Płukanie zatok u dzieci okiem pediatry – od jakiego wieku i jak często wykonywać irygację nosa?
Rodzice małych dzieci dobrze znają ten scenariusz – gęsty katar, zatkany nosek, a przez to trudności z oddychaniem i nieprzespane noce. W takich chwilach wiele z nich zastanawia się, czy płukanie zatok u dzieci może przynieść ulgę i pomóc szybciej wrócić do zdrowia? Irygacja nosa u dzieci staje się coraz popularniejsza, ale rodzi też wiele obaw i pytań: czy to bezpieczne, jak często ją wykonywać i czy można robić płukanie zatok niemowlakowi? Od jakiego wieku można stosować Irigasin junior i inne tego rodzaju roztwory do irygacji nosa?
Zanim sięgniesz po butelkę z solą fizjologiczną, lub specjalnym roztworem do irygacji nosa, sprawdź, co na ten temat mówi pediatra i jak przeprowadzić zabieg w sposób delikatny i bezpieczny.
Czym jest irygacja nosa i czy stosuje się ją u dzieci?
Irygacja nosa u dzieci (często potocznie nazywana płukaniem zatok u dzieci) to nieinwazyjny zabieg polegający na wprowadzeniu roztworu wodnego z solą do jednej jamy nosowej i umożliwieniu mu wypłynięcia przez drugą jamę. Irygację nosa u dziecka przeprowadza się w taki sposób, by płyn wprowadzony do jednej jamy nosowej wypłynął drugą.
Tzw. płukanie nosa u dzieci to prosty, nieinwazyjny zabieg, którego celem jest mechaniczne oczyszczenie nosa z zalegającej wydzieliny, alergenów i drobnoustrojów oraz nawilżenie błony śluzowej.
W jakich sytuacjach warto rozważyć płukanie zatok u dziecka?
Płukanie nosa może być pomocne w wielu dolegliwościach. Irygacja nosa u dzieci jest często elementem leczenia lub profilaktyki w przypadku:
- Przewlekłego zapalenia zatok przynosowych (PZZP) – codzienne płukanie zatok u dzieci pomaga rozrzedzić wydzielinę, wspiera naturalne oczyszczanie śluzówki i łagodzi stan zapalny.
- Ostrych infekcji wirusowych – w czasie przeziębienia irygacja może złagodzić objawy, zmniejszyć obrzęk błony śluzowej i ułatwić oddychanie.
- Alergicznego nieżytu nosa – regularne płukanie usuwa alergeny, ograniczając objawy alergii.
- Okresu po zabiegach laryngologicznych – irygacja pomaga utrzymać drożność nosa i przyspiesza regenerację błony śluzowej.
Warto jednak pamiętać, że u niemowląt i małych dzieci (2-latków, 3-latków) decyzję o zasadności wykonania irygacji nosa zawsze powinien podjąć lekarz.
Irygacja nosa u dzieci – od jakiego wieku można ją bezpiecznie wykonywać?
Wielu rodziców zastanawia się, od jakiego wieku można stosować irygację nosa u dzieci. Zasadniczo jest to metoda bezpieczna, ale pod warunkiem, że dziecko jest wystarczająco duże, by współpracować podczas zabiegu i prawidłowo oddychać przez usta.
Płukanie zatok niemowlakowi – czy to bezpieczne?
Na rynku znajdziesz zestawy do płukania zatok dla dzieci, dedykowane najmłodszym, jednak do płukania zatok niemowlakowi należy podejść z ostrożnością. Klasyczna irygacja nosa u dzieci większą objętością płynu jest zalecana najwcześniej po 6. miesiącu życia i wyłącznie po konsultacji z pediatrą – wcześniej maluch nie ma jeszcze w pełni wykształconych odruchów oddychania przez usta i kaszlu. Odruchy te są niezbędne, aby zabezpieczyć dolne drogi oddechowe, gdy płyn jest aplikowany do nosa.
Do płukania zatok u niemowląt i małych dzieci lepiej sprawdzają się delikatne spraye lub krople z solą fizjologiczną, które pomagają rozrzedzić wydzielinę i ułatwiają jej odciągnięcie aspiratorem.
Rekomendowane produkty
Starszy specjalista w Dziale Ocen i Rozwoju Współpracy, Instytut Matki i Dziecka
Irygacja nosa u 2-latka i płukanie zatok u 3-latka
W przypadku starszych dzieci, takich jak 2- czy 3-latki, płukanie zatok można wykonywać przy użyciu specjalnych butelek lub zestawów dedykowanych maluchom. Warunek? Dziecko musi być spokojne, współpracujące i mieć drożne przewody nosowe. Zawsze warto zapytać lekarza o odpowiednią technikę oraz od jakiego wieku Irigasin junior lub podobne preparaty będą właściwe dla Twojego dziecka.
Ile razy dziennie można płukać zatoki u dzieci?
Częstotliwość i rodzaj roztworu mają kluczowe znaczenie dla bezpieczeństwa zabiegu. Nie ma jednej uniwersalnej odpowiedzi, ile razy dziennie można płukać zatoki u dzieci – wszystko zależy od wieku, stanu zdrowia i zaleceń lekarza:
🔹 Przy przewlekłym zapaleniu zatok zwykle zaleca się płukanie zatok raz dziennie, aby utrzymać drożność nosa.
🔹 W czasie ostrych infekcji irygację można wykonywać 1–3 razy dziennie, w zależności od nasilenia objawów.
🔹 W ramach profilaktyki wystarczy 3–4 razy w tygodniu, by utrzymać prawidłową higienę nosa.
Zbyt częste płukanie może prowadzić do podrażnienia błony śluzowej, dlatego zawsze warto kierować się zdrowym rozsądkiem i zaleceniami lekarza.
Co stosuje się do irygacji nosa u dzieci?
Do irygacji nosa u dzieci zawsze należy używać roztworów o odpowiednim stężeniu, najlepiej gotowych saszetek, aby uniknąć błędów w przygotowaniu.
Ekspert radzi
Toniczność: Największą skuteczność w płukaniu dużymi objętościami płynu osiąga się przy użyciu izotonicznego (0,9% NaCl) lub lekko hipertonicznego (np. 1,5–3%) roztworu soli. Izotoniczny roztwór przede wszystkim nawilża i oczyszcza. Hipertoniczny roztwór do irygacji nosa u dzieci ma silniejsze właściwości osmotyczne, pomagając zmniejszyć obrzęk błony śluzowej. Jednak roztwory hipertoniczne mogą powodować większe podrażnienie czy pieczenie. Stężenie powyżej 3% nie jest zalecane ze względu na możliwe działania niepożądane. Temperatura: Roztwór do irygacji nosa u dzieci powinien mieć temperaturę zbliżoną do temperatury ciała (około 30°C).
Niemal na każdym forum internetowym rodzice pytają, od jakiego wieku można stosować u dziecka konkretne preparaty, np. wspomniany już Irigasin junior. Jednak to lekarz decyduje, czy w przypadku danego dziecka irygacje są wskazane, oraz jaki preparat do płukania zatok wybrać, dlatego, zanim wybierzemy się do apteki, poradźmy się pediatry.
Jak wykonać irygację nosa u małego dziecka metodą „fencing”?
Podczas irygacji nosa u dzieci najważniejsze jest, by dziecko było spokojne, wybudzone i czuło się bezpiecznie. Zabieg trzeba wykonywać delikatnie i spokojnie.
Ekspert radzi
U najmłodszych dzieci (płukanie zatok u niemowląt, irygacja nosa u 2-latka) dobrze sprawdza się metoda „fencing” (czyli w tzw. pozycji szermierza) – dziecko powinno leżeć na plecach, z głową uniesioną o ok. 30 stopni, obróconą lekko na bok. Do zabiegu używa się sterylnego roztworu soli fizjologicznej – najlepiej izotonicznego (0,9% NaCl) lub lekko hipertonicznego. Roztwór podaje się powoli, ciągłym strumieniem pod niskim ciśnieniem (ok. 6 ml na nozdrze) do nozdrza, które jest ułożone wyżej (gdy głowa jest skręcona w bok, jedno z nozdrzy jest położone niżej — bliżej poduszki — a drugie wyżej). Strumień płynu kieruje się pod kątem około 45° w stronę wewnętrznego kącika oka po przeciwnej stronie. Po krótkim płukaniu zatok u dziecka (ok. 3 sekundy) roztwór wypływa drugim nozdrzem. Pod policzek warto podłożyć chusteczkę/ręcznik, by zebrać wypływający płyn.
Jeśli dziecko okazuje dyskomfort lub płacze, irygację należy przerwać.
Płukanie zatok u dzieci – zalety, wady i przeciwwskazania
Zanim zdecydujesz się na płukanie zatok u 3-latka lub irygację nosa u 2-latka, warto poznać zarówno zalety, jak i ograniczenia tej metody.
Zalety irygacji nosa u dzieci
✅ Ułatwia oddychanie i sen – regularne płukanie zatok u dzieci zmniejsza uczucie zatkania nosa.
✅ Wspiera leczenie infekcji – wypłukuje śluz i drobnoustroje, dzięki czemu skraca czas trwania kataru.
✅ Zmniejsza potrzebę stosowania leków – irygacja nosa u dzieci może ograniczyć konieczność stosowania leków obkurczających śluzówkę czy antybiotyków.
✅ Bezpieczna i dobrze tolerowana – prawidłowo wykonana irygacja jest mało inwazyjna i skuteczna zarówno u starszych, jak i młodszych dzieci.
Wady i przeciwwskazania
Choć płukanie zatok u dzieci to metoda bezpieczna, nie zawsze można ją stosować. Przeciwwskazania obejmują m.in.:
🔴 krwawienia z nosa lub podejrzenie ciała obcego w górnych drogach oddechowych,
🔴 zaburzenia połykania,
🔴 niedrożność jednej jamy nosowej, wywołana np. silnym obrzękiem śluzówki (tzw. silnie zatkana jedna dziurka w nosie); w takiej sytuacji roztwór do irygacji wprowadzony do jednej jamy nosowej nie będzie miał drogi ujścia, co zwiększa ryzyko zakrztuszenia się, czy rozwinięcia zapalenia ucha środkowego,
🔴 silne skrzywienie przegrody nosowej,
🔴 trwająca infekcja ucha środkowego (OZUŚ) lub uczucie zatkania ucha/pełności w uszach. Irygacja nosa i zatok może być skuteczna tylko na początku kataru, ale nie może być stosowana, gdy rozwinie się zapalenie ucha środkowego, czy też dziecko cierpi na nawracające zapalenie ucha środkowego. Warto pamiętać, że ucho środkowe jest połączone z nosogardzielą za pomocą tzw. trąbki słuchowej (przewodu Eustachiusza). Dlatego nieprawidłowe płukanie zatok u dzieci dużymi objętościami płynu stwarza ryzyko zapalenia ucha środkowego.
Ekspert radzi
Nieprawidłowo wykonana irygacja (np. zbyt dużym ciśnieniem) może powodować dyskomfort, uczucie pełności w uszach, spowodować wspomniane OZUŚ lub wywołać podrażnienie śluzówki. U niemowląt i małych dzieci, które nie chcą współpracować (np. irygacja nosa u 2-latka, płukanie zatok u 3-latka), zabieg może być trudny – dlatego warto wykonywać go po konsultacji z pediatrą, zawsze spokojnie, cierpliwie, najlepiej po pokazaniu techniki przez lekarza lub fizjoterapeutę specjalizującego się w pulmonologii.
Konsultacja z lekarzem – klucz do bezpiecznego płukania zatok u dzieci
Irygacja nosa u dzieci to skuteczny i bezpieczny sposób wspomagania leczenia infekcji górnych dróg oddechowych czy alergicznego nieżytu nosa – pod warunkiem że wykonuje się ją prawidłowo i po konsultacji z lekarzem. Płukanie zatok niemowlakowi wymaga szczególnej ostrożności i powinno być przeprowadzane tylko po indywidualnej ocenie pediatry.
U starszych dzieci, np. 2- i 3-latków, płukanie zatok u dzieci może przynieść dużą ulgę, jeśli jest wykonywane delikatnie, przy użyciu odpowiedniego roztworu i w zalecanej częstotliwości. W przypadku wątpliwości – ile razy dziennie można płukać zatoki, jaki roztwór stosować, czy od jakiego wieku można stosować np. Irigasin junior – zawsze zapytaj o radę swojego pediatrę.
Ekspert radzi
Choć irygacja nosa u dzieci może być bardzo pomocna, niesie ze sobą ryzyko powikłań, np. ostrego zapalenia ucha środkowego, dlatego wykonuj ją w porozumieniu z lekarzem, z zastosowaniem prawidłowej techniki opisanej przez specjalistę.
Bibliografia:
- de Gabory L., Kérimian M., Sagardoy T., Verdaguerc A., Gauchez H., Pediatric nasal irrigation: The “fencing” method. European Annals of Otorhinolaryngology, Head and Neck diseases, 2021; 138: 107–113. DOI: 10.1016/j.anorl.2020.08.004.
- Gallant J.N., Basem J.I., Turner J.H., Shannon C.N., Virgin F.W., Nasal saline irrigation in pediatric rhinosinusitis: A systematic review. International Journal of Pediatric Otorhinolaryngology, 2018; 108: 155–162. DOI: 10.1016/j.ijporl.2018.03.001.
- Quintanilla-Dieck L., Lam D.J., Chronic Rhinosinusitis in Children. Current Treatment Options in Pediatrics, 2018; 4(4): 413–424. PMCID: PMC7728295. DOI: 10.1007/s40746-018-0142-z.
- Schreiber S., Ronfani L., Ghirardo S. et al., Nasal irrigation with saline solution significantly improves oxygen saturation in infants with bronchiolitis. Acta Paediatrica, 2016; 105(3): 292–296. DOI: 10.1111/apa.13282.
- Zielnik-Jurkiewicz B., Postępowanie w przewlekłym zapaleniu zatok przynosowych u dzieci wg zaleceń European Position Paper on Rhinosinusitis and nasal Polyps – EPOS 2012 oraz American Academy of Otolaryngology-Head and Neck Surgery – AAO-HNS 2014. Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 2018; 7(2): 31–40. DOI: 10.5604/01.3001.0012.12889.
- Brożek-Mądry E., Steć Z., Burska Z. et al., Jak płukać jamy nosa? (How to rinse the nasal cavities?). Polski Przegląd Otorynolaryngologiczny, 2022; 11(2): 64–69. DOI: 10.5604/01.3001.0015.8972.
- Head K., Snidvongs K., Glew S. et al., Saline irrigation for allergic rhinitis. Cochrane Database of Systematic Reviews, 2018; 6. DOI: 10.1002/14651858.CD012597.pub2.
- Khianey R., Oppenheimer J., Is nasal saline irrigation all it is cracked up to be?. Annals of Allergy, Asthma & Immunology, 2012; 109(1): 20–28. DOI: 10.1016/j.anai.2012.04.019.
- Skarżyńska M.B., Skarżyński P.H., Stosowania irygacji roztworami chlorku sodu a zapalenie ucha środkowego.
- Chirico G., Quartarone G., Mallefet P., Nasal congestion in infants and children: a Literature review on efficacy and safety of non-pharmacological treatments. Minerva Pediatrica, 2014; 66(6): 549–557.
Konsultacja medyczna
