Depresja poporodowa: objawy, leczenie, jak pomóc?

Czym jest i jak długo trwa depresja po porodzie? Jakie mogą być objawy depresji poporodowej i jak odróżnić ją od baby bluesa? A przede wszystkim, jak pomóc, gdy istnieje podejrzenie depresji poporodowej, aby nie dopuścić do wystąpienia jej najbardziej negatywnych skutków? Wiedząc, jak ważne są odpowiedzi na te i inne pytania związane z depresją w ciąży i po porodzie, przygotowaliśmy dla Was specjalny poradnik. Znajdziecie w nim również informacje o tym, jak przebiega rozpoznanie i leczenie depresji poporodowej, z uwzględnieniem możliwych do zastosowania leków. 

Według definicji depresja poporodowa to sytuacja, w której epizod depresyjny pojawia się w ciągu 4-6 tygodni po porodzie. Jest ona najczęstszym powikłaniem ciąży lub połogu i przyczynia się do wielu niekorzystnych następstw – zarówno krótkoterminowych, jak i odległych – dla matki i jej dziecka.

Depresja poporodowa: objawy

Za osiowe objawy depresji poporodowej uważa się uporczywe przygnębienie i zmęczenie, połączone z lękiem o rozwój i zdrowie dziecka. Mogą pojawiać się również natrętne myśli, najczęściej związane z chęcią porzucenia lub zrobienia krzywdy dziecku. Nierzadko obserwuje się lęk oraz nadmierną i nieadekwatną troskę o zdrowie potomka.

Do pozostałych objawów depresji poporodowej, poza obniżonym nastrojem, należą:

• brak satysfakcji z podejmowanych działań;
• obniżenie napędu;
• bezsenność;
• wahania masy ciała;
• uczucie straty i bezcelowości;
• obniżenie sprawności intelektualnej i koncentracji uwagi;
• powracające myśli samobójcze.

Występowanie oraz nasilenie tych dolegliwości może być różne, ale utrzymywanie się części z nich przynajmniej dwa tygodnie stanowi kryterium rozpoznania choroby.

Depresja po porodzie a baby blues

Z punktu widzenia konieczności leczenia, istotne jest różnicowanie z przygnębieniem poporodowym, nazywanym baby blues, którego doświadcza od 30 do 80 % kobiet po porodzie.

Stan ten charakteryzuje się obniżonym nastrojem, skłonnością do płaczu i zwiększonym poziomem lęku. Najczęściej ustępuje do 10. doby połogu, maksymalnie do 3 miesięcy i nie wymaga leczenia.

Za przyczynę uważa się nasilenie zmian hormonalnych w organizmie matki w tym okresie. Pomimo tego, że objawy nie upośledzają zdolności kobiety do normalnego, codziennego funkcjonowania, potrzebuje ona wówczas wsparcia, zwiększenia poczucia bezpieczeństwa i pomocy w codziennych czynnościach. W rzadkich przypadkach, baby blues może przekształcić się w depresję poporodową.

Czynniki sprzyjające depresji po porodzie

Zwiększone ryzyko depresji można stwierdzić już na etapie ciąży. Dobrze jest przeanalizować obecność czynników sprzyjających rozwojowi depresji poporodowej, do których zalicza się:

• wcześniejsze występowanie depresji w ciąży – kobiety, u których po raz pierwszy wystąpił epizod depresji poporodowej, mają dwukrotnie większe ryzyko pojawienia się jej w kolejnych ciążach;
• epizody depresji niezwiązane z ciążą lub choroba afektywna dwubiegunowa w wywiadzie – istnieją badania dowodzące, że jedna trzecia zaburzeń zdiagnozowanych jako depresja porodowa rozpoczyna się już w czasie ciąży lub jeszcze przed jej początkiem;
• baby blues;
• depresja lub inne zaburzenia psychiczne w wywiadzie rodzinnym;
• stresujące wydarzenia życiowe w ostatnim czasie;
• czynniki społeczno-ekonomiczne (niskie dochody, brak zatrudnienia, brak wsparcia społecznego, samotne macierzyństwo, młody wiek, złe relacje małżeńskie, brak wsparcia lub przemoc ze strony partnera, fakt ciąży nieplanowanej lub niechcianej);
• doświadczenia molestowania psychicznego lub fizycznego w przeszłości;
• obecność cukrzycy przedporodowej lub ciążowej;
• komplikacje w czasie obecnej ciąży, takie jak poronienie zagrażające, wady płodu.

Depresja poporodowa: jak długo trwa?

Początek epizodu depresji najczęściej występuje do 4-6 tygodni po porodzie, ale uważa się, że choroba ta może pojawić się nawet do 12 miesięcy od urodzenia dziecka. Epizod depresji trwa zazwyczaj od 3 do 9 miesięcy, nieleczony dłużej. W części przypadków depresji postnatalnej dochodzi do samoistnego ustąpienia objawów w ciągu kilku miesięcy, jednak u około 30 % kobiet dolegliwości mogą się utrzymywać dłużej oraz istnieje 40% ryzyko nawrotów.

Depresja w ciąży i po porodzie: możliwe skutki

Badania potwierdzają, że konsekwencją działania przewlekłego stresu w przebiegu depresji w ciąży może być większe ryzyko niskiej masy urodzeniowej oraz porodu przedwczesnego. Udowodniono również związek depresji u matki z opóźnionym rozwojem mowy i rozwojem psychoruchowym u dziecka.

Stan psychiczny matki może bezpośrednio wpływać na noworodka, objawiając się niepokojem, rozdrażnieniem oraz zaburzeniem ekspresji emocji. Zaobserwowano również związek depresji poporodowej z odległymi konsekwencjami, w postaci różnych zaburzeń natury psychiatrycznej u dzieci. Właściwe rozpoznanie i terapia tej choroby ma bezpośrednie przełożenie na poprawę stanu psychoruchowego dziecka.

Depresja poporodowa: leczenie

W razie podejrzenia depresji pomocny może być powszechnie dostępny kwestionariusz edynburskiej skali depresji poporodowej. Jest to test skriningowy, określający prawdopodobieństwo wystąpienia tego zaburzenia na podstawie odpowiedzi na 10 pytań. Przy maksymalnej liczbie 30 punktów możliwych do zdobycia, uważa się, że wynik powyżej 12 punktów jest stanem alarmującym i wymaga konsultacji ze specjalistą.

Decyzję o rozpoznaniu i włączeniu leczenia depresji poporodowej może podjąć lekarz pierwszego kontaktu, pediatra, ginekolog. W niektórych przypadkach konieczna jest jednak konsultacja psychiatry. Tak, jak w przypadku pozostałych zaburzeń depresyjnych, istnieją różne metody skutecznego leczenia depresji postnatalnej. Zaliczamy do nich postępowanie farmakologiczne i psychoterapeutyczne.

Depresja w ciąży i poporodowa: jakie leki? 

Leczenie farmakologiczne depresji w ciąży stanowi wyzwanie, bowiem z jednej strony w grę wchodzi tu ryzyko związane z ekspozycją płodu na lek, a z drugiej należy rozważyć potencjalne konsekwencje zaniechania leczenia. Do takich konsekwencji należą np.: zaburzenia odżywiania, gorsza opieka prenatalna, większe ryzyko palenia tytoniu i nadużywania substancji psychoaktywnych, zaburzenie więzi matki z dzieckiem.

W ramach farmakoterapii za najbezpieczniejsze w przypadku depresji poporodowej uważa się leki z grupy inhibitorów zwrotnego wychwytu serotoniny (SSRI).

Inne sposoby leczenia depresji poporodowej

W leczeniu depresji poporodowej łagodnej lub umiarkowanej udowodnioną skuteczność wykazuje terapia poznawczo-behawioralna lub interpersonalna w formie indywidualnej lub grupowej. Pozostałe zabiegi, takie jak: neurostymulacja, trening uważności, terapia par, psychoterapia wspierająca i psychoterapia psychodynamiczna, mogą pełnić funkcje pomocnicze.

Według części autorów w leczeniu ciężkiej depresji w ciąży metodą z wyboru są elektrowstrząsy, uważane za terapię skuteczną i bezpieczną.

Depresja poporodowa: jak pomóc?

Odpowiedź na pytanie, jak pomóc w przypadku podejrzenia depresji poporodowej, jest ważna zarówno dla samej kobiety, jak i jej bliskich. Na decyzję o podjęciu terapii ma wpływ wiele czynników. Czas połogu i okresu noworodkowego dziecka jest czasem specyficznym, z kilku powodów.

• Po pierwsze, kobieta najczęściej karmi piersią, co ogranicza wybór farmakoterapii, a często wiąże się z subiektywną niechęcią do leków w ogóle.
• Po drugie, brak czasu na zaspokojenie podstawowych potrzeb życiowych – jak jedzenie, sen, odpoczynek – może być przeszkodą w podjęciu stosunkowo czasochłonnej psychoterapii.
• Po trzecie wreszcie, obecny w niektórych kręgach pogląd o „złej matce”, nie radzącej sobie w naturalnej sytuacji rodzicielskiej, może uniemożliwić sięgnięcie po pomoc.

Dlatego ważne jest, aby z jednej strony odnaleźć czynniki ryzyka depresji, zanim choroba rozwinie się w pełni. Dobrze jest zadbać o siebie jeszcze przed ciążą, gdy możliwości uzyskania wsparcia i wdrożenia terapii są znacznie prostsze. Z drugiej zaś strony – dotrzeć do osób, które pomimo wskazań, z różnych względów zwlekają z rozpoczęciem leczenia.

Większa świadomość, mniejsza stygmatyzacja

Wiedza o depresji staje się, na szczęście, coraz bardziej powszechna, a rozpoznanie choroby, dzięki większej świadomości społecznej, coraz mniej stygmatyzujące. Nadal jednak zbyt często zaburzenie to pozostaje nierozpoznawane, ze wszystkimi swoimi konsekwencjami dla chorej kobiety, jej bliskich i otoczenia.

Źródła:

Rekomendacje odnośnie profilaktyki i leczenia depresji poporodowej lek. Monika Dominiak, dr Anna Z. Antosik-Wójcińska, mgr Marta Baron, prof. dr hab. Paweł Mierzejewski, prof. dr hab. Łukasz Święcicki; Instytut Psychiatrii i Neurologii w Warszawie;
Rekomendacje Polskiego Towarzystwa Psychiatrycznego dotyczące leczenia zaburzeń afektywnych u kobiet w wieku rozrodczym; Recommendations of the Polish Psychiatric Association for treatment of affective disorders in women of childbearing age.
Część I: Leczenie depresji Part I: Treatment of depression Jerzy Samochowiec 1, Janusz Rybakowski 2,3, Piotr Gałecki 4, Agata Szulc 5, Joanna Rymaszewska 6, Wiesław Jerzy Cubała 7, Dominika Dudek 8; 1 Pomorski Uniwersytet Medyczny w Szczecinie, Katedra i Klinika Psychiatrii 2 Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Klinika Psychiatrii Dorosłych 3 Uniwersytet Medyczny w Poznaniu, Zakład Pielęgniarstwa Psychiatrycznego 4 Uniwersytet Medyczny w Łodzi, Klinika Psychiatrii Dorosłych 5 Warszawski Uniwersytet Medyczny, Klinika Psychiatrii Wydziału Nauk o Zdrowiu 6 Uniwersytet Medyczny we Wrocławiu, Katedra i Klinika Psychiatrii 7 Gdański Uniwersytet Medyczny, Klinika Psychiatrii Dorosłych 8 Uniwersytet Jagielloński Collegium Medicum, Klinika Psychiatrii Dorosłych.