Płaskostopie u dzieci: diagnoza i leczenie

Obserwując wzrost i rozwój swoich dzieci, rodzice często zastanawiają się, czy ich stopy mają prawidłową budowę, czy dobrze się rozwijają. Patrząc na odbicie mniejszej lub większej stopy dziecka na piasku myślą, czy wygląda ono dobrze. A może widząc idące przodem dziecko dostrzegają u niego stopy, które nieładnie się ustawiają, wydają się koślawe, bądź krzywe. Wtedy najczęściej pojawia się pytanie: czy moje dziecko ma płaskostopie? 

Jak je rozpoznać i jakie są jego przyczyny u dzieci? Czy objawy płaskostopia zawsze można dostrzec? Co z leczeniem? Czy istnieją ćwiczenia na płaskostopie dla dzieci? Czy płaskostopie można wyleczyć? Te i inne wątpliwości wyjaśniamy w niniejszym artykule.

Prawidłowe ukształtowanie stopy 

Zanim przy temacie płaskostopia, przejdziemy do kwestii przyczyn, objawów i tego jak rozpoznać płaskostopie u dzieci, powinniśmy mieć świadomość jak wygląda prawidłowo ukształtowana stopa.

Stopa to złożony obszar w naszym organizmie, w którym wiele kości łączy się ze sobą za pomocą licznych stawów, ścięgien i mięśni. Pełni ona funkcję podporową, amortyzacyjną i równoważną. Pozwala to na sprawne i dynamiczne przemieszczanie się, amortyzację obciążeń i przeciążeń a także utrzymanie w równowadze reszty ciała.

Prawidłowo ukształtowana stopa nie dotyka podłoża w całości. Opiera się na 3 kostnych punktach podparcia, a dzięki mięśniom i więzadłom tworzy się łuk podłużny po stronie przyśrodkowej i bocznej stopy oraz poprzeczny na śródstopiu, zapewniając jej prawidłową elastyczność w czasie chodu.

Płaskostopie u dzieci: jak rozpoznać?

Rodzic, kontrolujący rozwój dziecka powinien wiedzieć jak rozpoznać płaskostopie u dzieci. Może się ono objawiać na dwa sposoby:

Płaskostopie podłużne

To wada najczęściej występująca wśród dzieci i młodzieży polegająca na znacznym obniżeniu łuku przyśrodkowego stopy.

Płaskostopie poprzeczne 

To przeniesienie punktu podparcia z pierwszej kości śródstopia na drugą i trzecią wraz z wypłaszczeniem stopy w obszarze śródstopia.

Wszelkie zaburzenia ukształtowania stóp dziecka wpływają nie tylko na ich nieprawidłowe funkcjonowanie, ale także na zaburzenie pracy kończyn dolnych, miednicy i kręgosłupa. Rodzicu – pamiętaj. Jeżeli cokolwiek zaniepokoi Cię w rozwoju stóp Twojego dziecka, należy udać się do specjalisty w celu całościowej oceny jego rozwoju.

Płaskostopie u dzieci: przyczyny

W początkowym okresie rozwoju płaskostopie to cecha wrodzona wynikająca ze słabych mięśni i więzadeł oraz tkanki tłuszczowej na podeszwach stóp dziecka. Rodzic zastanawiający się w takim momencie, czy płaskostopie można wyleczyć, powinien wiedzieć że najczęściej ustępuje ono samoistnie około trzeciego, czwartego roku życia. Jak wtedy leczyć płaskostopie? Należy zadbać  o właściwy rozwój mięśni stóp i goleni, w czym pomoże:

• aktywność ruchowa dziecka;
• unikanie przeciążania małych stóp zbyt szybką pionizacją;
• dobór odpowiedniego obuwia.

Samoistna korekcja płaskostopia wrodzonego może nie wystąpić u dzieci z zaburzeniami neurologicznymi, wzmożonym napięciem mięśni łydek czy hipermobilnością konstytucjonalną (ogólna wiotkość więzadłowa uwarunkowana genetycznie).

Rodzaje płaskostopia u dzieci w zależności od przyczyny

W zależności od przyczyny powstania, wyróżniamy płaskostopie funkcjonalne i strukturalne. Jak rozpoznać poszczególne rodzaje płaskostopia?

Płaskostopie funkcjonalne:

W odciążeniu tzn. w pozycji siedzącej lub leżącej, łuki stóp są prawidłowo wysklepione, a w fazie obciążenia (chodu, stania) ulegają wypłaszczeniu przez niewydolność mięśni.

Płaskostopie strukturalne:

Bez względu na to czy dziecko stoi, siedzi czy leży łuki wysklepiające stopę nie zarysowują się. Najczęściej jego przyczyną są choroby kości, stawów, deformacje kostne czy genetyczne nieprawidłowości.

Przyczyny płaskostopia u starszych dzieci i młodzieży

U dzieci starszych i młodzieży najczęściej występuje płaskostopie funkcjonalne. Do jego przyczyn należą:

• nadwaga – powodująca przeciążenia w obrębie stóp, zaburzająca prawidłowy rozwój struktur kostno-więzadłowych i wydolności mięśniowej;
• nieprawidłowy rozkład obciążenia na kończynach dolnych – wynikający z przyjmowania nieprawidłowych pozycji przeciążajacych stopy;
• brak ćwiczeń oraz ruchu – ograniczenie aktywności fizycznej, spędzanie wolnego czasu w pozycji siedzącej powoduje zaburzenia w rozwoju układu ruchu;
• źle dobrane lub noszone po rodzeństwie buty, obuwie z wąskimi czubkami, czy sztywną podeszwą uniemożliwia stopie prawidłową pracę i rozwój;
• obniżone napięcie mięśniowe (obniżenie stabilności ciała) prowadzące do ograniczenia aktywności ruchowej a tym samym do nieprawidłowego rozwoju organizmu;
• hipermobilność stawowa – nadmierna ruchomość struktur stabilizujących staw.

Dwa ostatnie czynniki znacznie utrudniają utrzymanie prawidłowej osi stawu w czasie obciążenia, powodując ustawianie się stóp w koślawości, pomimo odpowiedniego poziomu aktywności fizycznej.

Płaskostopie u dzieci: jak rozpoznać?

Często rodzice sami zauważają nieprawidłowości w obrębie stóp swojego dziecka. Jak można rozpoznać płaskostopie u dzieci? W prosty i szybki sposób można rozwiać swoje wątpliwości obserwując stopy dziecka w czasie:

• aktywności;
• obciążenia statycznego;
• spoczynku;
• wykonując odbitkę stóp na piasku czy kartce papieru.

Płaskostopie u dzieci: objawy

Jeżeli rodzic widzi zapadnięty łuk podłużny stopy dziecka (patrząc od jej strony przyśrodkowej), paluch ustawiający się w koślawości czy odbicie całej stopy na podłożu to może podejrzewać płaskostopie. Czasem pomocne będzie obejrzenie podeszwy butów dziecka – zdarcie jej po wewnętrznej stronie na wysokości pięty może być jednym z objawów płaskostopia.

Aby postawić ostateczne rozpoznanie nie wystarczy tylko obserwacja zewnętrznych objawów płaskostopia. Niezbędne jest pogłębione badanie u specjalisty, w skład którego wchodzi:

• szczegółowy wywiad dotyczący zaburzeń wieku rozwojowego oraz aktywności dziecka;
• ocena napięcia mięśniowego w kończynach dolnych i tułowiu;
• ocena ruchomości stawów stóp, stawów kolanowych, biodrowych oraz ustawienia miednicy;
• palpacyjne badanie tkanek miękkich w obrębie stóp;
• całościowa ocena postawy dziecka.

Płaskostopie: leczenie

Zastanawiasz się jak leczyć płaskostopie? Leczenie płaskostopia zawsze należy rozpocząć od wizyty u lekarza ortopedy lub fizjoterapeuty, który dzięki odpowiedniemu programowi terapii pomoże dziecku skorygować nieprawidłowości w obrębie stóp. Fizjoterapeuta wykorzystując techniki terapii manualnej, terapii mięśniowo-powięziowej oraz ćwiczeń dąży do poprawy ruchomości w obrębie stawów kończyn dolnych, równoważy dysbalans mięśniowy, pracuje nad symetrią miednicy.

Ćwiczenia na płaskostopie u dzieci, które będą wzmacniające, rozciągające, równoważne i stabilizacyjne z wykorzystaniem różnych przyrządów do ćwiczeń (taśmy, piłki, poduszki i jeżyki sensoryczne) i wykonywane pod nadzorem terapeuty, a następnie  kontynuowane w domu, wzmacniają i utrwalają efekty terapii.

Czy płaskostopie można wyleczyć? Aby wspomóc pracę fizjoterapeuty niezbędna jest świadomość rodziców i dzieci dotycząca wady i jej leczenia, systematyczna praca dziecka w domu pod kontrolą rodziców, regularna aktywność fizyczna, dobór odpowiedniego obuwia lub indywidualnych wkładek ortopedycznych oraz kontrola masy ciała dziecka.

Zatem jak leczyć płaskostopie? Na czym polegają ćwiczenia na płaskostopie u dzieci?

Praca nad korekcją stóp to także wzmacnianie stabilizacji centralnej (mięśni głębokich miednicy i tułowia), która poprawia kontrolę ustawienia stóp. Z kolei ćwiczenia z wykorzystaniem czucia głębokiego pozwolą na korekcję stóp i postawy bez konieczności kontrolowania wzrokiem tego procesu. Zwiększa to efektywność rehabilitacji i przyspiesza tworzenie nowego, właściwego schematu ciała.

Plan terapii zawsze musi być dostosowany do wieku i możliwości dziecka. Dzieci starsze i młodzież z powodzeniem mogą wykonywać ćwiczenia wymagające skupienia i precyzji ruchu w ciągu całej sesji treningowej. U dzieci młodszych lepiej sprawdzą się ćwiczenia w formie zabawy w  skróconej jednostce czasowej.

Przykładowe ćwiczenia na płaskostopie dla dzieci:

• zbieranie palcami stóp różnych przedmiotów z podłogi i wkładanie ich do miski lub przekładanie z miejsca na miejsce (pozycja siedząca lub stojąca);
• chwytanie palcami woreczków i wyrzucanie ich w górę (pozycja siedząca lub stojąca);
• klaskanie podeszwami stóp ( pozycja leżenia na plecach);
• malowanie stopami (pozycja siedząca);
• stopa naśladuje ruch gąsienicy (pozycja siedząca lub stojąca);
• chodzenie boso po różnych fakturach – trawie, piasku, małych kamyczkach;
• chodzenie na palcach, piętach;
• wdrapywanie się na ścianki wspinaczkowe, pająki, drabinki.

Czy płaskostopie można wyleczyć?

Poprawa ustawienia stóp wymaga czasu. Ściśle związana jest z rozwojem układu ruchu dziecka (skoki wzrostowe wpływają na postawę dziecka i wypracowane już efekty) a skuteczność leczenia plaskostopia uzależniona jest od przyczyny jego powstania. Jeśli przyczyną płaskostopia jest obniżona siła mięśniowa czy hipermobilność to z wiekiem, przy odpowiednim poziomie aktywności dziecka może dojść do samoistnej korekcji. Jednak w większości przypadków do korekcji stóp należy dążyć poprzez indywidualne ćwiczenia wspomagane odpowiednim obuwiem i wkładkami. W przypadku płaskostopia strukturalnego, spowodowanego deformacją układu kostnego stopy poprawa poprzez zastosowanie ćwiczeń nie jest możliwa do osiągnięcia.

Rodzicu – w internecie wiele jest informacji czy filmów instruktażowych dotyczących ćwiczeń na płaskostopie. Jednak bez dokładnej diagnostyki postawy dziecka i zaplanowania odpowiedniej terapii trudno będzie osiągnąć zamierzony cel – wyleczyć płaskostopie.

Leczenie a operacja na płaskostopie

Operacja na płaskostopie wykonywana jest zazwyczaj w przypadku płaskostopia strukturalnego i dużych zniekształceń stóp, gdy postępowanie zachowawcze nie przyniosło efektów. Celem operacji na płaskostopie jest złagodzenie objawów bólowych, poprawa funkcjonowania stóp i jakości życia dziecka.

Samo wykonanie operacji na płaskostopie to jednak nie wszystko. Zawsze po zabiegu operacyjnym niezbędna jest indywidualnie dobrana rehabilitacja skupiająca się na poprawie ruchomości, siły i stabilności w obrębie operowanej stopy, a także odpowiednim obciążaniu stóp i wypracowaniu prawidłowego wzorca chodu.

Jak leczyć płaskostopie: wkładki i buty ortopedyczne

W leczeniu płaskostopia u dzieci często pojawia się temat wkładek i butów ortopedycznych. Źle dobrane, twarde ograniczają pracę stóp i kończyn dolnych. Może to doprowadzić do pogorszenia wydolności stóp dziecka.

Aktualnie większość ośrodków rehabilitacji czy gabinetów podologicznych wyposażone jest w odpowiedni sprzęt do oceny stóp dziecka. Dzięki temu możliwe jest bardzo dobre dobranie obuwia ortopedycznego oraz wykonanie indywidualnych wkładek ortopedycznych dostosowanych do wady stóp dziecka. Jednak ani buty, ani wkładki ortopedyczne nie mogą być jedyną metodą leczenia płaskostopia.

Terapię i ćwiczenia, w uzasadnionych przypadkach, należy wspierać zaopatrzeniem ortopedycznym, w celu:

• prawidłowego ustawienia stopy w ciągu dnia;
• poprawy schematu ustawienia stóp i całych kończyn dolnych;
• utrzymania efektów rehabilitacji.

Rodzicu: Noszenie wkładek nie zwalnia z rehabilitacji!

Płaskostopie u dzieci: szybka diagnoza to lepsze efekty leczenia

Rodzicu, jeżeli zauważysz nieprawidłowości w budowie stóp swojego dziecka nie zwlekaj, jak najszybciej zgłoś się do specjalisty. Tylko szybka diagnoza i podjęcie terapii na wczesnym etapie tworzenia się zaburzeń w obrębie stóp, pozwoli na osiągnięcie dobrych efektów terapeutycznych i zapobiegnie poważnym problemom w przyszłości. Zlekceważenie wad stóp może skutkować dolegliwościami bólowymi w obrębie kończyn dolnych i kręgosłupa, problemami z poruszaniem się, doborem obuwia, a także z utrzymaniem właściwej postawy ciała.