Czego nie powinno jeść niemowlę, czyli o diecie dziecka do 1 roku życia

15 lutego 2023

Pytania dotyczące diety niemowlęcia, jej rozszerzania w drugim półroczu i o to co niemowlę może jeść, a czego nie powinno? Czy małe dziecko może jeść takie produkty jak np. czosnek lub por, bądź pić kakao? Od kiedy i czy pomidor powinien pojawić się w diecie dla niemowlaka? Czego nie może jeść roczne dziecko? To pytania bardzo często zadawane przez rodziców na łamach forów internetowych, czy też w gabinecie lekarza/dietetyka. Nie są to pytania bezzasadne, ponieważ z badań naukowych wynika, że już najmłodsze dzieci otrzymują potrawy/posiłki takie same jak ich rodzice, co nie zawsze jest zjawiskiem korzystnym. 

Często są to produkty/potrawy o nieodpowiedniej wartości odżywczej dla tak małych dzieci (np. produkty z dużą zawartością soli, cukru, czy tłuszczu), a ich spożywanie w tym wieku może prowadzić do negatywnych skutków zdrowotnych i utrwalać niewłaściwe nawyki żywieniowe. Jak zatem powinna wyglądać prawidłowa dieta dziecka w pierwszym roku życia, jakie produkty są korzystne, a jakich unikać? Zapraszamy do lektury artykułu, w którym pomożemy odpowiedzieć na pytania: co może, a czego nie może, bądź nie powinno jeść zarówno niemowlę, jak i roczne dziecko.

Podstawowe zasady żywienia niemowląt 

Podstawą rozwoju dziecka jest stosowanie odpowiedniej diety, dopasowanej do jego indywidualnych potrzeb i apetytu oraz zbilansowanej pod względem energii i składników pokarmowych. Okres niemowlęcy (pierwszy rok życia) jest określany jako okres krytyczny w rozwoju dziecka, ponieważ sposób żywienia w tym czasie może mieć istotny wpływ na odległe efekty zdrowotne.

Małgorzata Więch

Dietetyk, Specjalista żywienia człowieka, Zakład Żywienia, Poradnia Gastroenterologiczna, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Błędy żywieniowe okresu niemowlęcego mogą skutkować wystąpieniem chorób dieto-zależnych w dorosłości takich jak np. nadwaga i otyłość czy choroby układu krążenia. Jest to również czas kształtowania prawidłowych nawyków żywieniowych. W wielu badaniach udowodniono, że najbardziej otwarte na nowe smaki są niemowlęta w wieku 4-7 miesięcy. Dziecko w tym wieku otrzymuje szansę przyzwyczajenia się do różnych smaków poprzez wielokrotne podawanie potraw i ich stopniową akceptację.

Żywienie w pierwszym półroczu życia dziecka

Okres pierwszego roku życia dziecka możemy podzielić na dwa etapy. Pierwsze półrocze to czas wyłącznego karmienia piersią (co najmniej pełne 4 miesiące), w którym pokarm mamy zaspokaja zapotrzebowanie niemowlęcia na wszystkie niezbędne składniki odżywcze (z wyjątkiem witamin D i K, które wymagają dodatkowej podaży) zapewniając tym samym prawidłowy rozwój. Wyłączne karmienie piersią oznacza, że w tym czasie niemowlę, poza pokarmem mamy, nie otrzymuje innych płynów/pokarmów takich jak np. mleko modyfikowane, woda czy soki.

W przypadku niemowląt, które nie mogą być karmione piersią należy podawać produkty zastępujące mleko kobiece. Dla najmłodszych dzieci jest to mleko początkowe, dla niemowląt starszych mleko następne.

Żywienie w drugim półroczu życia dziecka

Zanim przejdziemy do odpowiedzi na pytanie: co może, a czego nie może jeść roczne dziecko, zacznijmy od momentu, w którym dietę niemowlęcia można zacząć rozszerzać. Niemowlę w drugim półroczu życia jest już gotowe na inną konsystencję posiłków, czyli jedzenie pokarmów w postaci półstałej i stałej.

Małgorzata Więch

Dietetyk, Specjalista żywienia człowieka, Zakład Żywienia, Poradnia Gastroenterologiczna, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

W drugim półroczu życia dziecka do jego diety należy wprowadzać żywność uzupełniającą. Pokarmy uzupełniające oprócz tego, że dostarczają organizmowi dodatkowej energii, makroskładników, witamin i składników mineralnych, przyzwyczają do bardziej urozmaiconej diety, a także stymulują rozwój motoryki jamy ustnej (żucie, gryzienie). Kolejność i optymalny wiek wprowadzania do diety nowych produktów/żywności jest wciąż tematem dyskusji ekspertów w zakresie pediatrii i żywienia.

Zgodnie z aktualnymi wytycznymi kolejność nie ma aż tak dużego znaczenia. Najlepiej zacząć od pokarmów takich jak kleiki/kaszki, warzywa i owoce. Jednak do każdego dziecka należy mieć podejście indywidualne, zależne od cech jego rozwoju. Dlatego odpowiedź na pytanie – od kiedy pomidor, czosnek czy kakao dla niemowlaka? – nie zawsze będzie taka sama.

Często rodzice zastanawiają się, jak w odpowiedni sposób rozszerzać dietę dziecka. Nie wiedzą, czy produkty takie jak por, czosnek czy kakao są odpowiednie dla niemowlaka. Pojawiają się pytania: od kiedy można wprowadzić pomidora do diety niemowlaka? Zasady wprowadzania żywności uzupełniającej do diety niemowlęcia zostały szczegółowo opisane w artykule pt. Rozszerzanie diety niemowląt.

Co może jeść roczne dziecko?

Wraz z wiekiem, dieta dziecka powinna być coraz bardziej urozmaicona. Oznacza to, że pokarmy uzupełniające (bezmleczne) powinny stopniowo zastępować mleko, np. jeden posiłek mleczny na miesiąc może być stopniowo zastępowany pokarmem uzupełniającym.

Pod koniec pierwszego roku życia dieta dziecka powinna już zawierać produkty z różnych grup o różnej konsystencji i coraz bardziej zbliżać się do diety stołu rodzinnego. Aby ułatwić rodzicom znalezienie odpowiedzi na pytanie: co może jeść roczne dziecko, przedstawiamy Tabelę 1, w której umieszczono produkty, znajdujące zastosowanie w diecie dziecka rocznego.

Tabela 1. Co może jeść roczne dziecko: tabela

Z jakiej żywności korzystać w żywieniu niemowląt i małych dzieci?

Niemowlęta i małe dzieci nie mają jeszcze w pełni dojrzałych mechanizmów chroniących organizm przed szkodliwymi czynnikami zewnętrznymi, dlatego dobór żywności w ich dietach jest bardzo ważny. Zgodnie z wytycznymi, w żywieniu dzieci zaleca się stosowanie żywności:

  • naturalnej;
  • świeżej;
  • mało przetworzonej;
  • wysokiej jakości.

Żywność taka nie powinna zawierać substancji niekorzystnych dla zdrowia, np. metali szkodliwych (kadm, ołów, rtęć), środków ochrony roślin (pestycydy), nawozów sztucznych, substancji dodatkowych. Dlatego sugerując się tym, co może jeść roczne dziecko, według danych zamieszczonych w tabeli wybierajmy warzywa np. pomidora czy pora dla niemowlaka ze sprawdzonych źródeł.

Pamiętajmy, że zarówno dla niemowlaka, a także rocznego, bądź starszego dziecka, dobrym rozwiązaniem może być wybieranie, w miarę możliwości, produktów z upraw i hodowli ekologicznych, posiadających certyfikaty rolnictwa ekologicznego. Żywność ta jest uprawiana w inny sposób, bez sztucznych środków ochrony roślin i nawozów. Alternatywą mogą być produkty gotowe przeznaczone dla niemowląt i małych dzieci, które są dostępne na rynku w postaci kaszek, zupek, obiadków czy deserów.

Czego nie powinny jeść niemowlęta?

W diecie dzieci w pierwszym roku życia, w trakcie jej rozszerzania, powinna pojawić się żywność wysokiej jakości przygotowana w odpowiedni sposób. Istnieje jednak różnica między tym czego nie może jeść niemowlę a roczne dziecko. Jest pewna grupa produktów, których dzieci poniżej pierwszego roku życia spożywać nie powinny.

Od kiedy można rozszerzać dietę o produkty pojawiające się w diecie osób dorosłych? Czy produkty takie jak por, czosnek, pomidor, bądź kakao są odpowiednie dla niemowlaka? Poniżej znajdziesz odpowiedź.

Do produktów, których młodsze niż roczne dziecko nie powinno jeść należą: 

  • mleko krowie – zgodnie z zaleceniami ekspertów mleko krowie nie powinno być głównym napojem w pierwszym roku życia ze względu na nieodpowiednią zawartość składników pokarmowych, w tym zbyt niską zawartość żelaza i zbyt wysoką zawartość białka, a także niektórych składników mineralnych;
  • mleko kozie lub owcze – ma zbyt wysoką zawartość składników mineralnych (np. wapnia, fosforu, magnezu, potasu i sodu), a zbyt niską kwasu foliowego i innych witamin (np. B12) dla organizmu niemowlęcia;
  • mleko smakowe (np. waniliowe, czekoladowe, truskawkowe) – ze względu na dodatek cukru nie powinny być podawane niemowlętom;

Napoje roślinne (np. sojowe, ryżowe, owsiane, migdałowe) – napoje tego typu nie pokrywają zapotrzebowania niemowlęcia na składniki odżywcze. Ich spożywanie może stanowić ryzyko zaburzeń wzrastania, prowadzić do niedożywienia lub niedoborów składników pokarmowych, np. białka, żelaza czy wapnia. Do napojów roślinnych dodawane są np. fruktoza, syrop winogronowy, syrop z agawy, które nie są zalecane w diecie niemowląt, ponieważ mogą sprzyjać próchnicy, nadwadze i otyłości. Dodatkowym czynnikiem niekorzystnym są zanieczyszczenia mogące występować w tego typu napojach, głównie mikotoksynami i metalami ciężkimi (np. arsenem).

  • soki owocowe – zgodnie z zaleceniami ekspertów dzieci do ukończenia 1 roku życia nie powinny otrzymywać do picia soków owocowych, ponieważ ich spożywanie może powodować obniżenie zawartości białka, tłuszczów i żelaza w diecie, a zwiększenie spożycia węglowodanów prostych., Może to prowadzić do próchnicy zębów, a w dalszej przyszłości do nadmiaru masy ciała;
  • napoje zawierające substancje słodzące – mogą być szkodliwe dla zdrowia niemowląt;
  • napoje słodzone, wody smakowe, napoje energetyzujące, gazowane – mogą być szkodliwe dla zdrowia poprzez większe ryzyko rozwoju próchnicy oraz nadmiaru masy ciała i różnych powikłań z nim związanych;
  • napoje z dodatkiem kofeiny – mogą powodować zaburzenia snu i drażliwość;

Miód – ze względu na potencjalną zawartość przetrwalników Clostridium botulinum, które wywołują botulizm dziecięcy, nie powinien być podawany do spożycia dzieciom w wieku niemowlęcym.

  • sól – nie należy jej dodawać do potraw dla niemowląt, ze względu na profilaktykę nadciśnienia tętniczego w wieku późniejszym. Unikanie dosalania potraw oraz podawania słonych produktów ma znaczenie w kształtowaniu prawidłowych preferencji żywieniowych w późniejszym wieku;
  • cukier – do pokarmów podawanych dziecku nie powinno się dodawać cukru, ani też syropów owocowych na bazie cukru. Nadmiar cukru zwiększa ryzyko próchnicy, a w perspektywie długofalowej sprzyja nadwadze i otyłości. Unikanie dosładzania potraw ma także znaczenie w kształtowaniu właściwych preferencji i przyzwyczajeń żywieniowych w późniejszym życiu;

Rekomendowane produkty

Aleksandra Świeboda

Kierownik Działu Ocen i Rozwoju Współpracy w Instytucie Matki i Dziecka

  • surowe mięso, ryby, jaja – ze względu na ryzyko zakażenia różnymi bakteriami i pasożytami nie powinny być podawane najmłodszym dzieciom;
  • wędliny – z uwagi na skład i proces produkcji;
  • grzyby – bardzo wysokie ryzyko zatrucia i uszkodzenia wątroby powoduje, że niedopuszczalne jest ich podawanie niemowlętom w żadnej postaci;
  • zioła – wśród ziół, jako szkodliwe dla niemowląt, najczęściej wymienia się koper włoski i miętę. Nie ma wystarczających danych naukowych świadczących o ich bezpieczeństwie. Dzieci do ukończenia 4 roku życia nie powinny spożywać kopru włoskiego pod postacią herbatek lub oleju. Podobniej jest w przypadku mięty. Substancje czynne obecne w koprze włoskim i mięcie mogą wykazywać działanie alergizujące.

Źródła:

Stanowisko Komitetu Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk w sprawie zasad żywienia dzieci w wieku 1-3 lat. Komitet Nauki o Żywieniu Człowieka Polskiej Akademii Nauk, Olsztyn 2022;
Szajewska H., Horvath A. [red.]: Żywienie I leczenie żywieniowe dzieci i młodzieży. Medycyna Praktyczna, Kraków 2017;
Szajewska H., Socha P., Horvath A. i in.: Zasady żywienia zdrowych niemowląt. Stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria 2021; 18:7-24;
Weker H. [red.]: Poradnik żywienia dziecka w wieku od 1. do 3. Roku życia. Praktyczne zastosowanie norm i zaleceń żywieniowych. PZWL Wydawnictwo Lekarskie, Warszawa 2020.

Autor

Małgorzata Więch

Dietetyk, Specjalista żywienia człowieka, Zakład Żywienia, Poradnia Gastroenterologiczna, Instytut Matki i Dziecka

Dofinansowanie UE
Informujemy, iż w celu realizacji usług dostępnych w naszym serwisie, optymalizacji jego treści oraz dostosowania serwisu do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszego serwisu internetowego, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje stosowanie plików cookies. Więcej informacji zawartych jest w polityce prywatności serwisu.
Akceptuję