Szorstkość i suchość skóry to jedne z pierwszych objawów klinicznych atopowego zapalenia skóry, obserwowane zwykle po 2. miesiącu życia dziecka. Z czasem pojawiają się wypryski oraz zmiany o charakterze rumieniowo-grudkowatym. Czy to wszystkie objawy AZS u niemowlaka? Jak im zapobiegać i pomóc swojemu dziecku? Tego dowiesz się z poniższego artykułu.
AZS, czyli atopowe zapalenie skóry, jest przewlekłą, uwarunkowaną genetycznie, nawrotową chorobą skóry, będącą wynikiem zaburzenia budowy i czynności bariery naskórkowej oraz nieprawidłowej reakcji układu immunologicznego. Choroba ta zaczyna się zazwyczaj w okresie niemowlęcym lub wczesnodziecięcym i dotyka około 15-30% dzieci zamieszkujących kraje rozwinięte.
Atopowe zapalenie skóry u niemowlaka – objawy i przyczyny choroby
Szorstkość i suchość skóry stanowią jedne z bardziej charakterystycznych objawów świadczących o problemach skórnych maluszka. Dodatkowo pojawiają się rumieniowe zmiany skórne o charakterze wyprysku. Do 3. roku życia lokalizacja zmian może być różna. Najczęściej będą one jednak obejmowały skórę twarzy (głównie policzki), ręce, łokcie oraz owłosioną skórę głowy. Opisywanym zmianom może niejednokrotnie towarzyszyć świąd oraz nadkażenia wirusowe, bakteryjne lub grzybicze.
Atopowe zapalenie skóry (AZS) jest chorobą o wieloletnim przebiegu, a umiejscowienie wykwitów zależy od wieku. U około 50% dzieci objawy stopniowo ustępują wraz z wiekiem. U 40-80% z nich choroba ma tendencję do ustępowania przed ukończeniem 5. roku życia. Część pacjentów jednak zmaga się ze schorzeniem przez dłuższy czas, mając do czynienia z cięższym przebiegiem choroby. W pierwszych latach życia dziecka częstotliwość występowania atopowego zapalenia skóry jest podobna. Dopiero po ukończeniu 6. roku życia obserwuje się większą częstotliwość zachorowań u dziewczynek w porównaniu z chłopcami.
Co ważne, AZS może występować z innymi IgE-zależnymi chorobami atopowymi, takimi jak alergiczny nieżyt nosa, astma oskrzelowa czy alergia pokarmowa – głównie na białka mleka krowiego (zwana potocznie skazą białkową).
W patogenezie atopowego zapalenia skóry zwraca się szczególną uwagę na udział i wzajemne interakcje czynników genetycznych, środowiskowych i immunologicznych, z nakładającym się ubytkiem bariery naskórkowej. Wśród czynników zewnątrzpochodnych można wyróżnić:
- stres,
- infekcje,
- dym papierosowy,
- smog,
- sposób odżywiania.
Ostatnimi czasy zwraca się również dużą uwagę na zaburzenie funkcji bariery naskórkowej, uznając jej ważną rolę w rozwoju AZS.
Jak pomóc dziecku z AZS?
Podstawą terapii atopowego zapalenia skóry powinna być edukacja i współpraca opiekunów małego pacjenta z lekarzem prowadzącym. Tylko wtedy można zadbać o lepszy komfort życia dziecka i zmniejszenie występujących objawów. Kluczowe jest także podjęcie wielu działań profilaktycznych.
1. Zadbanie o przywrócenie prawidłowego nawodnienia naskórka
W tej roli świetnie się sprawdzą emolienty stosowane na skórę dziecka, które obok lipidów zawierają mocznik – główny składnik naturalnego czynnika nawilżającego (NMF). Jego rolą jest zatrzymywanie wody oraz glicerolu jako związku odpowiedzialnego za transport wody ze skóry właściwej do naskórka. Regularne natłuszczanie suchej skóry przynosi ukojenie niemowlakowi, zmniejszając świąd oraz łagodząc występujący stan zapalny. Dobór emolientów powinien przebiegać w sposób indywidualny, uwzględniając stopień suchości skóry, aktywność dzienną i nocną oraz ewentualne występowanie alergii kontaktowej. Co należy podkreślić, emolienty często działają tylko przez kilka godzin, dlatego niezwykle ważne jest systematyczne smarowanie ciała.
W związku z tym u małych dzieci zaleca się stosowanie emolientów 2-3 razy na dobę w ilości co najmniej 200 g tygodniowo. Zawsze należy zwracać uwagę na skład produktu, gdyż może on zawierać składniki o potencjale uczulającym. Powinno się stosować preparaty emolientowe wolne od haptenów (substancji zapachowych, w tym olejków eterycznych, konserwantów, lanoliny, alkoholu, wełny owczej) i niezawierających białkowych alergenów, w szczególności u dzieci poniżej 2. roku życia.
Regularne stosowanie emolientów zmniejsza ogólne zapotrzebowanie na miejscowe preparaty zawierające glikokortykosteroidy, które – jak większość leków – mogą wykazywać działanie uboczne, jednak dobrze dobrane i właściwie stosowane dają oczekiwane korzyści. Dziś coraz częściej w leczeniu atopowego zapalenia skóry stosuje się nowoczesne preparaty niesterydowe, należące do grupy tzw. inhibitorów kalcyneuryny. W przypadku silnego świądu, który prowadzi do nadkażeń bakteryjnych, konieczne może być zastosowanie antybiotyku, zgodnie z zaleceniami lekarza.
2. Kąpiel z wykorzystaniem odpowiednich kosmetyków
Atopowa skóra wymaga szczególnej pielęgnacji, dlatego też kąpiel dziecka z AZS powinna być krótka i wolna od preparatów z substancjami zapachowymi, zawierająca natomiast środki myjące z substancjami aseptycznymi bądź bez nich. Najlepsze efekty poprawy stanu skóry obserwuje się po krótkich kąpielach (poniżej 5 minut) w wodzie o temperaturze 27-30°C. W niektórych przypadkach lekarz może zalecić dodanie niewielkiej ilości podchlorynu sodu, który pomaga złagodzić świąd.
Co ważne, po każdej kąpieli należy delikatnie osuszać skórę niemowlęcia, unikając mocnego pocierania ręcznikiem. W ciągu 5 minut od zakończenia kąpieli należy także zaaplikować emolienty, dbając tym samym o właściwe natłuszczenia i nawodnienie naskórka.
3. Odpowiednie ubrania
Noszenie ubrań z miękkich, naturalnych i przepuszczających powietrze tkanin może wspomóc złagodzenie objawów AZS u niemowlaka. Najlepsze właściwości lecznicze wykazuje zmodyfikowany naturalny jedwab, który został stworzony z myślą o dzieciach i dorosłych z atopowym zapaleniem skóry. Pomaga łagodzić uporczywy świąd skóry oraz ogranicza pocenie się skóry, zmniejszając tym samym utratę wody przez naskórek.
AZS u niemowlaka a dieta eliminacyjna
AZS u niemowlęcia może być również objawem występującej alergii pokarmowej, np. alergii na białka mleka krowiego, zwanej potocznie skazą białkową. Objawy skórne mogą być wywoływane reakcją IgE-zależną, komórkową lub mieszaną. Z diety należy czasowo wykluczyć produkty zawierające alergeny, zastępując je podobnymi, niealergizującymi składnikami pokarmowymi o zbliżonych wartościach odżywczych. Warto jednak podkreślić, iż kliniczne zaostrzenie objawów zależne od diety występuję tylko u części pacjentów, a zgłaszana alergia pokarmowa może ustępować wraz z wiekiem, w wyniku dojrzewania układu pokarmowego i wykształcenia tolerancji w stosunku do uczulających alergenów.
W sytuacji potwierdzenia alergii na białka mleka krowiego oraz u dzieci, które nie są karmione piersią, lekarz może zalecić stosowanie preparatu mlekozastępczego.
Bibliografia:
Jaworek A.K. i wsp.: „Terapia emolientowa u dzieci z atopowym zapaleniem skóry – badanie pilotażowe”, Alergologia Polska – Polish Journal of Allergology 2020; 7, 2: 106–115.
Milewska-Wróbel D., Lis-Święty A.: „Does maternal pet ownership during pregnancy influence severity of child’s atopic dermatitis?” Early Hum Dev, 2020
Nowicki R. J. i wsp.: „Atopowe zapalenie skóry – aktualne wytyczne terapeutyczne. Stanowisko ekspertów Sekcji Dermatologicznej Polskiego Towarzystwa Alergologicznego i Sekcji Alergologicznej Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego”, Postępy Dermatologii i Alergologii, 2015; XXXII (4): 239-249.
Nowicki R. J. i wsp.: „Atopowe zapalenie skóry. Interdyscyplinarne zalecenia diagnostyczne i terapeutyczne Polskiego Towarzystwa Dermatologicznego, Polskiego Towarzystwa Alergologicznego, Polskiego Towarzystwa Pediatrycznego i Polskiego Towarzystwa Medycyny Rodzinnej. Część I. Profilaktyka, leczenie miejscowe i fototerapia”, Polskie Towarzystwo Chorób Atopowych.
Szajewska H., Horvath A.: „Alergia na białka mleka krowiego”, Forum Pediatrii Praktycznej, 2021; 42 (12/2021).