Higiena jamy ustnej z aparatem ortodontycznym

Higiena aparatu ortodontycznego wcale nie musi być trudna ani żmudna. Choć na początku ilość nowych informacji i akcesoriów może przytłoczyć zarówno małego pacjenta, jak i jego rodziców. Co warto zmienić w codziennym dbaniu o zęby, kiedy w życiu dziecka pojawia się aparat? Jaka szczoteczka do aparatu ortodontycznego nie spowoduje jego uszkodzeń i trwale doczyści wszelkie zakamarki? W tym wpisie dokładnie wyjaśniamy jak dbać o higienę jamy ustnej podczas leczenia aparatem ortodontycznym, zarówno stałym jak i ruchomym.

Aparat ortodontyczny u dziecka: czy proces leczenia zawsze wygląda tak samo?

Piękne, proste i zadbane zęby to wizytówka, która zostaje z dzieckiem na całe życie. Tym bardziej, że poprawia nie tylko samopoczucie i wygląd. Aparat ortodontyczny korygujący wady zgryzu jest również inwestycją w zdrowie. W dłuższej perspektywie wpływa na m.in. komfort jedzenia, prawidłową wymowę oraz optymalne kształtowanie kości, więzadeł i mięśni w obrębie twarzoczaszki i struktur powiązanych.

Wyróżniamy dwa, podstawowe rodzaje aparatów ortodontycznych:

• Ruchome, zwane inaczej zdejmowanymi. Dziecko stosując się do zaleceń ortodonty nosi taki aparat przez określoną część doby. Części aparatu ortodontycznego ruchomego to: płytka akrylowa (często występuje w wielu kolorach do wyboru), połączone z płytką śruby oraz elementy druciane (oddziałujące bezpośrednio na zęby). Aparat jest tworzony dla dziecka indywidualnie, oddziałując na wadę zgryzu w danym przedziale czasu.
• Stałe. Składają się z przyklejanych do zębów zamków (zwykle wykonanych z metalu), śrub oraz elementów drucianych, tzw. łuków, których grubość oraz stopień naprężenia reguluje ortodonta. Takie aparaty oddziałują na zęby przez całą dobę, ponieważ pacjent nie ma możliwości samodzielnego ich wyjęcia (i nie powinien próbować tego robić, gdyż może się to skończyć uszkodzeniem zębów!).

W zakamarkach aparatu resztki pokarmu oraz osad gromadzą się w zwiększonej ilości. Dlatego nieprawidłowe dbanie o jamę ustną w trakcie leczenia ortodontycznego może skutkować m.in. nasileniem zmian próchniczych, przebarwieniami szkliwa, stanem zapalnym dziąseł, bolesnymi pleśniawkami czy nieprzyjemnym zapachem z ust. Proste, lecz zaniedbane i ,,dziurawe” zęby? Mały pacjent może tego uniknąć dzięki wsparciu rodziców i ortodonty, który już podczas pierwszej wizyty zaprezentuje jak prawidłowo czyścić zęby z aparatem ortodontycznym.

Akcesoria przydatne do czyszczenia zębów z aparatem ortodontycznym

Zanim przejdziemy do omówienia samego procesu czyszczenia jamy ustnej musimy zastanowić się, czym zęby i aparat wyczyścić. Jaka szczoteczka do aparatu ortodontycznego jest najlepsza? Przede wszystkim, aby dobrze oczyścić wszystkie elementy aparatu oraz same zęby, jeden rodzaj szczoteczki to zwykle za mało. Na rynku dostępnych jest wiele produktów, pomocnych przy dbaniu o prawidłową higienę aparatu ortodontycznego.

Przykładowe rodzaje szczoteczek do aparatu ortodontycznego:

• Wyprofilowana, manualna szczoteczka o miękkim włosiu, które układa się w kształt litery ,,V”. Szczególnie polecana do aparatów stałych. Pomaga wyczyścić całą powierzchnię aparatu z nagromadzonego osadu oraz resztek pokarmu. Do niektórych szczoteczek elektrycznych również można dokupić specjalnie profilowane końcówki przeznaczone do czyszczenia części aparatu ortodontycznego stałego.
• Szczoteczka międzyzębowa, kształtem przypominająca mały wycior (taki stosowany do czyszczenia np. butelek). Stosujemy ją do dokładnego czyszczenia trudno dostępnych części aparatu ortodontycznego, powierzchni zębów pod drucianymi łukami, czy zakamarków wokół zamków. Szczoteczki międzyzębowe mają wyprofilowaną, wygodną w użyciu rękojeść oraz zmienne rozmiary końcówek czyszczących, które dopasowujemy do danej przestrzeni między aparatem a zębami (niekiedy podczas jednego mycia należy kilkakrotnie wymienić wielkość końcówki czyszczącej, aby jak najlepiej doczyścić problematyczne miejsca).
• Szczoteczka jednopęczkowa. To plastikowa rękojeść, zakończona pęczkiem miękkich włókien, które pozwalają na delikatne i precyzyjne oczyszczenie każdego zakamarka aparatu. Świetnie sprawdza się nie tylko w czyszczeniu części aparatu ortodontycznego stałego, ale również w higienie aparatu ruchomego.
• Szczoteczka tradycyjna: manualna, elektryczna lub soniczna. Niezastąpiona do czyszczenia powierzchni zębów bez aparatu ortodontycznego (część żująca, podniebienna i językowa zębów). Sprawdza się w przypadku leczenia aparatem stałym oraz w czyszczeniu zębów po wyjęciu aparatu ruchomego.

Dodatkowe akcesoria

Teraz już wiesz, jakie szczoteczki do aparatu ortodontycznego wybrać. Jednak oprócz nich warto zaopatrzyć się w kilka dodatkowych, bardzo pomocnych akcesoriów:

• Nić ortodontyczna, trójelementowa.Oprócz tradycyjnej części z nicią dentystyczną (do oczyszczania powierzchni stycznej między zębami) posiada również miękką, pokrytą gąbką część służącą do dokładnego czyszczenia bocznej powierzchni zamków oraz specjalną, twardszą końcówkę, która umożliwia łatwe ,,przewleczenie” nici pod łukami aparatu.
• Irygator. Sprzęt, bez którego wiele osób nie wyobraża sobie skutecznego czyszczenia zębów z aparatem ortodontycznym (świetnie sprawdza się również u dzieci i dorosłych, którzy aparatu nie noszą). Elektryczny irygator, wytwarzając strumień wody pod zwiększonym ciśnieniem, pozwala niejako ,,wymieść” z przestrzeni międzyzębowych, kieszonek dziąsłowych oraz zakamarków aparatu ortodontycznego wszelkie resztki pokarmu i osad, który mógł pozostać na zębach i aparacie po szczotkowaniu i nitkowaniu.
• Płukanki/płyny do płukania ust.Co prawda nie zastąpią mechanicznego usuwania osadu nazębnego i resztek pokarmu (szczoteczka i nitkowanie przede wszystkim!). Działają jednak kojąco na podrażnienia, oraz wykazują właściwości antybakteryjnie, zmniejszając tempo osadzania płytki nazębnej.
• Specjalna pasta do czyszczenia zębów z aparatem ortodontycznym. Nie jest niezbędna. Do higieny jamy ustnej można stosować pastę z fluorem, używaną do tej pory. Specjalistyczne pasty do aparatów ortodontycznych mają jednak nieco bardziej rzadką konsystencję i skład, który może zmniejszać nasilenie odkładania osadu na elementach aparatu;
• Szczoteczka do protez zębowych. Posiada miękkie włosie oraz dwie specjalnie wyprofilowane końcówki. Świetnie sprawdzają się one do higieny aparatu ortodontycznego ruchomego (zdejmowanego).

Stosowanie tych wszystkich akcesoriów tylko na początku wydaje się problematyczne i czasochłonne, jednak z biegiem czasu mały pacjent (przy pomocy rodziców) wypracuje sobie rutynę, która pozwoli na sprawne przeprowadzenie higieny zębów i aparatu ortodontycznego.

Czyszczenie zębów z aparatem ortodontycznym stałym

Przede wszystkim zęby staramy się myć po każdym posiłku, dlatego noszenie przy sobie szczoteczki oraz pasty to bardzo dobry pomysł. Jeśli z jakiś przyczyn czyszczenie zębów z aparatem ortodontycznym nie jest możliwe aż tak często, po zjedzonym posiłku warto przepłukać jamę ustną wodą. Znacząco minimalizuje to ryzyko wystąpienia zmian próchnicowych i chorób przyzębia.

Jak czyścić zęby z aparatem ortodontycznym stałym?

1. Usuń wszelkie ruchome części aparatu ortodontycznego np. wyciągi.
2. Z wykorzystaniem pasty do zębów dokładnie szczotkujemy powierzchnię aparatu, używając specjalnie wyprofilowanej szczoteczki manualnej lub elektrycznej (włosie pod kątem 90 stopni do aparatu). Następnie ustawiamy szczoteczkę pod kątem 45 stopni, ruchem okrężno-wymiatającym oczyszczając powierzchnię zębów, do której przymocowany jest aparat.
3. Przy pomocy szczoteczki międzyzębowej i/lub jednopęczkowej oczyszczamy przestrzenie pomiędzy zębami a łukami aparatu, oraz wszelkie zakamarki zamków. Czyszczenie przeprowadzamy ostrożnie, aby nie uszkodzić części aparatu ortodontycznego.
4. Tradycyjną, płaską szczoteczką czyścimy powierzchnię zębów, do których aparat nie jest przymocowany (podniebienną i językową – chyba, że u dziecka zastosowano aparat stały lingwalny, mocowany od wewnętrznej strony zębów) oraz część żującą zębów.
5. Używając nici ortodontycznej doczyszczamy przestrzenie pomiędzy zębami oraz trudno dostępne miejsca aparatu. Prowadzimy nić ostrożnie, aby nie uszkodzić elementów aparatu stałego. Podczas opracowywania kolejnych zębów dbamy o to, aby używać zawsze czystej, nieużywanej części nitki.
6. Stosujemy irygator/płukankę do ust.

Jak czyścić zęby z aparatem ortodontycznym zdejmowanym?

W przypadku aparatów ruchomych obowiązuje jedna, kluczowa zasada: czysty aparat zakładamy wyłącznie na oczyszczone zęby. Nie przeprowadzamy czyszczenia zębów z założonym aparatem ortodontycznym ruchomym: zawsze wyjmujemy go przed przystąpieniem do higieny jamy ustnej, osobno czyszcząc zęby i aparat. Zęby szczotkujemy w tradycyjny sposób z użyciem pasty z fluorem, szczoteczki, nici dentystycznej oraz irygatora i/lub płukanki do ust.

Więcej rodziców i dzieci ma problemy z prawidłową higieną aparatu ortodontycznego ruchomego – jak go prawidłowo czyścić?

1. Przed każdym włożeniem do jamy ustnej aparat płuczemy pod bieżącą wodą oraz myjemy: jaka szczoteczka do aparatu ortodontycznego zdejmowanego? Bardzo dobrze sprawdzają się tradycyjne szczoteczki z bardzo miękkim włosiem, które nie rysują akrylowej powierzchni aparatu. Można zaopatrzyć się również w delikatną, lecz precyzyjną szczoteczkę do protez zębowych, którą łatwiej dotrzemy w trudno dostępne zakamarki. Do mycia używamy preparatu do protez zębowych, wody z odrobiną mydła lub specjalnej pasty do aparatów ortodontycznych. Zwykła pasta może zbyt szybko zarysować powierzchnię aparatu. Czyszcząc aparat ruchomy trzymamy go za część akrylową (chwyt za elementy druciane może je uszkodzić).
2. Szczoteczką jednopęczkową doczyszczamy trudno dostępne części aparatu ortodontycznego.
3. Aparat dokładnie płuczemy i wkładamy do ust (po uprzednim umyciu zębów!) lub przechowujemy w przewiewnym, suchym miejscu do następnego użycia. Ortodonta zwykle wyposaża pacjenta w specjalny pojemniczek do przechowywania czystego aparatu.

Higiena jamy ustnej z aparatem ortodontycznym: co jeszcze warto wiedzieć?

Szczególnie na początku warto pomóc dziecku oswoić się z nowymi akcesoriami do higieny aparatu ortodontycznego, zanim samo dojdzie do wprawy w ich używaniu. Należy dużo rozmawiać ze swoją pociechą o tym, dlaczego warto regularnie dbać o zęby oraz aparat. Dziecko nie będzie konsekwentnie dbało o czystość aparatu i jamy ustnej, jeśli nie będzie rozumiało po co to robi. Nieodzowna jest także codzienna kontrola rodzica jak dziecko czyści zęby z aparatem ortodontycznym oraz jak często to robi szczególnie, jeśli mały pacjent nie ukończył jeszcze 12 roku życia. Choć starszym nastolatkom również warto regularnie przypominać o prawidłowej higienie aparatu ortodontycznego.

Mimo regularnych wizyt u ortodonty i domowej higieny, nie można zapominać także o wizytach u dentysty. Powinny się one odbywać min. co pół roku. Jeśli dziecko nosi aparat zdejmowany, na wizytę należy zabrać go sobą. Stomatolog skontroluje zdrowie jamy ustnej dziecka z aparatem ortodontycznym. W razie potrzeby, zastosuje leczenie ewentualnych ubytków oraz przeprowadzi higienizację (usuwanie kamienia nazębnego i fluoryzację).