Cukier w diecie dzieci: główne źródła

Jaką rolę w diecie dzieci pełni cukier? Czy w ogóle cukier jest potrzebny? Czy słodycze dla rocznego dziecka albo cukier dla niemowlaka to dobry pomysł? Jaki jest wpływ cukru na organizm dziecka i jakie mogą być skutki jedzenia słodyczy przez dzieci? Czy ostrzeżenia przed ukrytymi źródłami cukru są uzasadnione? Przeczytaj o wszystkim, co każdy świadomy rodzic o cukrze w diecie dziecka wiedzieć powinien.

Żeby odpowiedzieć na większość pytań na temat cukru w diecie dziecka,  na początek warto wyjaśnić samo pojęcie cukru, tak często używane na co dzień. W powszechnym rozumieniu oznacza ono zazwyczaj cukier dodany, np. buraczany lub trzcinowy.

Cukier, czyli co?

Na potrzeby znakowania produktów spożywczych przyjęto definicję cukrów, której podstawą jest naukowy podział tej grupy związków. Podane na etykiecie produktów spożywczych określenie „cukry” oznacza cukry proste (glukoza, fruktoza) i dwucukry (sacharoza, laktoza) występujące naturalnie w żywności lub dodane do produktów. Deklarowana w tabeli wartości odżywczych zawartość cukru to zatem suma wszystkich zawartych w produkcie:

• cukrów naturalnie występujących (należą do nich np. laktoza – cukier znajdujący się w mleku i jego przetworach, a także fruktoza – zawarta np. świeżych i suszonych owocach) oraz
• cukrów dodanych (np. cukier biały, cukier brązowy).

Obok pojęcia „cukry”, na etykiecie produktów spożywczych można odnaleźć również określenie „węglowodany”, które odnosi się do całkowitej ilości węglowodanów  przyswajalnych w danym produkcie, tj. skrobi, alkoholi wielowodorotlenowych (polioli) i wspomnianych już cukrów (prostych i dwucukrów, także tych dodanych).

Zgłębiając temat cukrów w diecie, często stykamy się z terminem „cukry dodane” – przyjrzyjmy im się bliżej.

Cukry dodane i ukryte źródła cukru

Choć informacji o cukrach dodanych nie odnajdziemy w tabeli wartości odżywczych, gdyż – zgodnie z obowiązującymi przepisami prawa żywnościowego – termin ten nie został zdefiniowany, to może on budzić największe zainteresowanie. Cukry dodane są to cukry dodawane do żywności podczas przetwarzania lub przygotowywania żywności do spożycia, a więc np. cukier biały i brązowy, syrop kukurydziany i klonowy, miód, dekstroza. Warto o tym pamiętać i zauważyć, że cukry wymienione w tabeli wartości odżywczych tylko częściowo pochodzą z cukru dodanego.

To właśnie cukier dodany obecny jest w wielu słodkich produktach, dostępnych na sklepowych półkach – takich, jak np. słodycze, napoje, ale bywa on także „ukryty” w mniej oczywistych na pierwszy rzut oka artykułach, jak dania gotowe (np. klopsiki ze słoika) czy żywność typu fast food. Dlatego takie produkty określa się jako ukryte źródła cukru. 

Czy cukier jest potrzebny? 

Rola węglowodanów w organizmie jest bardzo istotna dla jego prawidłowego funkcjonowania. Węglowodany stanowią podstawowe źródło łatwo przyswajalnej energii, niezbędnej m.in. do:

• utrzymania odpowiedniej temperatury ciała,
• pracy mózgu, mięśni, serca i innych narządów wewnętrznych,
• aktywności ruchowej.

Ponadto węglowodany występują w organizmie człowieka w połączeniu z białkami i lipidami i w takiej formie wykorzystywane są do budowy różnych struktur komórkowych

Cukry są więc potrzebne do prawidłowego wzrostu i rozwoju dziecka, ale powinny one pochodzić przede wszystkim z produktów, które są źródłem węglowodanów złożonych, czyli np. z razowego pieczywa, płatków owsianych, kaszy gryczanej, brązowego ryżu, pełnoziarnistego makaronu.

Wpływ cukrów na organizm dziecka

Z punktu widzenia żywieniowego zarówno niedobór, jak i nadmiar węglowodanów w diecie dzieci (a także dorosłych) jest niekorzystny. Ich niedostateczne spożycie może przyczynić się do tego, że organizm zacznie wykorzystywać białko jako źródło energii, a powinien traktować je jako  budulec, np. do regeneracji tkanek i komórek. Stosowanie diet o niskim udziale węglowodanów może również prowadzić do niedoborów żywieniowych wybranych witamin (z grupy B, witaminy A, E, C) i składników mineralnych (cynku, miedzi i selenu), zaparć (z uwagi na niską podaż błonnika) czy zakwaszenia organizmu.

Obecnie dużo większym problemem jest nadmierne spożycie węglowodanów, prowadzące do próchnicy zębów oraz rozwoju przewlekłych chorób niezakaźnych, takich jak nadwaga, otyłość czy cukrzyca typu 2. Wyniki dotychczasowych badań wykazały, że zarówno ilość, jak i rodzaj spożywanych węglowodanów mają znaczenie w rozwoju chorób dietozależnych. Pod tym względem największy udział i znaczenie w żywieniu ma sacharoza. Sacharoza występuje naturalnie w niewielkich ilościach w niektórych owocach i warzywach, np. nektarynkach, brzoskwiniach, burakach ćwikłowych, marchwi. Jednak głównym jej źródłem w diecie jest żywność przetworzona. Jest ona najczęściej dodawanym do żywności węglowodanem pod postacią cukru białego lub brązowego. Sacharoza jest też powszechnie używana w gospodarstwach domowych w formie cukru rafinowanego, którego spożycie w nadmiarze stanowi największy problem.

Skutki jedzenia słodyczy przez dzieci

Czy cukier dodawany do potraw dla niemowlaka lub słodycze dla rocznego dziecka to dobry pomysł? Jak pokazują wyniki badania Charzewskiej i współpracowników (1), najwięcej sacharozy w dietach dzieci (4 lata) i młodzieży (11-15 lat) dostarczają głównie trzy grupy produktów, takie jak:

1. cukier dodawany z cukiernicy,
2. słodycze,
3. soki, napoje, nektary, kompoty.

Wymienione produkty są źródłem ponad 60% sacharozy w dietach dzieci i młodzieży. U młodzieży dodatkowo 13,9% spożywanej sacharozy pochodzi ze słodzonych napojów gazowanych i niegazowanych, co oznacza, że 4 grupy produktów dostarczają łącznie 75% sacharozy w diecie. Produkty mleczne dostarczają w diecie relatywnie niewielką ilość spożywanej sacharozy – w przypadku dzieci 7,7% (piąte miejsce w kolejności), młodzieży 2,7% (ósme miejsce w kolejności).

Spośród wymienionych grup produktów na szczególną uwagę zasługują słodzone napoje, ze względu na udowodniony bezpośredni związek pomiędzy ich spożyciem a rozwojem nadwagi i otyłości. Wyniki badań pokazały, że dzieci spożywające we wczesnym dzieciństwie (od 0,5 roku do 2 lat) nadmierne ilości cukru pochodzącego ze słodkich napojów, miały wyższe niż rówieśnicy wartości wskaźnika BMI w wieku 7 lat (2). W innym badaniu, przeprowadzonym z udziałem dzieci w wieku 10 lat, zwrócono uwagę na fakt, że wraz ze wzrostem spożycia cukru następowało obniżenie średniego spożycia wielu pożądanych w diecie składników (np. białka, witamin z grupy B, żelaza, cynku) (3). To tylko niektóre skutki jedzenia słodyczy i picia słodzonych napojów przez dzieci.

Cukier w diecie dziecka: ważna rola rodziców

Preferencje pokarmowe, odnoszące się przede wszystkim do smaku słodkiego oraz zachowania żywieniowe zaczynają kształtować się już we wczesnym dzieciństwie, a utrwalają w okresie młodzieńczym i wczesnej dorosłości. Dlatego niezmiernie ważna jest troska rodziców o prawidłowe nawyki żywieniowe dzieci. Warto już od najmłodszych lat uczyć swoje pociechy, że takie produkty, jak np. słodycze, pieczywo cukiernicze (czyli np. drożdżówki z lukrem) powinny pojawiać się w menu jak najrzadziej.  Odpowiednio zbilansowana dieta, uwzględniająca optymalną liczbę i jakość posiłków, jest bardzo ważnym elementem sposobu żywienia. Komponując jadłospis dziecka, warto dbać o jego różnorodność, ponieważ im bardziej urozmaicone menu, tym większa szansa na to, że dostarczysz swojemu dziecku wszystkiego, czego mu potrzeba.

Źródła:

Charzewska J., Wajszczyk B., Chwojnowska Z., Chabros E.: Spożycie sacharozy i grup produktów głównych jej źródeł w dietach dzieci i młodzieży: Żywienie Człowieka i Metabolizm, 2013, XL, nr 3;
Herbst A., Diethelm K., Cheng G., et al.: Direction of associations between added sugar intake in early childhood and Body Mass Index at age 7 years may depend on intake levels: J. Nutr., 2011, 141, 1348-1354;
Farris R.P., Nicklas T.A., Myers L., Berenson G. S.: Nutrient intake and food group Consumption of 10-year olds by sugar intake level: The Bogalusa Heart Study, J. Am. Coll. Nutr., 1998, 17, 6, 579-585;
Jarosz M., Rychlik E., Stoś K., Charzewska J. [red.]: Normy żywienia dla populacji Polski i ich zastosowanie. Narodowy Instytut Zdrowia Publicznego – Państwowy Zakład Higieny, Warszawa 2020;
Dziechciarz P., Horvath A., Socha P., Gajewska D., Rachtan-Janicka J., Mazur A., Kułaga Z.: Cukry w żywieniu dzieci i młodzieży – stanowisko Polskiego Towarzystwa Gastroenterologii, Hepatologii i Żywienia Dzieci. Standardy Medyczne/Pediatria, 5, 2019.