Zabawy wspierające rozwój dziecka

W co i jak bawić się z maluchem, aby wspomagać jego rozwój? Dlaczego stymulacja zmysłów dziecka jest ważna i jakie ćwiczenia jej służą? Jakie formy zabawy warto wprowadzać przy 2- lub 4-miesięcznym niemowlęciu i czym różnią się od zabawy z rocznym dzieckiem? Poznaj kolejne etapy rozwoju swojej pociechy i dowiedz się, jak najlepiej dopasować do nich wspólną aktywność. 

Pierwsze dwa lata życia dziecka to okres dużych osiągnięć w jego rozwoju poznawczym, społecznym i emocjonalnym. Pierwotne zainteresowanie noworodka innymi ludźmi przekształca się w zdolność do rozumienia emocji i stanów innych osób, umiejętność współdziałania i aktywnego uczestniczenia w aktywnościach podejmowanych przez resztę członków rodziny. Następujące po sobie fazy rozwoju wprowadzają nowe kompetencje społeczne dziecka, a opiekunowie często intuicyjnie dostrajają się do jego możliwości. Poniżej podpowiadamy, w jaki sposób – uwzględniając zmiany przebiegające w kolejnych fazach – rodzice maluszków mogą wprowadzać zabawy wspomagające jego rozwój.

Początki relacyjności w 2. miesiącu życia

Rola inicjatywy rodzica podczas zabawy z 2-miesięcznym dzieckiem jest znacząca, a jego zaangażowanie ma duże znaczenie we wspieraniu zachowań społecznych dziecka. Rodzice uważnie obserwują sygnały ze strony malucha i często naśladują jego zachowanie za pomocą wyrazistej ekspresji emocjonalnej. Taka zabawa sprzyja stymulacji zmysłów dziecka, zwłaszcza słuchu, daje mu okazję do ćwiczenia wokalizowania, a jednocześnie maluch odkrywa, że za pomocą grymasów twarzy i uśmiechów można wywołać reakcję opiekuna. Odwzorowanie sygnałów dziecka pomaga podtrzymać zaangażowanie w interakcji dziecka. Sygnały maluszka mogą dotyczyć potrzeby wyciszenia lub są związane ze stanem aktywnego czuwania. Pomoce są wtedy pluszaki oddające delikatne szumy, których natężenie może być modyfikowane przez rodziców.

Zabawy z dzieckiem w wieku 2-4 miesięcy

Między 2. a 4. miesiącem życia niemowlę staje się bardziej wyczulone na istotę interakcji twarzą w twarz. Około 3. miesiąca zainteresowanie niemowlęcia zabawą opartą wyłącznie na kontakcie wzrokowym zaczyna słabnąć, dlatego rodzice intuicyjnie dopasowują się do tej zmiany. By zająć dziecko, wprowadzają zabawy z ciałem, skutecznie skupiając uwagę na wspólnym obiekcie lub temacie. Dlatego ważna jest odpowiednia stymulacja zmysłów, dopasowana do rutynowych i powtarzalnych czynności dnia codziennego. W pierwszych miesiącach życia można inicjować zabawy związane z poznawaniem przez dziecko części ciała. Niemowlę potrzebuje poczucia bezpieczeństwa – ważne jest, byśmy poprzez zwykłe czynności pielęgnacyjne nawiązywali relację, opowiadając dziecku, co robimy i nazywając części ciała, podczas dotykania jego skóry. Tutaj mogą pomóc np. skarpetki z grzechotkami, których używamy, skupiając uwagę dziecka na jego nóżkach.

9. miesiąc życia – uwspólnianie znaczeń w zabawie   

Około 9. miesiąca życia dzieci zaczynają integrować swoje doświadczenia w nowy sposób. Ich zainteresowanie światem, możliwości komunikowania się oraz wiedza o doświadczaniu świata przez rodziców (np. że dorosłe osoby się przemieszczają i mogą podawać przedmioty) stają się połączone. Dzięki temu niemowlę uczy się, jak zasygnalizować rodzicowi, że chce, aby podać mu zabawkę, której samo nie dosięga. Niemowlę nie tylko odkrywa, co interesuje inne osoby, ale na podstawie sposobu patrzenia i zachowania innych osób zaczyna również pojmować ich pragnienia i cele.  Dodatkowo, w rozwoju motorycznym dziecka pojawia się umiejętność przemieszczania się.

Zabawy z 9-miesięcznym dzieckiem

Maluszkowi w tym wieku powinniśmy zapewnić stabilne i solidne zabawki, które nie będą przewracać się za każdym razem, gdy ich dotknie – odwraca to uwagę dziecka i powoduje, że traci z oczu swój cel. Szczególnie użyteczne są drewniane kostki edukacyjne, z różnymi funkcjami ścian, na których znajdują się ruchome elementy i pokrętła, rozwijające zdolności operowania rączką malucha.

Zabawy z 9-miesięcznym dzieckiem powinny również zachęcać go do czworakowania, co można stymulować zmianą podłoża do pełzania, np. dając dziecko dywan, maty sensoryczne pod brzuszek. Jako tor przeszkód może posłużyć maluchowi także udo/łydka rodzica. Motywujmy naszą pociechę do przemieszczania się w celu zdobycia jakiejś zabawki, a noga rodzica niech będzie przeszkodą do pokonania. Taka zabawa pozwoli na stymulację zmysłów, ćwiczenia koordynacji wzrokowo-ruchowej.

Pierwszy rok życia: okazje do współdziałania 

Pod koniec 1. roku życia dzieci zwykle zaczynają znajdować przyjemność w aktywnym pomaganiu innym i uczestniczeniu we wspólnych przedsięwzięciach. Może to oznaczać wydłużenie czasu wykonywania czynności domowych przez rodzica, niż gdyby miał działać sam, ale wspólna aktywność jest też momentem zabawy z rocznym dzieckiem. Ciekawym pomysłem może być dołączenie do wspólnej zabawy lali, którą maluch może karmić w wyobrażony sposób. Sprawdzają się tutaj lalki pacynki, które nakładamy na ręce i manipulujemy jej buzią tak, by dziecko mogło dotykać jej twarzy, wskazywać części ciała i obserwować działania.

Zabawy z rocznym dzieckiem: czytanie i książki   

Pod koniec 12. miesiąca życia rodzice dziecka mogą zacząć wzbogacać jego przeżycia związane ze wspólnym czytaniem i pobudzać zaangażowanie, dzięki łączeniu treści książki z tym, czego ono samo doświadcza. Jest tutaj miejsce na zabawy animacyjne, kiedy rodzic zachęca pociechę do wspólnego naśladowania czynności wykonywanych przez bohaterów książek. W nauce słów przydatne staje się znajdowanie powiązań między tym, co maluch widzi na obrazku, a jego otoczeniem. Można zachęcić dziecko do zabawy, w której wspólnie z rodzicem wskazuje części ciała zwierzątka z ilustracji, a później nos rodzica i za każdym razem powtarza „nos”.

Między 12 a 18 miesiącem życia: mały eksperymentator

W wieku 12-18 miesięcy dziecko rozwija się dzięki ćwiczeniom stymulującym jego zmysły, a jego główną aktywnością są zabawy manipulacyjne. Zazwyczaj maluch jest w stanie sam zorganizować sobie zabawę przy wykorzystaniu przedmiotów, które ma w zasięgu rąk. Dziecko chętnie będzie manipulowało wszystkim, co wpadnie mu w ręce. Można powiedzieć, że na tym etapie nasza pociecha jest  “małym eksperymentatorem”. Tak naprawdę dziecko nie odróżnia jeszcze, które przedmioty są zabawką, a które przedmiotami codziennego użycia – nie wie, które z nich można postukać, polizać, a którymi rzucić, pokręcić, itp. Zabawa dziecka w tym wieku polega na aktywnym wykorzystaniu metody prób i błędów. 

Inne formy zabawy z dzieckiem 12-18 miesięcy

Odkrywanie i obserwowanie tego, co robią inni i naśladowanie ich staje się skuteczniejsze. Naśladowanie może rozszerzać zakres rzeczy, które robi dziecko: od posługiwania się przedmiotami po rozumienie związków przyczynowo-skutkowych. Budzącą zainteresowanie dziecka zabawką jest np. koszyk z pluszowymi lub drewnianymi warzywami i owocami. Na rynku znajdziemy też tort do krojenia na części wraz z plastikowymi sztućcami i talerzykami. Małe dziecko z chęcią wykorzysta także kubeczki do animowania zabawy w nalewanie „na niby” płynów do środka. Jeśli chcemy zaś uczyć naszą pociechę samoobsługi, możemy pokazać jej lalkę do ubierania. Maluch może na niej ćwiczyć zapinanie, wiązanie sznurówek i zapinanie guzików. Najlepiej, by guziki były w różnych wielkościach, aby dziecko w przyszłości mogło ćwiczyć zapinanie o różnych stopniach trudności.

Zabawy z dzieckiem: proponuj, obserwuj, dostosuj

Jak widać z powyższych przykładów, sposobów na wspieranie rozwoju dziecka poprzez zabawę, w różnym wieku, jest wiele – ograniczeniem jest właściwie tylko kreatywność, czas i zaangażowanie rodzica. Przystępując do zabawy – czy to z 2-, 4- czy 9- miesięcznym niemowlęciem, czy też z rocznym lub starszym dzieckiem – warto mieć świadomość, w jaki sposób i w jakim tempie przebiegają kolejne fazy rozwojowe oraz uważnie obserwować malucha, aby móc proponowane zabawy dostosować do jego percepcji i aktualnych umiejętności.