Występowanie objawów klinicznych w postaci ulewań, niepowikłane rozwojem innych symptomów chorobowych, a także niezaburzające rozwoju somatycznego, psychicznego i stanu odżywienia dziecka, określa się mianem fizjologicznego refluksu żołądkowo-przełykowego (w piśmiennictwie anglosaskim niemowlęta z fizjologicznym refluksem żołądkowo-przełykowym nazywane są „szczęśliwymi ulewaczami” czyli happy spitters). Ulewanie zwykle nie występuje podczas snu. Więcej o refluksie i zjawisku ulewania u noworodków i niemowląt można znaleźć tutaj.
Wymioty u noworodka i niemowlęcia: wady przewodu pokarmowego
Wymioty u noworodka i niemowlęcia są objawem nieswoistym, związanym z wieloma różnymi stanami chorobowymi. W diagnostyce ważny jest wygląd i charakter wymiotów, objawy towarzyszące, czas trwania tych objawów oraz wiek dziecka. Jeśli wymioty pojawiają się nagle u dotychczas zdrowego dziecka, należy w pierwszej kolejności stwierdzić, czy ich przyczyną nie są stany wymagające pilnej interwencji chirurgicznej. Wśród najmłodszych maluchów najczęściej mamy tu do czynienia z dwoma schorzeniami: wgłobieniem jelita i przerostowym zwężeniem odźwiernika. Oprócz wymiotów, najpoważniejszym objawem wgłobienia jelitowego jest ostry, choć krótkotrwały ból brzucha, występujący napadowo co kilkanaście minut, zaś stolec dziecka bywa śluzowy i zabarwiony krwią.
Chlustające wymioty niemowląt
Uporczywe, obfite i pod dużym ciśnieniem – tak przebiegają chlustające wymioty niemowląt. Jeśli gwałtowne, chlustające wymioty kwaśną treścią pokarmową pojawiają się w pierwszych 3 miesiącach życia, zwłaszcza u chłopców, wkrótce po karmieniu, to możemy mieć do czynienia ze wspomnianym wyżej przerostowym zwężeniem odźwiernika (pylorostenozą). Częstość wymiotów i stopień ich nasilenia są przy tym proporcjonalne do stopnia narastającego zwężenia. Zwężenie to trzeba usunąć chirurgicznie.
Inne przyczyny wymiotów u niemowlaka
Jeśli nie podejrzewa się przyczyn chirurgicznych wymiotów, należy wykluczyć rozpoczynające się zakażenie lub błąd dietetyczny. Najczęstszą przyczyną nagłego wystąpienia objawów jest zakażenie przewodu pokarmowego, obserwuje się je również w przebiegu ostrych zakażeń dróg moczowych czy dróg oddechowych. Bardzo ważne w postępowaniu lekarza, który pierwszy udziela pomocy wymiotującemu maluchowi, jest uwzględnienie stanów bezpośredniego zagrożenia życia, takich jak: zapalenie opon mózgowo-rdzeniowych oraz ostre zatrucie. Niezbędne jest dokładne całościowe zbadanie malucha, ze zwróceniem szczególnej uwagi na objawy sugerujące narastanie ciśnienia wewnątrzczaszkowego, a także wnikliwe zebranie wywiadu, obejmujące również kontakt z potencjalnymi czynnikami chorobotwórczymi, jak i możliwą ekspozycję na substancje toksyczne. Jeśli wymioty nie mają związku z przyjmowanym posiłkiem, ich przyczyn należy upatrywać raczej poza przewodem pokarmowym. Mogą one wówczas wiązać się z chorobą zakaźną, metaboliczną, a także wynikać z zatrucia substancjami toksycznymi bądź drażniącymi. Dzieci mogą reagować w ten sposób na stosowane leki, znieczulenie, a także sytuacje stresowe. Warto pamiętać, że stwierdzenie pienistych wymiotów z licznymi pęcherzykami powietrza może sugerować zatrucie detergentami.
Rzadszą przyczyną wymiotów jest alergia pokarmowa na mleko modyfikowane u młodszych i choroba lokomocyjna u starszych dzieci.
Niemowlę wymiotuje: kiedy do lekarza lub szpitala?
Jeżeli wymioty występują kilkakrotnie w ciągu dnia, najważniejszą sprawą staje się zapobieżenie odwodnieniu u dziecka i uzupełnianie traconych płynów, a następnie zidentyfikowanie przyczyn występowania wymiotów oraz wdrożenie odpowiedniego leczenia. Warto pamiętać, że u noworodka i niemowlęcia do odwodnienia może dojść w tempie błyskawicznym, w ciągu kilku godzin. Do objawów budzących niepokój należą:
- suchość ust i śluzówek dziecka,
- brak moczu (suche pieluszki),
- zapadnięte lub nadmiernie wypukłe, tętniące ciemię,
- nadmierna senność/apatia dziecka,
- obecność krwi lub żółci w zwracanej treści,
- napięty, bolesny przy dotyku brzuch dziecka.
Takie objawy wymagają natychmiastowego udania się do lekarza!
Niemowlę wymiotuje: jak pomóc?
Wymioty są objawem, dlatego zawsze pediatra dąży do ustalenia przyczyny stanów chorobowych leżących u ich podłoża. Bardzo ważny jest wywiad i przeprowadzenie podstawowych badań oceniających stan dziecka, czyli morfologii krwi, jonogramu, gazometrii, glikemii, stężenie mocznika, kreatyniny i enzymów wątrobowych oraz badania ogólnego moczu. Zalecane jest również wykonanie badania ultrasonograficznego jamy brzusznej.
Zasadniczym sposobem postępowania w przypadku wymiotów jest nawadnianie drogą doustną lub dożylną. Gdy noworodek wymiotuje po karmieniu piersią, warto zacząć od zmiany sposobu i częstotliwości karmienia. Dziecko karmione piersią powinno być jak najczęściej do niej przystawiane, ale na krótko, gdyż mleko mamy ma na początku karmienia najwięcej wody, którą maluch traci. Należy też dziecko dopajać, podając mu płyn z elektrolitami, najlepiej po jednej łyżeczce, w odstępie kilku minut. W przypadku, gdy noworodek wymiotuje po mleku modyfikowanym i podejrzewamy, że przyczyną jest alergia, konieczna jest oczywiście zmiana podawanej mieszanki.
Warto pamiętać, aby doustny płyn nawadniający podawać często, w małych objętościowo porcjach. Duże objętości mogą spowodować nasilenie wymiotów – w takiej sytuacji czasem wydaje się, że dziecko wymiotuje wodą. Korzystniejsze jest podawanie płynów chłodnych, które zmniejszają nasilenie odruchów wymiotnych.