Tradycja to rzecz święta
Tradycja kulinarna to nieodzowny element tradycji kulturowej, która uwarunkowana jest przez czynniki naturalne, religijne oraz obyczajowe. Ze względu na różnice regionalne, podyktowane niegdyś dostępnością poszczególnych produktów spożywczych, trudno dziś mówić o jednym, wspólnym „przepisie” na to, co powinno się znaleźć na wigilijnym stole. Niemniej różnice pomiędzy poszczególnymi regionami Polski powoli się zacierają, dlatego i my skupimy się na omówieniu tego, co niezależnie od długości i szerokości geograficznej, jest dla nas wszystkich wspólne.
https://favi.pl/produkty/p/sirius-lancuch-swietlny-led-kiki-srebrny-400-cm
Nie do pary
Jeszcze na przełomie XVIII/XIX wieku wieczerza wigilijna była nie tylko postna, ale także skromna. Zmiana nastąpiła w II połowie XIX wieku, szczególnie w miastach. W zamożniejszych domach i bogatych klasztorach składała się z 12 potraw – liczba ta jest nieprzypadkowa, symbolizuje 12 apostołów oraz 12 miesięcy, jednak liczbę dań na wigilijnym stole warunkowała tak naprawdę zamożność portfela oraz zwyczaje regionalne, dlatego też w uboższych domach często zamiast dwunastu potraw przygotowywano nieparzystą – czyli szczęśliwą – liczbę dań. Im więcej jednak dań pojawiło się na stole wigilijnym, tym większej obfitości należało się spodziewać w nadchodzącym roku.
Wigilia – mariaż tradycji słowiańskich i katolickich
Polska wieczerza wigilijna to tak naprawdę połączenie tradycji słowiańskich i katolickich. Post w tradycji katolickiej jest utożsamiany z oczyszczeniem, dlatego też wieczerzę przygotowywano bez mięsa i tłuszczów zwierzęcych, niegdyś również bez nabiału i słodyczy. Posiłki smażono lub pieczono na oliwie, oleju lub maśle. Co ciekawe post nie obejmował ryb, które podawano jedynie w zamożniejszych domach – do dziś są uznawane przez kościół za dania postne, oraz alkoholu, niemniej tego dnia pito go mniej. Wśród trunków, które niegdyś gościły na polskich stołach należy wymienić przede wszystkim węgierskie wina, miody pitne oraz wódkę. Dawniej wieczerzę wigilijną przygotowywano ze wszystkich płodów ziemi: mąki i kasz, warzyw i owoców, orzechów, grzybów i miodu – wszystko to miało głębokie znaczenie symboliczne, mające zapewnić obfitość pożywienia w kolejnym roku – szczególnie mąka, miód i mak jako składniki magiczne, miały tę obfitość zagwarantować.
12 potraw
Wśród dań, których nie może zabraknąć podczas wigilijnej kolacji na polskich stołach, należy wymienić przede wszystkim:
- zupy: postny barszcz czerwony z uszkami lub zupę z suszonych grzybów
- dania z warzyw i grzybów: kapustę z grzybami, kapustę z grochem, postny bigos
- potrawy zbożowe: pierogi z kapustą i grzybami, gołąbki z kaszy jęczmiennej, jaglanej i gryczanej zawijane w liście kapusty
- ryby smażone lub w galarecie: karpie, śledzie w oleju z cebulką i gotowanymi ziemniakami, niegdyś szczupaki, łososie, pstrągi, węgorze, karasie i liny
- dania słodkie: kluski z makiem, kutię – czyli pozbawione łuski ziarno pszenicy z makiem i miodem (danie pogrzebowe i zaduszne znane na Wschodzie), na Śląsku makówki z bułki pszennej polane słodkim mlekiem i makiem
- ciasta i desery: makowiec, piernik, pierniczki
- kompot z suszonych owoców
- opłatek – cienki płatek ciasta pszennego używany jako hostia w liturgii chrześcijańskiej i przy wieczerzy wigilijnej
Drugie dno
A jaka symbolika kryła się za wigilijnymi potrawami? Opłatek to symbol pojednania, dzielenie się nim przywołuje na myśl gest dzielenia się chlebem, który jest utożsamiany z przebaczeniem. Ryby to symbol chrześcijaństwa, w języku starogreckim słowo ichtys (a dokładniej ichthys) oznaczało rybę oraz było akronimem starogreckich słów Ἰησοῦς (Iēsoûs) Χριστὸς (Christós) Θεοῦ (Theoû) Υἱὸς (Hyiós) Σωτήρ (Sōtér) – Jezus Chrystus Boga Syn Zbawiciel. Miód to efekt pracy pszczół, symbolizował dobrobyt, wszak kraina mlekiem i miodem płynąca to miejsce obfitujące w dobra i bogactwa. Zboża – w formie mąki, ziarna czy wypieków również miały za zadanie zapewnienie pomyślności w nadchodzącym roku, tak samo jak orzechy i bakalie. Mak symbolizuje sen, przypisuje mu się również magiczne właściwości łącznika z zaświatami, podobne zresztą znaczenie przypisywano grzybom. Owocom używanym do ugotowania kompotu z suszu tj. jabłkom, gruszkom i śliwkom przypisywano zaś magiczne właściwości pozwalająca na przedłużenie życia. Podsumowując, większość produktów spożywczych, z których kiedyś przygotowywano oraz do dziś przygotowuje się wigilię, miała w symboliczny sposób zapewnić obfitość pożywienia w kolejnym roku oraz dobrobyt i dostatek. A czego jeszcze nie powinno zabraknąć na wigilijnych stołach? Niewątpliwie świecy, która w tradycji katolickiej symbolizuje przyjście Zbawiciela. Oświetlenie bożonarodzeniowe czy to w tradycyjnej formie świecy, czy też nowoczesnej formie w postaci lampek, łańcuchów czy innego rodzaju dekoracji to nieodzowny element Świąt, którego nie powinno zabraknąć podczas żadnej wigilijnej kolacji.
Materiał zewnętrzny