Konflikt serologiczny w ciąży: jak uniknąć zagrożenia dla płodu?

Co to jest konflikt serologiczny i kiedy występuje? Na czym polega konflikt serologiczny w ciąży? Dlaczego w większości przypadków konflikt serologiczny nie stanowi problemu w pierwszej ciąży, ujawniając się dopiero przy kolejnych? Jak przebiega w takiej sytuacji diagnostyka i leczenie? Czy poronienia mogą być konsekwencją konfliktu serologicznego? Przeczytaj nasz poradnik, aby rozwiać wątpliwości i obawy. 

Wielu przyszłych rodziców pyta o kwestię konfliktu serologicznego w ciąży i związane z nim komplikacje. Poniżej wyjaśniamy, z czego wynika problem niezgodności grupy krwi matki i płodu, w jakich okolicznościach konflikt serologiczny może stanowić dla niego zagrożenie, a także w jaki sposób tego zagrożenia uniknąć.

Co to jest konflikt serologiczny?

Każdy człowiek posiada własną grupę krwi, wynikającą z obecności lub braku na krwinkach czerwonych specyficznego antygenu. W organizmie z daną grupą krwi, w razie kontaktu z krwią o innej grupie, powstają przeciwciała przeciwko antygenom obecnym na obcych krwinkach. Dlatego na przykład ważne jest, w razie takiej konieczności, przetaczanie krwi dopasowanej grupowo. Inną sytuacją, w której pojawia się problem zgodności grupy krwi, jest ciąża.

Kiedy występuje konflikt serologiczny w ciąży?

Jeśli kobieta posiadająca rzadszy fenotyp krwi, charakteryzujący się brakiem antygenu na swoich krwinkach, zajdzie w ciążę z mężczyzną posiadającym ów antygen na swoich krwinkach czerwonych, mówimy wówczas o ryzyku konfliktu serologicznego w ciąży. Konflikt serologiczny oznacza stan, w którym organizm ciężarnej produkuje przeciwciała przeciwko krwinkom czerwonym potomstwa, doprowadzając do ich niszczenia i powodując chorobę hemolityczną płodu. Taka sytuacja może wystąpić tylko, gdy płód dziedziczy grupę krwi po ojcu oraz jedynie w razie kontaktu z krwią mamy.

Konflikt serologiczny w ciąży: mechanizm

W ciąży fizjologicznej nie ma ciągłego kontaktu krwinek płodowych z krwioobiegiem matki. Taki kontakt nazywamy przetoczeniem płodowo-matczynym i wiemy, że z czasem trwania ciąży wzrasta jego prawdopodobieństwo, osiągając około 45% w III trymestrze ciąży. Do takiej sytuacji może dojść wcześniej w przypadku krwawień w ciąży, czy zabiegów wewnątrzmacicznych.

W ogromnej większości przypadków, do tego kontaktu dochodzi dopiero w trakcie porodu. Oznacza to, że pierwszy kontakt z antygenem i uruchomienie reakcji układu immunologicznego, odpowiedzialnej za niszczenie krwinek płodu, ma miejsce najczęściej już po zakończeniu ciąży, nie stanowiąc zagrożenia dla płodu.

Konflikt serologiczny w pierwszej i kolejnej ciąży

Ten fakt sprawia, że konflikt serologiczny praktycznie nie występuje w pierwszej ciąży. Nawet jeśli dojdzie w tym czasie do przecieku, uważa się, że stymulacja układu odpornościowego jest na tyle słaba, że ryzyko powikłań staje się minimalne.

Inaczej dzieje się w drugiej i kolejnej ciąży, kiedy w odpowiedzi na nawet niewielką ilość antygenu, zapamiętanego z poprzedniego kontaktu, organizm ciężarnej odpowiada już w pełni produkcją przeciwciał przeciwkrwinkowych.

Konflikt serologiczny w ciąży: postępowanie

W przypadku stwierdzenia ryzyka konfliktu serologicznego w ciąży, wykonuje się badania w kierunku obecności wspomnianych przeciwciał odpornościowych. W razie ich braku na każdym etapie ciąży, zalecana jest profilaktyka konfliktu serologicznego, polegająca na podaniu domięśniowo immunoglobuliny między 27 a 32 tygodniem ciąży. Takie postępowanie zapobiega wytwarzaniu własnych przeciwciał i hamuje odpowiedź immunologiczną na potencjalne antygeny krwinek płodu.

W dużym uproszczeniu, przeciwciała podane z zewnątrz zasłaniają antygeny na obcych krwinkach, uniemożliwiając ich rozpoznanie przez układ odpornościowy matki. Po porodzie, u noworodków matek Rh-ujemnych, zawsze bada się grupę krwi i w razie potwierdzenia konfliktu, stosuje również profilaktykę poporodową. 

Rutynowo nie wykonuje się oznaczeń grupy krwi płodu, ale istnieje taka możliwość, w ramach nieinwazyjnych testów płodowego DNA z krwi matki (tzw. NIPT – z ang. non invasive prenatal testing). Mając tę wiedzę na etapie ciąży, można zrezygnować z domięśniowych zastrzyków, w przypadku zgodności grupowej ciężarnej i płodu.

U kobiet, u których w ciąży stwierdzi się dodatni wynik przeciwciał odpornościowych, konieczne jest regularne monitorowanie ich poziomu oraz cykliczne badania ultrasonograficzne płodu. W trakcie badania USG, można pośrednio stwierdzić niedokrwistość u płodu, która będzie efektem niszczenia krwinek czerwonych.

Konflikt serologiczny: leczenie

Leczenie konfliktu serologicznego wdraża się tylko wówczas, gdy występują cechy niedokrwistości u płodu. Testowano różne formy leczenia choroby hemolitycznej na etapie ciąży, jednak obecnie największą skutecznością cechuje się transfuzja wymienna, czyli przetoczenie preparatów krwi do krążenia płodowego. Można również rozważyć wcześniejsze ukończenie ciąży, w sytuacji osiągnięcia dojrzałości płodu.

Choroba hemolityczna, poza niedokrwistością i żółtaczką, może objawiać się uszkodzeniem niektórych narządów, np. mózgu lub niewydolnością krążenia i obrzękiem płodu. Jeśli nie zostanie rozpoznana i odpowiednio leczona może doprowadzić do obumarcia płodu. Ciężkość przebiegu tej choroby zależy również od typów przeciwciał, które produkuje ciężarna.

Profilaktyka konfliktu serologicznego ma kluczowe znaczenie w zapobieganiu chorobie hemolitycznej płodu i noworodka.

Polega ona na podawaniu immunoglobuliny w każdej sytuacji potencjalnego kontaktu krwi matki i płodu. Jak już wspomniano, dotyczy to poronienia, ciąży pozamacicznej, krwawień w trakcie trwania ciąży, wszelkich urazów brzucha lub zabiegów przeprowadzanych w ciąży. Rutynowo stosuje się iniekcję ok. 28. tygodnia ciąży oraz kolejną dawkę, do 72 godzin po ukończeniu ciąży, niezależnie od drogi porodu.

Konflikt serologiczny a poronienia

Dzięki wprowadzeniu do rutynowych badań prenatalnych, oceny grupy krwi i przeciwciał odpornościowych oraz zastosowaniu profilaktyki u wszystkich kobiet Rh-ujemnych, bardzo rzadko mamy obecnie do czynienia z zaniedbanym  konfliktem serologicznym i ciężką chorobą hemolityczną płodu i noworodka.

Z tego też powodu, w krajach z pełną profilaktyką immunologiczną, konflikt serologiczny w zakresie grup głównych i czynnika Rh nie odpowiada za wczesne poronienia. Zdarza się, że konflikt w zakresie innych antygenów krwinkowych, który występuje dużo rzadziej w populacji, może powodować nawracające poronienia na wczesnym etapie ciąży. Dlatego też ten element jest zawsze brany pod uwagę w diagnostyce i szukaniu przyczyny w takich przypadkach.

W przeszłości, konflikt serologiczny w zakresie antygenu D, był uważany za główny czynnik śmiertelności okołoporodowej. W latach 70-tych ubiegłego wieku wprowadzono profilaktykę konfliktu u każdej pacjentki Rh-ujemnej, dzięki czemu obecnie uważa się, że problem ten praktycznie wyeliminowano.

Wspomniana profilaktyka wymaga regularnych wizyt u lekarza prowadzącego i realizowania zleconych badań, które w ciąży są tak bardzo istotne.