Niedosłuch a rozwój mowy u dzieci

Zmysł słuchu rozwija się już w życiu płodowym. Pierwsze dźwięki, np.: bicie serca mamy, czy jej głos, maluch może odbierać już od około piątego miesiąca życia płodowego. Odgłosy dochodzące do dziecka w tym okresie są doskonałą okazją do pierwszych ćwiczeń ich różnicowania. Dzięki temu maluch rodzi się już z rozwiniętym słuchem i zazwyczaj żywo reaguje na różne bodźce dźwiękowe. 

Słuch ma podstawowe znaczenie dla prawidłowego rozwoju mowy, ponieważ właśnie przez słuchanie połączone z obserwowaniem najbliższego otoczenia maluch uczy się mówić. Dziecko rozumie mowę zanim zacznie się nią posługiwać. Jeśli jednak maluszek nie reaguje na dźwięki otoczenia, zarówno te ciche, jak głos mamy czy głośne – jak np. klaśnięcie dłoni, może to być oznaką, że ich nie słyszy prawidłowo. Jakie zachowanie może wskazywać na występowanie u dziecka problemów z niedosłuchem? Czy mowa dziecka z niedosłuchem różni się od mowy w pełni zdrowych rówieśników? Na te i inne pytania odpowiadamy w poniższym artykule.

Jakie są podłoża zaburzeń słuchu?

Zaburzenia słuchu mogą mieć różne podłoże. Wiążą się z nieprawidłowym funkcjonowaniem struktur narządu słuchu, czyli ucha zewnętrznego, środkowego i ucha wewnętrznego.

Ucho zewnętrzne

To małżowina uszna oraz przewód słuchowy zewnętrzny.

Ucho środkowe

Zbudowane jest z błony bębenkowej, jamy bębenkowej, przestrzeni powietrznych wyrostka sutkowego (w tym jamy sutkowej) oraz trąbki słuchowej.

Trąbka słuchowa

Jest elementem łączącym jamę bębenkową z nosogardłem. Pełni ważną rolę, ponieważ umożliwia wyrównywanie ciśnienia w jamie bębenkowej z ciśnieniem atmosferycznym, ułatwia drenaż wydzieliny produkowanej przez błonę śluzową ucha środkowego do nosogardła oraz zapobiega dostawaniu się wydzieliny z nosogardła do ucha środkowego.

Różnice pomiędzy budową ucha u dziecka i dorosłego mają istotne znaczenie w występowaniu patologii tych struktur typowych dla wieku rozwojowego. Długość trąbki słuchowej u dziecka jest mniejsza niż u człowieka dorosłego. Część chrzęstna jest stosunkowo dłuższa i szersza, niż u dorosłych i jest również bardziej poziomo położona. To sprzyja pojawianiu się częstych infekcji ucha środkowego – właśnie u małych dzieci. Wraz z wiekiem, ujście gardłowe trąbki słuchowej zmienia swe położenie, przez co infekcje stają się rzadsze i z czasem w ogóle ustępują.

Niedosłuch u dziecka: rodzaje

Może być wrodzony, ale również może pojawić się w konsekwencji przebytych infekcji. Wyodrębnia się trzy rodzaje niedosłuchu:

• przewodzeniowy;
• odbiorczy;
• mieszany.

Niedosłuch przewodzeniowy u dziecka

Dotyczy ucha zewnętrznego i środkowego. Występuje na skutek zaburzeń czynności przewodu słuchowego, które powstały w procesie np. infekcji zapalnych, urazów czy wad rozwojowych.

Przy zaleganiu płynu w jamie bębenkowej dziecko nie słyszy dźwięków cichych, szczególnie tych o niskich częstotliwościach. Ponieważ maluch uczy się mowy przez naśladowanie – jeśli nieprawidłowo usłyszy dany dźwięk – to również nieprawidłowo go odtworzy lub nie wypowie go wcale.

Niedosłuch odbiorczy u dziecka 

Drugi rodzaj niedosłuchu to niedosłuch odbiorczy. Występuje on w przypadku zaburzeń w obrębie ucha wewnętrznego i wiąże się z uszkodzeniem komórek słuchowych ślimaka oraz zaburzeniem pracy nerwu słuchowego.

Niedosłuch mieszany u dziecka

Przy równoczesnym uszkodzeniu struktur ucha środkowego i wewnętrznego może wystąpić tzw. niedosłuch mieszany.

W przypadku podejrzenia niedosłuchu przewodzeniowego, odbiorczego czy też jego formy mieszanej kluczowe jest jak najwcześniejsze przeprowadzenie diagnostyki oraz włączenie odpowiedniego leczenia.

Zachowanie dziecka z niedosłuchem

Charakterystyka zachowania dziecka z niedosłuchem nie jest jednoznaczna, dlatego też rozpoznanie zaburzeń słuchu zwłaszcza u niemowlęcia, może być trudne dla rodziców.  Są pewne symptomy przejawiające się w zachowaniu i reakcjach malucha, które mogą świadczyć o tym, że ma on problem z odbiorem, a więc i ze zrozumieniem dźwięków otoczenia, w tym również dźwięków mowy.

Prawidłowe reakcje na bodziec dźwiękowy u niemowlęcia to:

• odruch Moro (gwałtowne rozłożenie rączek zwłaszcza na nagły dźwięk);zaprzestanie ssania;
• kierowanie główki w stronę źródła dźwięku (np.: odwrócenie główki w kierunku grzechotki);
• wybudzenie ze snu;
• płacz.

Jeśli takie reakcje nie występują, koniecznie trzeba skonsultować się z lekarzem pediatrą lub laryngologiem, który skieruje na specjalistyczne badanie słuchu.

Charakterystyka zachowania dziecka z niedosłuchem: na co zwracać uwagę?

W późniejszym okresie życia, niedosłuch u dziecka może być podłożem dla zaburzeń w zakresie jego zachowania. Charakterystyka zachowania starszego dziecka z występującym niedosłuchem jest więc nieco prostsza. Dziecko, gdy nie słyszy dokładnie, co rodzic czy opiekun do niego mówi, reaguje na przykład złością lub nawet agresją. Przez to, może być odbierane przez otoczenie jako nadpobudliwe, niespokojne. W przedszkolu, czy w szkole brak reakcji na polecenie wychowawcy, spowodowany niedosłuchem, może zostać odebrany jako przejaw nieposłuszeństwa czy rozkojarzenia.

Dzieci, które mają problem ze słuchem, zwykle same głośno mówią, a przez to mogą zostać odebrane jako krzykliwe i głośne. Dobrze jest także zwrócić uwagę, czy nasze dziecko często prosi, aby powtórzyć to, co do niego mówimy lub zbyt głośno słucha bajek w telewizorze. Takie zachowania są sygnałami, które powinny zmobilizować rodziców do sprawdzenia czy dziecko prawidłowo słyszy.

Mowa dziecka z niedosłuchem

U starszych dzieci niedosłuch może być przyczyną trudności w budowaniu dłuższych wypowiedzi, co będzie utrudniać komunikację i nawiązywanie relacji z rówieśnikami. Pojawiające się u dzieci z wadą słuchu   błędy językowe, zaburzenia artykulacji (np.: omijanie głosek, zniekształcenia w ich wymowie) ze względu na trudności z ich prawidłowym odbiorem są trudne do skorygowania i wymagają specjalnej terapii logopedycznej.

Słuch jest kluczowym zmysłem w prawidłowym rozwoju mowy na każdym jego etapie. Dlatego też w przypadku zaobserwowania jakichkolwiek niepokojących zachowań dziecka czy trudności w mowie koniecznie trzeba zasięgnąć porady lekarza specjalisty.

Niedosłuch u dziecka: podstawowe badania słuchu u dzieci

Obecnie, dzięki najnowszej aparaturze medycznej, można zdiagnozować dziecko i wykryć uszkodzenie począwszy od pierwszych dni życia jak również na każdym etapie rozwoju. Co więcej, na przestrzeni ostatnich kilku lat, obowiązkowym badaniom słuchu poddaje się każdego noworodka. Dzięki temu, zdecydowanie łatwiej jest wykryć wszelkie nieprawidłowości i bezzwłocznie rozpocząć odpowiednie działania terapeutyczne.

Źródła:

Gryczyńska D., Jaroch T.: „Badania obiektywne  narządu słuchu” w „Otolaryngologia dziecięca” Gryczyńska D.(red.)  Alfa Medica, Bielsko-Biała 2007, 58-61;
Kornas-Biela D.: „Prenatalne uwarunkowania rozwoju mowy” w: „Opieka logopedyczna od poczęcia” B. Rocławski (red.), Glottispol, Gdańsk 1998