Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt – objawy, przyczyny, ćwiczenia
Twoje niemowlę wygina się, pręży w leżeniu na brzuszku lub niemal cały czas ma zaciśnięte piąstki? Zastanawiasz się, czy to po prostu taki etap rozwoju, czy może sygnał, że niemowlę zmaga się ze wzmożonym napięciem mięśniowym? Spokojnie — zaciśnięte piąstki i wyginanie się (określane też jako prężenie) nie w każdej sytuacji są powodem do zmartwień, jednak są objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt, które warto poznać aby możliwie jak najszybciej skonsultować je ze specjalistą.
W tym artykule wyjaśniamy, czym jest wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt oraz zaburzenia jego dystrybucji.
Odpowiemy także na często zadawane przez rodziców pytania: kiedy mija wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt, oraz jak je leczyć. Znajdziesz tu też opis prostych, bezpiecznych ćwiczeń pomocnych przy wzmożonym napięciu mięśniowym u niemowlaka, które mogą być doskonałym uzupełnieniem terapii prowadzonej przez fizjoterapeutę.
Czym jest wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt i jak zmienia się jego rozkład w ciele?
Zanim wyjaśnimy, czym dokładnie jest wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka, warto wiedzieć, że każde dziecko — podobnie jak dorosły — ma napięcie mięśniowe, czyli tzw. tonus mięśniowy. To fizjologiczny stan czynnego napięcia mięśni szkieletowych, który, właściwie regulowany, pozwala na utrzymanie postawy ciała, a także na ruch i pracę przeciwko sile grawitacji. Wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka (tzw. hipertonia) oznacza natomiast nieprawidłowy wzrost oporu przy ruchach biernych. W przypadku niemowląt zaburzenia rzadko dotyczą samej „ilości” napięcia, lecz głównie jego rozkładu w ciele — czyli tzw. dystrybucji.
W innym artykule przeczytasz więcej na temat obniżonego napięcia mięśniowego u niemowlaka.
Kiedy mija wzmożone napięcie mięśniowe, a zaciśnięte piąstki i wyginanie się przestają być fizjologią?
Rodzice często martwią się, widząc zaciśnięte piąstki u niemowlaka lub to, że niemowlę wygina się i pręży. Kiedy mija fizjologicznie wzmożone napięcie mięśniowe, które obserwujemy u noworodka?
Ekspert radzi
Wzmożone napięcie mięśniowe u noworodka fizjologicznie obserwujemy na obwodzie (w rączkach i nóżkach), a maluch reaguje odruchowo, m.in. odruchem chwytnym, który z czasem słabnie. Kiedy mija wzmożone napięcie mięśniowe na obwodzie ciała niemowlaka? Jest to proces stopniowy, jednak ok. 3-4. miesiąca życia mięśnie tułowia powinny stać się na tyle silne a odruchy niemowlęce zintegrowane, aby dziecko uzyskało większą swobodę ruchu kończyn górnych i dolnych.
Kiedy wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt nie mija – objawy, które powinny zwrócić uwagę rodziców
🔹 Brak symetrii po 3. miesiącu życia
Około 3. miesiąca niemowlę powinno utrzymywać głowę w linii środkowej ciała i łączyć rączki nad klatką piersiową. Jeśli po 4. miesiącu nadal tego nie potrafi, to tzw. „czerwona flaga”, objaw, który może świadczyć o zaburzeniach dystrybucji napięcia w ciele. To moment, w którym wielu rodziców zaczyna szukać informacji w internecie, wpisując frazy typu „wzmożone napięcie mięśniowe zdjęcia”, chcąc porównać z nimi objawy obserwowane u swojej pociechy.
🔹 Przetrwale zaciśnięte piąstki z kciukiem schowanym do środka (inklinacja kciuka)
Jeżeli po 3. miesiącu dziecko nadal zaciska dłonie, usztywnia ręce lub unosi barki w kierunku uszu (zarówno w leżeniu na plecach, jak i na brzuszku), może to być objaw nadmiernego napięcia i kompensacji.
🔹 Trudności podczas ubierania dziecka (sztywność kończyn przy zakładaniu ubranek), odparzenia pod pachami maluszka oraz na szyi.
Jeśli pomimo upływu czasu swobodne wkładanie rękawów i nogawek nadal pozostaje wyzwaniem, może to oznaczać, że dziecko ma wzmożone napięcie mięśniowe.
🔹 Prężenie się i wyginanie w łuk — czy zawsze to objaw wzmożonego napięcia mięśniowego?
Jeśli niemowlę wygina się lub pręży jedynie okazjonalnie, na przykład podczas silnego płaczu czy chwilowego dyskomfortu, zwykle nie ma powodu do niepokoju ani podejrzeń o wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka. To naturalna reakcja ciała na stres i emocje.
Warto jednak zachować czujność, gdy maluch pręży się nagminnie, a jego ciało podczas leżenia na plecach często układa się w charakterystyczny łuk – z pleckami oderwanymi od podłoża i oparciem na potylicy oraz stopach.
Właśnie taką pozycję ciała często pokazują zdjęcia dziecka ze wzmożonym napięciem mięśniowym, zamieszczane w internecie jako przykładowe, pokazujące typowy wzorzec w tym zaburzeniu. W takiej sytuacji dobrze skonsultować się ze specjalistą, który oceni, czy u niemowlaka mamy do czynienia ze wzmożonym napięciem mięśniowym.
🔹 Trudności podczas „Tummy Time”.
Dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym często reagują na pozycję na brzuszku prężeniem ciała, zbyt wczesnym i nieprawidłowym unoszeniem główki zbyt wysoko lub trudnością w prawidłowym podparciu na przedramionach.
Gdy po 3. miesiącu życia łokcie w leżeniu na brzuszku pozostają „przyklejone” do tułowia, piąstki są zaciśnięte, a głowa mocno odgięta w tył — oznacza to, że niemowlę wygina się i ma trudność z aktywnym podporem na przedramionach.
To kolejny przykład pozycji ciała dziecka, jaką często ukazują zdjęcia niemowlęcia ze wzmożonym napięciem mięśniowym.
Ekspert radzi
Objawem wzmożonego napięcia u niemowlaka (a raczej — jak już wspomniano — objawem zaburzenia dystrybucji tego napięcia) jest częste, niekontrolowane „przewracanie się” z brzucha na plecy — rodzice mylnie interpretują to jako pierwszy obrót, choć w rzeczywistości jest to nieprawidłowy, niekontrolowany przez dziecko wzorzec ruchu wynikający ze wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka.
Wzmożone napięcie u niemowlaka – najczęstsze przyczyny
Wzmożone napięcie u niemowlaka może mieć różne przyczyny – od niegroźnych, przejściowych zaburzeń dojrzewania układu nerwowego po poważniejsze zmiany w ośrodkowym układzie nerwowym (OUN).
Wczesna obserwacja objawów i szybka reakcja rodzica to ogromna szansa, by odpowiednio wcześnie rozpocząć terapię i zapobiec utrwalaniu nieprawidłowych wzorców ruchu.
Przyczyny wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka — uszkodzenia OUN
Jedną z przyczyn wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt są wczesne uszkodzenia ośrodkowego układu nerwowego (OUN).
Mogą one wynikać m.in. z urazów okołoporodowych, niedotlenienia, wodogłowia, leukodystrofii, a także udarów. W takich sytuacjach hipertonia (czyli zbyt duże napięcie mięśni) może rozwijać się stopniowo – szczególnie w kończynach. W grupie podwyższonego ryzyka znajdują się wcześniaki, u których częściej występują powikłania neurologiczne, np. krwawienia wewnątrzczaszkowe.
Kompensacja obniżonego napięcia posturalnego, jako przyczyna wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowlaka
Zdarza się jednak, że wzmożone napięcie u niemowlaka nie wynika z uszkodzenia układu nerwowego, ale jest formą kompensacji.
Ekspert radzi
Gdy dziecko ma nieznacznie obniżone napięcie w centrum ciała (tułowiu), może nieświadomie „pomagać sobie”, zwiększając napięcie na obwodzie – czyli w rączkach i nóżkach. Czyli mówimy tu o już wspominanym w artykule zaburzeniu dystrybucji napięcia mięśniowego. W praktyce oznacza to częste zaciskanie dłoni, usztywnianie kończyn, zaburzenia płynności i jakości ruchu oraz mocne odchylanie główki w tył (niemowlę wygina się, pręży). Taki mechanizm kompensacyjny może wyglądać jak objawy wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt, choć jego przyczyna leży gdzie indziej — w zaburzeniach ,,rozkładu” napięcia mięśniowego, a nie w uszkodzeniach OUN.
Jak leczyć wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt?
Skuteczne leczenie wzmożonego napięcia mięśniowego u niemowląt wymaga indywidualnego podejścia.
Zdjęcia dzieci ze wzmożonym napięciem mięśniowym oglądane przez rodziców w internecie nie powinny stanowić podstawy rozpoznania problemu.
Kluczowa jest wizyta u lekarza oraz fizjoterapeuty dziecięcego. Bez odpowiedniej terapii wzmożone napięcie mięśniowe i jego zaburzenie dystrybucji w ciele może prowadzić do nieprawidłowych wzorców ruchu, opóźnienia rozwoju motorycznego czy zaburzeń postawy ciała w przyszłości.
Jak leczyć wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt? Rola lekarza i fizjoterapeuty
W przypadku podejrzenia zaburzeń napięcia mięśniowego u dziecka pierwszym krokiem zawsze powinna być konsultacja ze specjalistą.
- Lekarz pediatra lub neurolog – przeprowadza podstawowe badanie i decyduje o dalszym postępowaniu. W razie potrzeby zleca badania obrazowe lub konsultacje dodatkowe, np. z neurologiem dziecięcym. To lekarz, w porozumieniu ze specjalistami dziedzinowymi decyduje, jak leczyć wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka.
- Fizjoterapeuta dziecięcy – prowadzi terapię ukierunkowaną na normalizację napięcia mięśniowego i rozwój prawidłowych wzorców ruchu. Jak leczy się wzmożone napięcie mięśniowe w gabinecie fizjoterapeuty? W pracy z niemowlętami terapeuta stosuje metody neurorozwojowe, takie jak NDT-Bobath, czy metoda Vojty, wspomagając się także innymi technikami np. terapią tkanek miękkich, terapią manualną.
Wczesna interwencja pozwala wykorzystać naturalną plastyczność mózgu i zwiększa skuteczność terapii.
Ćwiczenia na wzmożone napięcie mięśniowe u niemowlaka i przyjazna pielęgnacja
Jako rodzic, jesteś najbliżej swojego dziecka i spędzasz z nim zdecydowanie najwięcej czasu w ciągu doby wykonując między innymi czynności pielęgnacyjne, nosząc, tuląc do snu. Choć żaden konkretny sposób noszenia maluszka nie sprawi, że wzmożone napięcie mięśniowe minie, możesz poprosić fizjoterapeutę o pokazanie kilku sposobów pozycjonowania dziecka czy propozycje zabaw z dzieckiem (ćwiczenia z maluszkami w domu często wykonujemy w formie zabawy). Może się to okazać pomocne przy utrzymaniu efektów terapii i pozytywnie wpłynąć na regulację napięcia mięśniowego u niemowlaka.
🔹 Pielęgnacja — codzienne ćwiczenia z maluchem podczas rutynowych czynności.
Unikaj gwałtownych zmian pozycji, pośpiechu, ostrego światła i dotykania malucha zimnymi dłońmi – takie bodźce mogą powodować dyskomfort u dziecka, może ono wówczas reagować nadmiernym wyprostem (tzw. wyginanie się, prężenie).
🔹 Prawidłowe noszenie
Sugeruje się, by w pierwszych tygodniach życia dziecka wzorcem dominującym było zgięcie — proponujemy różne pozycje ułożenia ciała dziecka tak, aby zapewniać mu mnogość doświadczeń ruchowych, jednocześnie unikając nadmiernego wyprostu.
🔹 Przewijanie i rolowanie
Codzienne ćwiczenie na wzmożone napięcie mięśniowe. Przewijaj pieluszkę wykorzystując powolny obrót dziecka na boki, zamiast po prostu unosić pupę malucha. Mów do dziecka i uprzedzaj o wykonywanym ruchu. Utrzymuj kontakt wzrokowy, zapewniaj mnogość doświadczeń ruchowych, a to wszystko w kontakcie z dzieckiem.
🔹 Zapewnienie stabilnej pozycji i kontaktu z podłożem.
Jeśli niemowlę się wygina i pręży leżąc na plecach, możesz położyć dłoń na jego klatce piersiowej – pozwoli to na delikatne dociążenie tułowia w kierunku podłoża, maluch poczuje się stabilniej, może się również okazać, że zwiększenie płaszczyzny podparcia poskutkuje rozluźnieniem kończyn.
🔹 Kontrolowane leżenie na brzuszku, jako najlepsze ćwiczenie dla niemowlaka
Leżenie na brzuszku to jedno z najważniejszych ćwiczeń w rozkładzie dnia każdego niemowlęcia.
- Często, ale na krótko. Układaj dziecko na brzuszku kilka razy dziennie, na stabilnym, twardszym podłożu.
- Zwracaj uwagę na prężenie się. Jeśli dziecko protestuje lub odgina głowę ku tyłowi zbyt mocno, nie zostawiaj go w tej pozycji.
Ekspert radzi
Proste ćwiczenia na wzmożone napięcie mięśniowe w tej pozycji? Upewnij się, że jesteś w polu widzenia niemowlęcia i może ono złapać z Tobą kontakt wzrokowy. Mów do dziecka, uśmiechaj się, śpiewaj. Możesz zaproponować interesującą na danym etapie zabawkę, umieść ją nieco poniżej linii wzroku. Przydatne może być lekkie dociśnięcie dłonią miednicy dziecka do podłoża — taka delikatna stabilizacja pomaga uwolnić rączki do prawidłowego podporu.
Rada: Unikaj przydługich rękawków w ubrankach, które drażnią dłoń, stymulując odruch chwytny (zaciskanie piąstki).
Wsparcie w domu – materac i otoczenie dziecka ze wzmożonym napięciem mięśniowym
Środowisko, w którym dziecko przebywa, ma ogromny wpływ na jego rozwój ruchowy.
Dobry materac.
Niemowlę ze wzmożonym napięciem mięśniowym potrzebuje stabilnego podparcia ciała, zarówno podczas zabawy w ciągu dnia jak i w czasie snu. Materac w łóżeczku powinien być średnio twardy i równy.
Nie kładź w łóżeczku żadnych poduszek, maskotek + jeśli dziecko ma duże tendencje do wyginania się w łuk, upewnij się, że ponad głową malucha nie znajdują się ciekawe przedmioty/obrazki, które będą zachęcały niemowlę do prężenia się (spoglądania w tył).
Unikaj akcesoriów ograniczających ruch.
Bujaczki, chodziki, skoczki czy długie przebywanie w foteliku samochodowym mogą „rozleniwiać” tułów i pogłębiać zaburzenia napięcia mięśniowego. Zamiast tego warto postawić na aktywność i ćwiczenia na podłodze – najlepiej na twardej macie.
Podsumowanie – kiedy reagować i jak leczyć wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt
Chociaż wzmożone napięcie u niemowlaka w wielu sytuacjach jest związane z zaburzeniem dystrybucji napięcia to przy regularnie prowadzonych ćwiczeniach z fizjoterapeutą stosunkowo można zaobserwować redukcję niepokojących objawów. Kiedy mija wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt?
Jeśli niemowlę wygina się, często pręży lub ma zaciśnięte piąstki po 3.–4. miesiącu życia, a dodatkowo bardzo nie lubi leżeć na brzuszku, warto skonsultować się ze specjalistą.
Wczesna diagnoza i terapia neurorozwojowa pomagają leczyć wzmożone napięcie mięśniowe u niemowląt, zapobiegając utrwaleniu nieprawidłowych wzorców ruchu.
Bibliografia:
- Matyja M., Gogola A.: Prognozowanie rozwoju postawy dzieci na podstawie analizy jakości napięcia posturalnego w okresie niemowlęcym, Neurologia Dziecięca, 2007.
- Straathof E.J.M., Hamer E.G. et al.: Development of muscle tone impairments in high-risk infants: Associations with cerebral palsy and cystic periventricular leukomalacia, European Journal of Paediatric Neurology, 2022, 37, s. 12–18.
- Sanger T.D., Delgado M.R. et al.: Classification and definition of disorders causing hypertonia in childhood, Pediatrics, 2003, 111(1): 89–97.
- Bagnowska K.: Czynniki wpływające na skuteczność rehabilitacji metodą NDT-Bobath u dzieci urodzonych przedwcześnie, Nowa Pediatria, 2014, 2/2014.
Konsultacja medyczna
