Dlaczego noworodek i niemowlę wymiotuje?

Wymioty u noworodka i niemowlaka to przedmiot wielu pytań ze strony zaniepokojonych rodziców. Co robić, gdy noworodek wymiotuje po karmieniu piersią lub po mleku modyfikowanym? Jaka jest różnica między ulewaniem a wymiotowaniem u niemowlaka? Czy zdarza się, że niemowlę wymiotuje z przejedzenia? O czym może świadczyć chlustające wymiotowanie u niemowląt i jak można im wówczas pomóc? Co podawać, gdy dziecko wymiotuje wodą? Kiedy niemowlę, które wymiotuje, trzeba zawieźć do lekarza lub do szpitala?  

Nie jest tajemnicą, że wymioty występują w każdym wieku, ponadto często towarzyszą im inne dolegliwości będące wynikiem choroby (może to być biegunka, ból brzucha czy gorączka). Jednak wymioty u niemowlaka czy noworodka, który nie powie, co mu dolega, martwią rodziców szczególnie. Aby dowiedzieć się, dlaczego noworodek i niemowlę wymiotuje oraz co radzi w takim wypadku pediatra, przeczytaj nasz poradnik.

Wymioty u niemowlaka: na czym polegają?

Wymioty to gwałtowne, niekontrolowane wydalenie pod ciśnieniem treści pokarmowej z żołądka na zewnątrz przez przełyk, jamę ustną, a niekiedy także przez nos. Wynikają z podrażnienia błony śluzowej żołądka lub gardła przez bodźce toksyczne, chemiczne lub metaboliczne. Niekiedy nagłe wymioty wywołuje bezpośrednie pobudzenie ośrodka wymiotnego w rdzeniu przedłużonym – poprzez aktywację nerwu błędnego, nerwów przeponowych i nerwów rdzeniowych.

Ulewanie a wymiotowanie u niemowlaka

Wymioty są mylone z ulewaniem, a jest między nimi wyraźna różnica. Ulewanie to czynność fizjologiczna, o łagodnym przebiegu, spotykana u noworodków i małych niemowląt, której zwykle nie towarzyszy nagłe napięcie mięśni brzucha i przepony tworzące ciśnienie. Polega na cofaniu się niewielkich ilości spożytego pokarmu, co jest spowodowane głównie przez:

• niedojrzałość przewodu pokarmowego,
• odrębności anatomiczne (krótszy górny zwieracz przełyku, krótszy dolny zwieracz przełyku, krótszy odcinek podprzeponowy przełyku), a także
• predysponujący tryb życia (pozycja leżąca, posiłki o płynnej konsystencji).

Występowanie objawów klinicznych w postaci ulewań, niepowikłane rozwojem innych symptomów chorobowych, a także niezaburzające rozwoju somatycznego, psychicznego i stanu odżywienia dziecka, określa się mianem fizjologicznego refluksu żołądkowo-przełykowego (w piśmiennictwie anglosaskim niemowlęta z fizjologicznym refluksem żołądkowo-przełykowym nazywane są „szczęśliwymi ulewaczami” czyli happy spitters). Ulewanie zwykle nie występuje podczas snu. Więcej o refluksie i zjawisku ulewania u noworodków i niemowląt można znaleźć tutaj.

Wymioty u noworodka i niemowlęcia: wady przewodu pokarmowego

Wymioty u noworodka i niemowlęcia  są objawem nieswoistym, związanym z wieloma różnymi stanami chorobowymi. W diagnostyce ważny jest wygląd i charakter wymiotów, objawy towarzyszące, czas trwania tych objawów oraz wiek dziecka. Jeśli wymioty pojawiają się nagle u dotychczas zdrowego dziecka, należy w pierwszej kolejności stwierdzić, czy ich przyczyną nie są stany wymagające pilnej interwencji chirurgicznej. Wśród najmłodszych maluchów najczęściej mamy tu do czynienia z dwoma schorzeniami: wgłobieniem jelita i przerostowym zwężeniem odźwiernika. Oprócz wymiotów, najpoważniejszym objawem wgłobienia jelitowego jest ostry, choć krótkotrwały ból brzucha, występujący napadowo co kilkanaście minut, zaś stolec dziecka bywa śluzowy i zabarwiony krwią.

Chlustające wymioty niemowląt

Uporczywe, obfite i pod dużym ciśnieniem – tak przebiegają chlustające wymioty niemowląt. Jeśli gwałtowne, chlustające wymioty kwaśną treścią pokarmową pojawiają się w pierwszych 3 miesiącach życia, zwłaszcza u chłopców, wkrótce po karmieniu, to możemy mieć do czynienia ze wspomnianym wyżej przerostowym zwężeniem odźwiernika (pylorostenozą). Częstość wymiotów i stopień ich nasilenia są przy tym proporcjonalne do stopnia narastającego zwężenia. Zwężenie to trzeba usunąć chirurgicznie.

Inne przyczyny wymiotów u niemowlaka

Jeśli nie podejrzewa się przyczyn chirurgicznych wymiotów, należy wykluczyć rozpoczynające się zakażenie lub błąd dietetyczny. Najczęstszą przyczyną nagłego wystąpienia objawów jest zakażenie przewodu pokarmowego, obserwuje się je również w przebiegu ostrych zakażeń dróg moczowych czy dróg oddechowych. Bardzo ważne w postępowaniu lekarza, który pierwszy udziela pomocy wymiotującemu maluchowi, jest uwzględnienie stanów bezpośredniego zagrożenia życia, takich jak: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ostre zatrucie. Niezbędne jest dokładne całościowe zbadanie malucha, ze zwróceniem szczególnej uwagi na objawy sugerujące narastanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego, a także wnikliwe zebranie wywiadu, obejmujące również kontakt z potencjalnymi czynnikami chorobotwórczymi, jak i możliwą ekspozycję na substancje toksyczne. Jeśli wymioty nie mają związku z przyjmowanym posiłkiem, ich przyczyn należy upatrywać raczej poza przewodem pokarmowym. Mogą one wówczas wiązać się z chorobą zakaźną, metaboliczną, a także wynikać z zatrucia substancjami toksycznymi bądź drażniącymi. Dzieci mogą reagować w ten sposób na stosowane leki, znieczulenie, a także sytuacje stresowe. Warto pamiętać, że stwierdzenie pienistych wymiotów z licznymi pęcherzykami powietrza może sugerować zatrucie detergentami.
Rzadszą przyczyną wymiotów jest alergia pokarmowa na mleko modyfikowane u młodszych i choroba lokomocyjna u starszych dzieci.

Niemowlę wymiotuje: kiedy do lekarza lub szpitala?

Jeżeli wymioty występują kilkakrotnie w ciągu dnia, najważniejszą sprawą staje się zapobieżenie odwodnieniu u dziecka i uzupełnianie traconych płynów, a następnie zidentyfikowanie przyczyn występowania wymiotów oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Warto pamiętać, że u noworodka i niemowlęcia do odwodnienia może dojść w tempie błyskawicznym, w ciągu kilku godzin. Do objawów budzących niepokój należą:

• suchość ust i śluzówek dziecka,
• brak moczu (suche pieluszki),
• zapadnięte lub nadmiernie wypukłe, tętniące ciemię,
• nadmierna senność/apatia dziecka,
• obecność krwi lub żółci w zwracanej treści,
• napięty, bolesny przy dotyku brzuch dziecka.

Takie objawy wymagają natychmiastowego udania się do lekarza!

Niemowlę wymiotuje: jak pomóc?

Wymioty są objawem, dlatego zawsze pediatra dąży do ustalenia  przyczyny stanów chorobowych leżących u ich podłoża. Bardzo ważny jest wywiad i przeprowadzenie podstawowych badań oceniających stan dziecka, czyli morfologii krwi, jonogramu, gazometrii, glikemii, stężenie mocznika, kreatyniny i enzymów wątrobowych oraz badania ogólnego moczu. Zalecane jest również wykonanie badania ultrasonograficznego jamy brzusznej.

Zasadniczym sposobem postępowania  w przypadku  wymiotów jest nawadnianie drogą doustną lub dożylną. Gdy noworodek wymiotuje po karmieniu piersią, warto zacząć od zmiany sposobu i częstotliwości karmienia. Dziecko karmione piersią powinno być jak najczęściej do niej przystawiane, ale na krótko, gdyż mleko mamy ma na początku karmienia najwięcej wody, którą maluch traci. Należy też dziecko dopajać, podając mu płyn z elektrolitami, najlepiej po jednej łyżeczce, w odstępie kilku minut. W przypadku, gdy noworodek wymiotuje po mleku modyfikowanym i podejrzewamy, że przyczyną jest alergia, konieczna jest oczywiście zmiana podawanej mieszanki.

Warto pamiętać, aby doustny płyn nawadniający podawać często, w małych objętościowo porcjach. Duże objętości mogą spowodować nasilenie wymiotów – w takiej sytuacji czasem wydaje się, że dziecko wymiotuje wodą. Korzystniejsze jest podawanie płynów chłodnych, które zmniejszają nasilenie odruchów wymiotnych.

Wymioty u noworodka i niemowlaka: czy i jakie leki?

Ze względu na to, że  wymioty są odruchem obronnym, umożliwiającym usunięcie szkodliwych substancji z organizmu, stosowanie leków przeciwwymiotnych, zwłaszcza  w przebiegu ostrych zakażeń lub zatruć pokarmowych, jest uznawane za dyskusyjne. Farmakoterapię należy ograniczyć do przypadków, gdy jest to absolutnie niezbędne ze względu na dużą utratę elektrolitów bądź ryzyko zachłyśnięcia. W przypadku małych pacjentów wykazujących aktywne objawy, leki przeciwwymiotne powinny być podawane dożylnie lub doodbytniczo, co pozwala skrócić czas uzyskania stężenia terapeutycznego leku. Droga doustna podania leku jest korzystniejsza w profilaktyce, na przykład przy nudnościach i wymiotach w chorobie lokomocyjnej.