Zgodnie z zaleceniami Światowej Organizacji Zdrowia karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia niemowląt. Jest również zupełnie naturalnym procesem, choć bywa, że pojawiają się wątpliwości, a nawet obawy z nim związane, w tym niepewność, jak powinno ono wyglądać. Jak przygotować się do karmienia piersią? Co warto wiedzieć, zanim rozpocznie się pierwsze karmienie dziecka?
Kiedy zaczyna się produkcja mleka w piersiach w czasie ciąży?
Przygotowania do karmienia piersią organizm kobiety rozpoczyna już w pierwszych tygodniach ciąży. Zazwyczaj zmiana wyglądu piersi – ich powiększenie, większa tkliwość, widoczna sieć naczyń krwionośnych – są jednymi z pierwszych objawów ciąży, jakie zauważa kobieta. Wraz z postępem ciąży rozwija się również sieć przewodów mlecznych, które zaczynają produkować mleko przedporodowe od około 16. tygodnia ciąży. Na późniejszych etapach, w związku ze zwiększonym stężeniem estrogenów i progesteronu, zmniejsza się działanie prolaktyny – jednego z kluczowych hormonów odpowiedzialnych za laktację. To sprawia, że mleko nie wypływa samoistnie z piersi.
Po porodzie, gdy łożysko zostaje wydalone, poziom estrogenów i progesteronu gwałtownie spada. Jednocześnie stężenie prolaktyny pozostaje na stałym poziomie, a dodatkowo kluczową rolę w procesie laktacji odgrywają insulina i hydrokortyzon. To właśnie te zmiany hormonalne inicjują produkcję mleka. Nawał mleczny następuje zazwyczaj pomiędzy 1. a 3. dobą po porodzie. Laktacja stabilizuje się i dostosowuje do potrzeb dziecka zazwyczaj między 2. a 4. tygodniem po porodzie[1], choć u niektórych kobiet może to potrwać dłużej.
Nie każda kobieta odczuwa wyraźne zmiany w piersiach. Wiele przyszłych mam ma obawy, że skoro piersi nie powiększyły się i nie widać wydobywającego się z nich mleka, zapewne oznacza to, że nie będą mogły karmić piersią. Nic bardziej mylnego! Warto bowiem wiedzieć, że laktacja to proces, który odbywa się na bieżąco – piersi same w sobie nie przechowują dużych ilości mleka. Pojawia się ono z chwilą ssania przez dziecko, co zwiększa wydzielanie prolaktyny i stymuluje produkcję mleka. Jeśli więc piersi wydają się „puste” – być może takie są i jest to zupełnie naturalne, gdy nie karmi się maluszka. Jednocześnie, niektóre mamy mogą odczuwać przepełnienie piersi nawet między karmieniami. Nawały mleczne są objawem fizjologicznym, pojawiającymi się w konsekwencji intensywnej pracy hormonów, ale stabilizują się wraz z rozwojem laktacji.
Jak przygotować się do karmienia piersią?
Karmienie piersią to naturalny proces, który nie wymaga wielu przygotowań. Przyszła mama powinna jednak wiedzieć, że nie u każdej kobiety pokarm pojawia się od razu. Jednocześnie należy mieć świadomość, że w pierwszych dobach życia maluszek zjada naprawdę niewiele, bo około 5-7 ml mleka na jedno karmienie, czyli mniej więcej tyle, ile wynosi pojemność łyżeczki do herbaty! Częstotliwość karmień w ciągu doby jest natomiast duża – nawet 8-12 razy na dobę.
Czy do karmienia piersią można się przygotować jeszcze przed porodem? Tak, a nawet powinno się! Warto się dokształcić w kwestii technik prawidłowego przystawiania do piersi, najlepszej pozycji do karmienia, częstotliwości jedzenia maluszka, jak prawidłowo odciągać pokarm[2], a także jak radzić sobie w sytuacjach kryzysowych: podczas nawału pokarmu, zastoju, bólu brodawek. Kobiety, które chciałyby karmić naturalnie, ale z różnych względów nie chcą podawać dziecku piersi, mogą korzystać z laktatora i odciągać mleko przed każdym karmieniem lub też robić jego zapasy i przechowywać w specjalnie przystosowanych do tego pojemnikach lub woreczkach. O tym również można pomyśleć jeszcze przed porodem, zaopatrując się w odpowiednie akcesoria.
Należy również zwrócić uwagę na anatomię swoich piersi. Większość noworodków potrafi prawidłowo chwycić pierś, niezależnie od kształtu brodawek. Jeśli jednak są one płaskie lub wklęsłe, dziecko może potrzebować więcej czasu na naukę ssania. Wówczas pomocne mogą się okazać specjalne osłonki/kapturki do karmienia piersią. Nie da się natomiast przećwiczyć samego procesu karmienia, ale można wcześniej zapoznać się z technikami przystawiania dziecka do piersi, np. podczas konsultacji z położną.
Czy pierwsze karmienie piersią może być bolesne?
Pierwsze próby karmienia dziecka piersią mogą być dla „świeżo upieczonej” mamy nieco trudne. Wynika to najczęściej z nieodpowiedniego przystawiania dziecka, przez co chwyta ono brodawkę w niewłaściwy sposób, wywołując tym dyskomfort u mamy. Zazwyczaj problem mija samoistnie, wraz z nabraniem przez mamę doświadczenia w karmieniu. Jeśli jednak wraz z upływem czasu, przy kolejnych karmieniach uczucie nie ustępuje, a brodawki zaczynają być poranione – jest to sygnał, że karmienie piersią nadal nie przebiega prawidłowo, a maluszek nie potrafi odpowiednio chwycić piersi. Wówczas warto skorzystać z pomocy doradcy laktacyjnego, który wyjaśni, jak prawidłowo przystawiać noworodka.
Kiedy pierwszy raz nakarmić dziecko?
Pierwsze karmienie piersią noworodka powinno nastąpić jak najszybciej po porodzie, najlepiej w ciągu pierwszej godziny życia. Wówczas bardzo ważny jest kontakt skóra do skóry, podczas którego dziecko, położone na nagiej klatce piersiowej mamy, instynktownie będzie szukało piersi i rozpocznie ssanie. Nie musi być ono efektywne – ważne, że pobudza hormony niezbędne w procesie laktacji i dodatkowo wzmacnia więź matki z dzieckiem. Ponadto jest to bardzo ważna chwila dla maluszka, który będzie czuł zapach i ciepło ciała mamy oraz słyszał jej głos, co da mu poczucie bezpieczeństwa i spokoju.
Karmienie piersią – wsparcie dla zdrowia i rozwoju dziecka
Karmienie piersią jest najlepszym sposobem żywienia niemowląt, ponieważ mleko matki jest idealnie dostosowane do potrzeb rozwojowych dziecka, a sam proces karmienia wpływa również na jego rozwój emocjonalny, fizyczny i poznawczy. Jeśli nie ma żadnych medycznych przeciwwskazań, nie powinno się rezygnować z naturalnego karmienia.
Oprócz licznych korzyści zdrowotnych i rozwojowych wynikających z karmienia piersią, istotnym aspektem jest również jego praktyczność. Pokarm jest zawsze dostępny, ma odpowiednią temperaturę oraz dostosowaną do potrzeb dziecka ilość. Karmienie piersią może być wygodne zarówno dla matki, jak i dziecka.
Warto podchodzić do procesu karmienia piersią z otwartością i świadomością, że jego przebieg może być różny – dla niektórych mam jest to naturalny i bezproblemowy etap, dla innych może wymagać więcej cierpliwości i wsparcia. Najważniejsze jest, aby dostosować sposób karmienia do potrzeb dziecka i własnych możliwości. Jeśli z jakiegokolwiek powodu karmienie naturalne nie jest możliwe, dostępne są alternatywne rozwiązania, które również wspierają prawidłowy rozwój niemowlęcia.
[1] A. Jabłońska, Laktacja – rola karmienia piersią i jej wpływ na rozwój dziecka, [w:] Innowacje w Pielęgniarstwie i Naukach o Zdrowiu 2(7)/2022, [online:] https://bibliotekanauki.pl/articles/19322596.pdf, dostęp: 05.03.2025
[2] G. Gebuza , M. Gierszewska , M. Kaźmierczak i in. Przygotowanie kobiet do karmienia piersią, [online:] https://www.termedia.pl/Journal/-134/pdf-35122-1, dostęp: 5.03.2025