Dlaczego niemowlak nie chce jeść, czyli o trudnościach w karmieniu

Problemy związane z jedzeniem u dzieci mogą pojawić się w różnym wieku. Zaniepokojeni rodzice często pytają, dlaczego niemowlę nie chce jeść  w ogóle, odmawia jedzenia konkretnych potraw lub konsystencji. Zdarzają się również problemy dotyczące sposobu podawania pokarmu, gdy np. niemowlak nie chce jeść z butelki.

U niemowląt i małych dzieci mówimy o  trudnościach w karmieniu, zaś w przypadku starszych, coraz bardziej samodzielnych pociech są to  problemy z odżywianiem. W przypadku niemowląt sprawa jest o tyle trudna, że nie są w stanie powiedzieć nam, czy i co jest nie tak. Jeżeli np. martwisz się, że niemowlak nie chce jeść obiadków, przeczytaj nasz poradnik, a dowiesz się, czy Twoje obawy są uzasadnione. Poniżej podpowiadamy, jakie mogą być przyczyny tego rodzaju trudności, po czym je poznać i jak sobie z nimi radzić.

Rozwój umiejętności związanych z jedzeniem

Szukając odpowiedzi na pytanie, dlaczego niemowlak nie chce jeść lub skąd się biorą inne trudności w karmieniu, warto najpierw dowiedzieć się, jak u naszych pociech przebiega rozwój umiejętności związanych z jedzeniem.

Pierwsze lata życia to okres intensywnego rozwoju, który dotyczy również odżywiania. Aby pokonać drogę od ssania wyłącznie piersi do samodzielnego jedzenia różnorodnych produktów o różnej konsystencji, dziecko stopniowo nabywa niezbędne umiejętności. 

Kamienie milowe w zdobywaniu umiejętności związanych z jedzeniem:

• Ok. 4-6 miesiąca życia – gotowość na nowy sposób karmienia (nie tylko piersią, ale również butelką czy łyżeczką; rodzaj pokarmu nie ulega zmianie)
• Ok. 6-8 miesiąca życia – wprowadzanie nowych smaków i konsystencji 
• Ok. 8-10 miesiąca życia – rozwój umiejętności gryzienia
• Ok. 12-15 miesiąca życia – sprawne gryzienie i połykanie różnych konsystencji. 

Może się okazać, że niemowlę nie chce jeść niektórych potraw nie dlatego, że dzieje się coś niepokojącego, ale raczej nie nabyło jeszcze potrzebnych do tego umiejętności, np. nie potrafi dobrze gryźć.

Przyczyny problemów z karmieniem

Początki karmienia bywają trudne zarówno dla dzieci, jak i dla ich rodziców. Często ma to związek z kształtowaniem się regulacji ośrodka głodu i sytości u dziecka oraz koniecznością dostrajania się opiekunów do zmieniających się potrzeb dziecka. Jeżeli od samego początku będziemy zwracać uwagę na to, jak maluch zachowuje się podczas karmienia i obserwować jego reakcje, łatwiej będzie zaradzić ew. problemom i przeciwdziałać wystąpieniu w przyszłości zaburzeń karmienia.

Problemy związane z karmieniem i odżywianiem u dzieci mogą być spowodowane przez dwojakiego rodzaju przyczyny (często występujące łącznie):

1. choroby organiczne (m. in. genetyczne) – np. celiakia, alergie pokarmowe, które mogą sprawić, że niemowlak nie chce jeść kaszek (zawierających gluten);
2. zaburzenia zachowań związanych z karmieniem (u dziecka nie wykształcają się prawidłowe reakcje związane z karmieniem). Problemy dotyczące karmienia, które mogą pojawić się w tym okresie, najczęściej pozostają w związku z wiotkością mięśni; trudnościami w oddychaniu itp. Wówczas może zdarzyć się np., że niemowlak nie chce jeść z butelki. 

Zaburzenia dotyczące zachowań przy karmieniu mogą wynikać z:

• sensorycznych niedowrażliwości lub nadwrażliwości pokarmowych (gdy zmysły dziecka źle reagują na dany smak)
• trudności z powodów emocjonalnych  (takich, jak fobie i pourazowe zaburzenia karmienia – np. po zakrztuszeniu, zachłyśnięciu, zadławieniu pokarmem).

Warto zwrócić uwagę, że trudności czy zaburzenia karmienia będące efektem urazu, takiego jak np. zachłyśnięcie, nie występują od razu (na początku dziecko je normalnie), ale mogą pojawić się z pewnym opóźnieniem. Istotną determinantę stanowi sposób, w jaki rodzice zareagują na sytuację związaną z incydentem urazu i z jakimi emocjami będą podchodzić ponownie do sytuacji karmienia.

Jeżeli zatem  niemowlak nie chce jeść zupek czy obiadków, nie jest wykluczone, że mamy do czynienia z sytuacją, gdy odczuwa ono trudności związane z alergią pokarmową. Z kolei zachłyśnięcie czy zakrztuszenie podczas karmienia butelką jest w stanie skutecznie zniechęcić malucha do tego sposobu podawania pokarmu. I to właśnie może okazać się przyczyną, dla której niemowlak nie chce jeść z butelki.   

Co nas powinno zaniepokoić?

Zastanawiając się, dlaczego niemowlak nie chce jeść kaszek czy zupek, warto przyjrzeć się, jak przebiega cały proces karmienia.  Uwagę rodziców powinny zwrócić takie symptomy, jak:

• długi czas trwania posiłków; 
• brak inicjatywy dziecka – proces karmienia nie jest spontaniczny, tzn.  dziecko nie robi w tym zakresie nic z własnej inicjatywy, nie jest otwarte na nowe doznania, nie poszukuje ich); 
• konieczność odwracania uwagi dziecka, żeby zwiększyć spożycie (strategie typu „leci samolot”, „za mamusię, za tatusia” etc.);
• nieprzyjmowanie pokarmów o określonej konsystencji – może to oznaczać zaburzenia związane np. z napięciem mięśniowym w obrębie twarzy dziecka. Jeśli zatem niemowlak nie chce jeść obiadków, może nie radzi sobie właśnie z ich konsystencją?

Sygnały świadczące o trudnościach w karmieniu

W odniesieniu do opisanych wcześniej kamieni milowych w rozwoju umiejętności  związanych z karmieniem i jedzeniem, za niepokojące uznaje się, gdy: 

• Ok. 4-6 miesiąca życia – maluch  nie potrafi utrzymać pokarmu w ustach;
• Ok. 6-8 miesiąca życia  – niemowlę  nie próbuje wkładać paluszków do buzi, nie przekłada pokarmu z rączki do rączki, nie stara się rączką zagarniać pokarmu z talerza czy miseczki, nie utrzyma w rączce np. kawałka bułki, ani nie podniesie go do buzi;
• Ok. 8-10 miesiąca życia – maluch nie pije z kubeczka, nie bierze do rączki łyżeczki, nie potrafi jeść paluszkami (jako że w tym wieku niemowlęta są wciąż karmione mlekiem;
• Ok. 12-15 miesiąca życia – dziecko ma problem z gryzieniem i połykaniem pokarmów.

Warto pamiętać, że starsze niemowlęta, nawet jeśli z samodzielnym jedzeniem radzą sobie bez problemu, nie będą w stanie jeść dużych porcji, skoro wciąż karmione są mlekiem. Być może zatem nasz niemowlak nie chce jeść kaszek po prostu dlatego, że jest najedzone.   

Jak postępować przy trudnościach z karmieniem dziecka?

Przyczyny trudności z jedzeniem u dzieci mogą być różne, dlatego warto zadbać  o cały proces karmienia, w tym również wygląd potraw i atmosferę przy posiłkach.

• Planowanie i czas trwania posiłków – powinny odbywać się regularnie, o określonych porach (a przynajmniej tak należy je dziecku proponować). Czas trwania posiłku trzeba dopasować do możliwość dziecka, ale nie powinien być nadmiernie przedłużany (maks. 20-30 min). 
• Organizacja i otoczenie posiłków – warto wyeksponować poszczególne elementy posiłku (bez ich mieszania), aby zwrócić uwagę dziecka i umożliwić mu dokonanie wyboru. Unikajmy wywierania nacisku podczas karmienia – nic na siłę. Ponadto istotne jest wyraźne oddzielenie posiłku od zabawy (żeby nie odwracać uwagi malucha od jedzenia). Najlepiej, aby dziecko jadło wspólnie z domownikami. Zwróćmy przy tym uwagę na takie szczegóły, jak wielkość łyżeczki (zbyt duża może działać zniechęcająco) czy temperaturę dań (nie za gorące i nie za zimne) . 
• Zachowanie podczas posiłku – choć w gestii rodzica jest co, kiedy i jak często dziecko dostaje coś do jedzenia, to dziecko powinno zdecydować, ile chce zjeść. Gdy niemowlę nie chce jeść zupek lub kaszek, warto zadać sobie pytanie, czy problem nie tkwi raczej w naszych oczekiwaniach co do tego, ile tej zupki lub kaszki powinno zjeść. Pamiętajmy, że zachęcanie do jedzenia powinno być odpowiedzią rodzica  na sygnały głodu i sytości u dziecka. Warto wykazać trochę cierpliwości i wspierać rozwój samodzielności w jedzeniu (np. pozwalając dziecku jeść palcami, wybrać łyżeczki  lub bawić się nimi). Ważne jednak, aby nie ignorować niewłaściwego zachowania dziecka przy stole,  stawiając mu wyraźne granice w tym zakresie – dotyczy to np. sytuacji, gdy maluch chce zjeść coś nieodpowiedniego dla jego wieku. 

Obiektywnie i bez przymusu

Zanim zaczniemy martwić się tym, że niemowlę nie chce jeść, warto rozróżnić rzeczywiste trudności związane z karmieniem od subiektywnych odczuć rodziców. Wyniki badań pokazują, że  duża część rodziców małych dzieci (20–60%) uważa, że ich pociechy nie odżywiają się prawidłowo (np. są zbyt wybredne, jedzą za mało, nie chcą spożywać bardziej złożonych posiłków lub jedzą mało wartościowe produkty). Niejedzenie dziecka budzi niepokój u rodziców, prowokuje fantazje dotyczące stanu zdrowia dziecka oraz ocenę jakości pełnionej przez siebie roli rodzicielskiej. Może powodować doświadczanie poczucia winy związanej z byciem „niekompetentnym” rodzicem. 

Niezależnie od  tego, czy chodzi o subiektywne odczucia, czy realne problemy, uciekanie się do metod polegających na wywieraniu presji czy używaniu siły nie przyniesie nic dobrego i może mieć negatywne konsekwencje dla relacji między rodzicem a dzieckiem. 

W przypadku poważniejszych problemów, niezbędne jest wsparcie eksperta – dzieci z zaburzeniami karmienia powinny być bowiem objęte wielospecjalistyczną oceną rozwoju. Pamiętajmy, że na początku warto skonsultować się z lekarzem pediatrą, by ten zlecił ocenę rozwoju dziecka także przez dietetyka, psychologa, logopedę czy gastroenterologa.