagia u dzieci) skażone jajami glist, natomiast świeże jaja nie stanowią zagrożenia dla drugiego człowieka.
Ekspert radzi
Jaja glisty, aby stały się zdolne do wywołania inwazji, wymagają bowiem dojrzewania w atmosferze tlenu w środowisku zewnętrznym, w temperaturze około 25 st. C, przez około 3 tygodnie. Po tym czasie stają się odporne na czynniki środowiskowe i środki dezynfekcyjne, zachowując inwazyjność przez wiele lat. Oznacza to, że zarażony człowiek nie stanowi bezpośredniego zagrożenia dla innych, dlatego w przypadku glistnicy nieuzasadnione jest często spotykane odrobaczanie wszystkich osób mieszkających z chorym, inaczej niż przy wykrytej lambliozie.
Po czym poznać, że dziecko ma te robaki? Podstawą rozpoznania glistnicy jest wykrycie dorosłych osobników lub jaj glisty w stolcu (pasożyty w kale u dziecka). Trzeba jednak pamiętać, że badanie to może dać wynik fałszywie ujemny, gdy osobniki w jelicie są młode i niedojrzałe płciowo (lub zbyt stare).
Jak wykryć u dziecka pasożyty: inne badania, które warto wykonać na obecność glisty
W pewnych sytuacjach klinicznych w rozpoznaniu glistnicy (glista jest największym pasożytem człowieka, osiąga bowiem do 32 cm długości), pomocne mogą być badania obrazowe:
- zdjęcie rentgenowskie (RTG) jamy brzusznej po doustnym podaniu środka cieniującego (w razie podejrzenia masywnej inwazji glist),
- RTG klatki piersiowej (nacieki Löfflera w czasie wędrówki larw),
- badanie ultrasonograficzne brzucha (np. w glistnicy dróg żółciowych).
Rokowanie co do wyzdrowienia jest dobre. Warto wiedzieć, że glisty żyją maksymalnie 2 lata i nie rozmnażają się w organizmie człowieka (tzn. ich liczba się nie zwiększa).
Świerzb: jakie badania na te pasożyty warto wykonać u dziecka?
Coraz częściej występujący wśród dzieci świerzb rozpoznaje się zwykle klinicznie, na podstawie występowania silnie swędzących grudek, pęcherzyków i krostek, zlokalizowanych najczęściej w okolicy palców, nadgarstków, sutków, narządów płciowych, a ponadto na brzuchu i pośladkach. W okolicy zmian naskórek jest niekiedy zgrubiały i może dojść w tych miejscach do wtórnego zakażenia bakteryjnego. Rozpoznanie potwierdza się na podstawie badania mikroskopowego zeskrobiny naskórka, które zwykle wykonują dermatolodzy.
Leczenie jest prowadzone miejscowo pod nadzorem lekarza, po jego zakończeniu należy koniecznie wymienić ubrania, pościel i ręczniki.
Czy i jakie badanie z krwi na pasożyty warto wykonywać dzieciom?
Niekiedy rodzice pytają, jakie badania z krwi, potwierdzające zarażenie pasożytami warto wykonać? A przy potwierdzeniu zakażenia pasożytami, jakie badania z krwi potwierdzą skuteczność zastosowanego leczenia?
Przydatność badania z krwi na obecność pasożytów jest jednak bardzo ograniczona. Podstawowym sposobem wykrycia zarażenia pasożytniczego, jak wspomniano, jest stwierdzenie obecności pasożytów, ich postaci rozwojowych lub jaj w stolcu (pasożyty w kale u dziecka), moczu, treści dwunastniczej lub innym materiale biologicznym pochodzącym od pacjenta.
Jakie badanie z krwi może sugerować, że dziecko ma pasożyty? Niekiedy stwierdzenie eozynofilii, czyli wzrostu liczby eozynofilów (granulocytów kwasochłonnych) we krwi obwodowej powyżej normy, może nas naprowadzić na podejrzenie choroby inwazyjnej, np. lambliozy, glistnicy czy włośnicy.
Badania z krwi na pasożyty: testy serologiczne
Przydatność badań serologicznych (testów serologicznych z krwi) ogranicza się do diagnostyki inwazji tkankowych (toksokarozy, wągrzycy, włośnicy i bąblowicy), w których trudno uzyskać materiał do badania. Badania z krwi w przypadku pasożytów, czyli badania serologiczne wykonywane w lambliozie czy glistnicy służą jedynie do oceny narażenia populacyjnego na kontakt z pasożytami w badaniach epidemiologicznych. Nie są natomiast przydatne w diagnostyce tych zarażeń u indywidualnych chorych, gdyż nie pozwalają na odróżnienie zarażenia aktywnego od przebytego, bo swoiste przeciwciała utrzymują się w surowicy latami.
Ekspert radzi
Badania z krwi sugerujące infekcje pasożytnicze, czyli metody serologiczne mają poza tym małą czułość, dają reakcje krzyżowe, a na miano swoistych przeciwciał wpływać może wiek i stan nawodnienia dziecka. Należy ponadto pamiętać, że niewłaściwe przygotowanie materiału może stać się przyczyną fałszywych wyników (zarówno ujemnych, jak i dodatnich). Wynik badania serologicznego nie odpowie nam też na pytanie, czy skutecznie wyleczono np. glistnicę.
Jak wykryć pasożyty u dziecka: kluczowa jest obserwacja objawów
Choroby pasożytnicze u dzieci można z powodzeniem leczyć, warto jednak wiedzieć, jakie objawy mogą im towarzyszyć i które z nich powinny zwrócić naszą uwagę. W razie wątpliwości skonsultujmy się z lekarzem, aby potwierdzić nasze podejrzenia bądź je wykluczyć.
Na tym etapie to lekarz wskaże, jakie dodatkowe badania na pasożyty u dziecka wykonać, aby wykryć ich obecność w organizmie, a następnie podjąć skuteczne leczenie.
Bibliografia (źródła internetowe dostępne z snia 02.10.2025):
- Dobkiewicz D., Rembowska-Wachowska M. (1956). Badania nad skutecznością piperazyny w terapii robaczyc u dzieci i dorosłych. Wiadomości Parazytologiczne, 5 (Supplementum), 126.
- Medycyna praktyczna, Choroby pasożytnicze przewodu pokarmowego, cz I i II, dr hab. n. med. Ernest Kuchar (Klinika Pediatrii z Oddziałem Obserwacyjnym Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego), dr n. med. Jolanta Popielska (Klinika Chorób Zakaźnych Wieku Dziecięcego Warszawskiego Uniwersytetu Medycznego);
- Biadun W., Chybowski J., Rukasz H., Stanios H. (2001). Występowanie pasożytów jelitowych u dzieci w makroregionie lubelskim w latach 1976–2000. Wiadomości Parazytologiczne, 47(3): 417–422
- Bitkowska E., Wnukowska N., Wojtyniak B., Dzbeński T.H. (2004). Analiza występowania pasożytów jelitowych u dzieci klas pierwszych w Polsce w roku szkolnym 2002/2003. Przegląd Epidemiologiczny, 58(2): 295–302. Dostępne online: https://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/pdf-179179-99778?filename=Analiza%20wystepowania.pdf
- Golińska Z., Lach J., Bany J., Chaś J. (1997). Występowanie pasożytów jelitowych u dzieci w czterech przedszkolach warszawskich w latach 1994-1996. Przegląd Epidemiologiczny, 51(4): 411–416. Dostępne online: https://www.przeglepidemiol.pzh.gov.pl/pdf-178729-99339?filename=Occurence%20of%20intestinal.pdf
- Hadaś E., Derda M. (2014). Pasożyty – zagrożenie nadal aktualne. Problemy Higieny i Epidemiologii, 95(1): 6–13. Dostępne online: http://www.phie.pl/pdf/phe-2014/phe-2014-1-006.pdf
- Kaleta P., Palacz-Wróbel M., Chajec Ł. (2018). Częstość występowania robaczyc u dzieci w wieku przedszkolnym – określenie czynników predysponujących. Medycyna Rodzinna, 21(4): 315–321. DOI: 10.25121/MR.2018.21.4.315.
- Popielska J., Marczyńska M. (2013). Zarażenia pasożytnicze przewodu pokarmowego. Standardy Medyczne/Pediatria, 10: 474–479.
- Rembowska-Wachowska M. (1956). Badania nad rolą pasożytów jelitowych w zachowaniu się „krzywej wagi” u dzieci w różnym wieku. Wiadomości Parazytologiczne, 5 (Supplementum): 40–110.
- Smejda K., Karczmarek-Woźniak J., Olszowiec-Chlebna M. et al. (2008). Ocena związku pomiędzy infestacją pasożytniczą a występowaniem atopii u dzieci. Pediatria Polska, 83(5): 485–489. DOI: 10.1016/S0031-3939(08)70211-7.
- Złotorzycka J., Okulewicz A., Kruzel B. (1986). Inwazje pasożytnicze w środowiskach dziecięcych na przykładzie wybranego Domu Pomocy Społecznej dla dzieci upośledzonych i przedszkola miejskiego. Wiadomości Parazytologiczne, 32: 83–92.
Konsultacja medyczna
Konsultacja medyczna
