Lęk u dziecka: czego boją się dzieci?

Strach i lęk to pojęcia obecne w życiu każdego człowieka, także tego małego. Czego boją się dzieci, w zależności od wieku? Jaka jest różnica między strachem a lękiem i jak można pomóc maluchowi przezwyciężyć różnego rodzaju obawy? 

Jaka jest sytuacja w przypadku dzieci z zaburzeniami neurorozwojowymi, w szczególności ze spektrum autyzmu — czego boją się dzieci z autyzmem? W dzisiejszym artykule poruszamy podstawowe kwestie związane z lękiem odczuwanym przez dzieci.

Czym jest strach, a czym jest lęk: rodzaje lęku u dzieci

W potocznym rozumieniu lęk i strach są pojęciami używanymi zamiennie, jednak w psychologii opisuje się je jako zjawiska odrębne. Na różnice obu pojęć warto zwrócić uwagę.

Strach w swojej definicji jest emocją, fizjologiczną reakcją organizmu na niebezpieczeństwo (lub jego wspomnienie). Z kolei lęk to stan utrzymującego się napięcia, w oczekiwaniu na coś przerażającego, a równocześnie niesprecyzowanego [2].

Jakie są rodzaje lęku u dzieci?

Zanim omówimy, czego boją się dzieci, przybliżymy 2 podstawowe rodzaje lęku:

Lęk wytwórczy

Jest skutkiem działania myślowego oraz wyobraźni dziecka. Wraz z rozwojem poznawczym, a tym samym ze wzrostem świadomości różnych zjawisk zachodzących w świecie to, czego można się bać, ewoluuje u dziecka i zależy od charakteru i temperamentu dziecka.

Lęk odtwórczy

To, czego boją się dzieci, w tym wypadku jest konsekwencją wcześniej zgromadzonych doświadczeń, odczuwanych w ich czasie przeżyć, np. gdy dziecko kiedyś zgubiło się w sklepie i odczuwało wtedy silny strach, samo wspomnienie tej sytuacji, lub zobaczenie podobnego sklepu, może wywołać u dziecka silny lęk odtwórczy.

Czego najczęściej boją się dzieci w wieku żłobkowo-przedszkolnym?

• Dzieci w wieku 0-2 lat: tym, czego boją się dzieci, w tym wieku jest m.in.: rozłąka z rodzicem (w szczególności z mamą), głośne i nagłe dźwięki, nieznane miejsca, obce osoby, nietypowe/hałaśliwe/ciemne/duże przedmioty np. blender, duży miś;
• Dzieci w wieku 2-4 lat: tym, czego można się bać w tym wieku to m.in.: nieobecność opiekuna, ciemność, dziwne odgłosy, różne zwierzęta (duże oraz małe), ale także ludzie o nietypowym wyglądzie (osoby starsze, chore, na wózku inwalidzkim, z nietypową fryzurą itp.);
• Dzieci w wieku 4-6 lat: wciąż obecny może być lęk przed zwierzętami, dziwnymi dźwiękami, ale coraz częściej zaczynają manifestować się lęki przed zranieniem czy upadkiem, a także lęki wytwórcze (potwory spod łóżka/z szafy, złowrogie postaci z bajek i filmów).

Czego można się bać, będąc dzieckiem w wieku szkolnym?

Im starsze jest dziecko, tym bardziej w jego lękach zaczynają przeważać sytuacje społeczne:

• lęk przed brakiem akceptacji (szczególnie w grupie rówieśniczej);
• lęk przed ośmieszeniem na forum klasy;
• lęk związany z wymaganiami szkolnymi, np. lęk przed złą oceną ze sprawdzianu.

Czego można się bać w wieku szkolnym? Wciąż są to różne zwierzęta i możliwość zranienia się/urazu, ale zaczynają pojawiać się również lęki przed sytuacjami losowymi i katastrofami (np. pożar domu, porwanie przez bandytów, wybuch gazu) oraz lęk przed śmiercią własną, lub najbliższych.

To, czego boją się dzieci, w tym wieku również może być podsycane przez np.: pełne przemocy gry komputerowe, filmy dla dorosłych, serwisy informacyjne, ale także trudne wydarzenia w życiu dziecka, np.: zmiana szkoły, kłótnie i rozwód rodziców, śmierć kogoś bliskiego.

Czego boją się dzieci z autyzmem, które postrzegają świat inaczej, niż rówieśnicy?

Na forum dla rodziców dzieci autystycznych opiekunowie bardzo często pytają o to, czy lęki odczuwane przez osoby ze spektrum różnią się od tych, odczuwanych przez osoby bez takiej diagnozy. Czego boją się dzieci z autyzmem?

Autyzm jest zaliczany do zaburzeń neurorozwojowych, dlatego u dzieci ze spektrum, postrzeganie świata i przetwarzanie płynących z niego bodźców odbywa się na nieco innych zasadach, niż u osób ,,zdrowych”. To, czego boją się dzieci z autyzmem, zależy od, m.in.: nasilenia zaburzeń neurorozwojowych, czy efektów prowadzonych działań terapeutycznych wobec dziecka.

Istnieje jednak kilka lęków bardzo charakterystycznych dla dzieci z zaburzeniami ze spektrum autyzmu, m.in.:

• Lęk przed zmianami: tym, czego boją się dzieci z autyzmem, bardzo często są wszelkiego rodzaju zmiany m.in.: harmonogramu dnia, codziennego menu, rytuałów;
• Lęk społeczny o różnym nasileniu m.in.: niechęć do kontaktu wzrokowego, fizycznego, jak i werbalnego zwłaszcza z nieznanymi osobami;
• Lęki wizualno-akustyczne: dzieci ze spektrum autyzmu często zmagają się z nadwrażliwością słuchowo-wzrokową, dlatego wszelkie nagłe i głośne dźwięki, nietypowe przedmioty, mogą być tym, czego boją się dzieci z autyzmem.

Jak w pełen szacunku i wsparcia sposób pomóc dziecku oswoić jego lęki?

Podstawą jest rozmowa z dzieckiem: o jego emocjach, o tym, co wywołuje strach i lęk. Ważne jest okazywanie zrozumienia, wysłuchanie, nawet kiedy opiekun uważa lęki malucha za irracjonalne, a wręcz śmieszne.

Podczas rozmów postarajmy się używać języka dopasowanego do możliwości poznawczych dziecka, jednak nie okłamujmy malucha, mówiąc np. że babcia nie umarła, ale zasnęła (lęk przed śmiercią). Taka postawa może przyczynić się do nasilenia lęku dziecka, które będzie bało się zasnąć w obawie, że — tak jak babcia — ono już też się nie obudzi.

Gdy wystąpią trudności z nasilającymi się u dziecka lękami, zawsze warto poradzić się pedagoga szkolnego lub psychologa dziecięcego.

Źródła:

Jagoda Sikora, Zaburzenia lękowe u dzieci, Pułapki diagnostyczne, Psychologia w praktyce: https://psychologiawpraktyce.pl/artykul/zaburzenia-lekowe-u-dzieci;
Małgorzata Bednarska, Strach ma wielkie oczy – o strachu, lęku i szkodliwości straszenia dzieci w procesie wychowania, Dziecko krzywdzone, nr 3(28) 2009, Zakład Pedagogiki Ogólnej, Instytut Pedagogiki, Uniwersytet Wrocławski: https://dzieckokrzywdzone.fdds.pl/index.php/DK/article/view/370/248#