Jak wzmocnić odporność dziecka?

16 maja 2023

Twoja pociecha znowu nie może chodzić do żłobka, przedszkola czy szkoły, bo złapała kolejną infekcję? Marzysz, aby dziecko przynajmniej przez kilka tygodni było zdrowe – aby nie trzeba było co chwila zabierać go do lekarza, ani „stawać na głowie”, organizując opiekę w domu? Dowiedz się, jak wzmocnić odporność u dziecka, już od pierwszych dni życia.  

Bez szczepień ani rusz

W tym miejscu trzeba podkreślić rolę szczepień ochronnych, które stanowią bardzo ważny element kształtowania prawidłowej odpowiedzi immunologicznej młodego organizmu.

Zwłaszcza w obecnych warunkach, przestrzeganie kalendarza szczepień to pierwsza rzecz, o którą należy zadbać. I to jeszcze zanim zaczniemy się zastanawiać, co na odporność dla dziecka. A już na pewno zanim kupimy jakiekolwiek leki uodparniające dla dzieci bez recepty.

Sezon na infekcje

Wzmocnienie odporności u dziecka staje się szczególnie istotną kwestią w okresach przejściowych tj. wiosną i jesienią. I choć nawracające infekcje dróg oddechowych u dzieci to zmora przede wszystkim okresu jesienno-zimowego, to należy pamiętać, że zdarzają się o każdej porze roku.

Z reguły, dopóki maluch przebywa w domu pod opieką najbliższych i nie ma codziennego kontaktu z innymi dziećmi, choruje sporadycznie lub wcale, a jeśli już, to infekcje mają zwykle łagodny przebieg.

Po przyjęciu do żłobka czy przedszkola, sytuacja zmienia się często diametralnie. Bywa i tak, że wręcz trudno stwierdzić, kiedy jedno przeziębienie się kończy, a drugie zaczyna. Jak tylko uda się podleczyć dziecko w domu, wraca normalnych zajęć i często wszystko zaczyna się od nowa. Rodzice czują się wówczas bezradni, a każdy sposób na wzmocnienie odporności u dziecka jest na wagę złota.

Ważny z punktu widzenia odporności jest rodzaj i przebieg infekcji – czy mamy do czynienia z katarem, kaszlem, podwyższoną temperaturą ciała, które szybko ustępują, czy też u dziecka występuje zapalenie oskrzeli, płuc, zatok, uszu, wymagające podawania antybiotyków.

Ponadto, niedoleczone infekcje oddechowe – nawet te krótkotrwałe o łagodnym przebiegu – mają tendencję do przedłużania czy nawracania. Mogą również prowadzić do niepotrzebnych, a czasem groźnych powikłań, takich jak zapalenia oskrzeli czy uszu. A to z kolei sprawia, że zaczynamy zastanawiać się, co podać dziecku na wzmocnienie po antybiotyku.

Co sprzyja podatności dziecka na sezonowe infekcje dróg oddechowych?

Zanim jednak zapytamy lekarza czy farmaceutę, co na odporność dla dziecka, przyjrzyjmy się przyczynom jej osłabienia. Można tu wskazać szereg czynników: 

  • tryb życia i warunki środowiskowe – zwłaszcza ekspozycja na dym tytoniowy oraz zanieczyszczenie powietrza, wilgoć w domu, nieprawidłowe żywienie dziecka, mała ilość snu, mało ruchu na powietrzu;
  • zbyt wysoka temperatura w domu, czyli przegrzewanie dziecka
  • zła jakość powietrza w domu;
  • styczność z czynnikami infekcyjnymi – poprzez kontakt z rówieśnikami, którzy mogą przenosić różne patogeny;
  • wrodzone lub nabyte zaburzenia odporności;
  • choroby atopowe – dzieci z alergią są bardziej narażone na infekcje;
  • inne choroby, np. refluks żołądkowo-przełykowy, mukowiscydoza, wrodzone wady serca.

Jolanta Wacławek

Lekarz pediatra w Oddziale Hospitalizacji Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Zakażenia wirusowe, czy bakteryjne stanowią codzienne zagrożenie zarówno dla dorosłych, jak i dla dzieci. Dla maluchów mogą jednak okazać się szczególnie niebezpieczne, ponieważ ich system odpornościowy nie jest jeszcze dojrzały. Trudno się zatem dziwić, gdy rodzice pytają, co na odporność dla rocznego dziecka. Większość mechanizmów odporności dojrzewa w miarę rozwoju dziecka, osiągając pełną sprawność dopiero w okresie szkolnym  (w wieku do 12-14 lat). Wymienione wyżej czynniki mogą mieć wpływ na kształtowanie się odporności. Dlatego warto dbać o nią od samego początku. Karmienie piersią i szczepienia ochronne należą do naturalnych i sprawdzonych sposobów. Ich pozytywne oddziaływanie na układ odpornościowy dziecka zostało już wielokrotnie potwierdzone.

Jak uodparniamy organizm dziecka?

Nie na wszystko mamy wpływ, warto jednak od samego początku wprowadzać jak najzdrowszy styl życia i dbać o kondycję zdrowotną malucha już w okresie noworodkowym. Jeżeli zastanawiasz się, jak uodpornić dziecko, sięgnij po mądre i sprawdzone sposoby. Jakie? Poniżej znajdziesz kilka istotnych podpowiedzi.

O tym warto pamiętać:

  • Właściwe odżywianie – ważne jest odpowiednio długie karmienie piersią i stopniowe rozszerzanie diety malucha (zgodnie z zaleceniami lekarza), aby zapewnić mu wszystkie niezbędne składniki odżywcze oraz kształtować dobre nawyki żywieniowe na przyszłość.  
  • Ubiór adekwatny do pogody i warunków otoczenia – nie należy dopuszczać ani do wyziębienia, ani przegrzania malucha (ze względu na skłonność do przesady z ilością ubranek, to ostatnie zdarza się nawet częściej). 
  • Zapewnienie właściwej temperatury otoczenia – w pomieszczeniach, w których przebywa, a zwłaszcza śpi dziecko, nie powinno być zbyt ciepło, ponieważ sprzyja to wysychaniu błon śluzowych, co zwiększa podatność na infekcje.

  • Spacery – zalecane niezależnie od pory roku i pogody (o ile mróz nie przekracza minus 8-10 st. C, a upał – plus 25 st. C), sprzyjają hartowaniu dziecka i wzmacniają jego odporność, nawet jeśli trwają tylko 15-20 min. dziennie.
  • Przestrzeganie kalendarza szczepień ochronnych – oprócz szczepień obowiązkowych warto porozmawiać z lekarzem na temat zalecanych szczepień dodatkowych – zwłaszcza w przypadku maluchów, które będą uczęszczać do żłobka czy przedszkola. 
  • Zmiana klimatu – aby wspomóc dojrzewanie układu odpornościowego u dziecka, warto raz czy dwa razy w roku wyjechać z nim za miasto, w góry czy nad morze – w miarę możliwości na 1-2 tygodnie.  

Jest zatem martwimy się, jak wzmocnić odporność dziecka, zacznijmy od podstaw, takich jak szczepienia, zdrowe odżywianie, właściwe ubranie czy ruch na świeżym powietrzu. Jeśli uda nam choćby w niewielkim stopniu zadbać o każdy z wymienionych aspektów, mamy szansę znacznie ograniczyć częstotliwość wizyt u lekarza z chorym dzieckiem. 

Jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka?

Nasza odporność składa się z wielu powiązanych ze sobą elementów, dlatego mówimy o systemie lub układzie immunologicznym. U dzieci wykształca się on stopniowo, aż do osiągnięcia wieku szkolnego. Pełną sprawność, porównywalną z osobami dorosłymi, system odpornościowy uzyskuje dopiero w okresie dojrzewania, kiedy następuje przestrojenie hormonalne.

Dlatego zanim sięgniemy po jakiekolwiek leki wzmacniające układ immunologiczny dla dzieci, powinniśmy wiedzieć, na czym polega obrona immunologiczna organizmu.

Jak działa odporność?

Zrozumienie, jak działa odporność, jest punktem wyjścia do szukania odpowiedzi na pytanie, jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka. Główne zadanie układu odpornościowego to ochrona przed zewnętrznymi czynnikami (takimi, jak wirusy, bakterie, grzyby, pierwotniaki czy większe organizmy pasożytujące, a także związki chemiczne, np. białka, wielocukry i lipidy), które mogą powodować choroby i uszkodzenia organizmu. 

Warto zauważyć, że system immunologiczny ma unikalną zdolność rozpoznawania, zapamiętywania i uczenia się (tzw. pamięć immunologiczna) – podobnie funkcjonuje jedynie centralny układ nerwowy.

Jeśli układ odpornościowy działa prawidłowo – zapewnia organizmowi bezpieczeństwo. Zdarza się jednak, że wrodzone lub nabyte zaburzenia upośledzają jego funkcjonowanie. Organizm nie potrafi wówczas bronić się przed infekcją i nie potrafi rozróżniać własnych elementów od obcych. Pojawiają się wówczas pytania, jak wzmocnić układ immunologiczny dziecka –  forum parentingowe bywa ich częstym adresatem.

Jolanta Wacławek

Lekarz pediatra w Oddziale Hospitalizacji Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

W momencie narodzin organizm człowieka charakteryzuje tzw. odporność wrodzona (naturalna, nieswoista) – składają się na nią: – bariery anatomiczne (skóra bez uszkodzeń, zdrowy nabłonek błon śluzowych) – mechaniczne czynności fizjologiczne (odruchy kaszlu i kichania, złuszczanie nabłonka, ruch rzęsek występujących na błonach śluzowych) – bariera immunologiczna (komórki żerne, granulocyty, interferon) Z czasem, poprzez kontakt z różnymi drobnoustrojami i dzięki szczepieniom, system obronny zdobywa doświadczenie immunologiczne, dzięki czemu odporność wrodzona zostaje wzmocniona przez nabytą odpowiedź immunologiczną (swoistą).

Co świadczy o zaburzeniach odporności dziecka?

W jakich sytuacjach pytanie, czy i jak uodpornić dziecko, staje się szczególnie aktualne? Objawy, które powinny zaniepokoić rodziców, bo mogą świadczyć o zaburzeniach odporności, to:

  • osiem lub więcej zakażeń w ciągu roku;
  • dwa lub więcej zakażeń zatok o ciężkim przebiegu w ciągu roku;
  • dwa lub więcej zapaleń płuc w ciągu roku.;
  • antybiotykoterapia trwająca dwa miesiące lub dłużej, bez wyraźnej poprawy;
  • nawracające głębokie ropnie skórne lub narządowe;
  • przewlekająca się grzybica jamy ustnej lub grzybica skóry u dziecka po pierwszym roku życia;
  • konieczność długotrwałego dożylnego leczenia antybiotykami;
  • zahamowanie przyrostu masy ciała lub zahamowanie wzrostu dziecka;
  • przebycie dwóch lub więcej ciężkich zakażeń, np. zapalenia mózgu, kości, sepsy;
  • wywiad rodzinny wskazujący na występowanie pierwotnych zaburzeń odporności.

W opisanych przypadkach najlepiej skonsultować się z lekarzem immunologiem, od którego dowiemy się, czy i jakie badania powinniśmy wykonać, a następnie, jak wzmocnić odporność dziecka. Nie warto robić takich badań na własną rękę i bez wyraźnie stwierdzonej potrzeby narażać dziecko na niezbyt przyjemną procedurę pobierania krwi. Ze specjalistą warto również porozmawiać o tym, co podać dziecku na wzmocnienie po antybiotyku

Czy leki na wzmocnienie odporności mają sens?

Zapotrzebowanie na leki wzmacniające układ immunologiczny dla dzieci i dorosłych jest coraz większe. Ingerencja medyczna w układ odpornościowy za pomocą leków to inaczej immunomodulacja lub immunostymulacja. Do tego celu wykorzystuje się różne substancje – pochodzenia roślinnego, z grzybów, bakterii, a także inne związki chemiczne. 

Jolanta Wacławek

Lekarz pediatra w Oddziale Hospitalizacji Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Immunostymulatory oddziałują na komórki systemu odpornościowego, pobudzając zwłaszcza nieswoiste mechanizmy odpowiedzi immunologicznej. Terapia tego rodzaju powinna być dostosowana do wieku dziecka i opracowana na podstawie dokładnego wywiadu chorobowego. Indywidualnie dobrany preparat, podany dziecku w odpowiednim czasie, daje szansę na pozytywny wynik leczenia.

Nie na własną rękę 

Rodzice bardzo często pytają o leki uodparniające dla dzieci bez recepty, chcąc rozwiązać problem jak najszybciej. Jednak wybór leków immunostymulujących zawsze wymaga konsultacji z pediatrą, który dobrze zna nasze dziecko. To, co pomogło maluchowi znajomych lub zbiera mnóstwo pozytywnych opinii na internetowych forach parentingowych, niekoniecznie będzie dobre dla naszej pociechy.

Pamiętajmy, że każde dziecko choruje inaczej i może inaczej reagować na podawane leki. Źle dobrana, nadmierna immunostymulacja może przynieść efekty odwrotne do zamierzonych – wówczas nasz maluch nie tylko nie przestanie chorować, ale walka z infekcjami będzie przychodzić mu jeszcze trudniej.   

Rekomendowane produkty

Aleksandra Świeboda

Kierownik Działu Ocen i Rozwoju Współpracy w Instytucie Matki i Dziecka

Jak uodparniamy organizm dziecka latem?

Oprócz adekwatnego do pogody ubioru i hartowania organizmu np. w wodzie, na odporność dzieci w okresie letnim korzystnie wpływa zmiana klimatu oraz właściwa dieta wykorzystująca sezonowe warzywa i owoce.

Dobroczynna zmiana klimatu

W przypadku często chorujących dzieci lekarze zalecają wyjazd umożliwiający pobyt w innych niż domowe  warunkach klimatycznych.  Zmiana położenia geograficznego, temperatury, wilgotności i ciśnienia działa mobilizująco na układ odpornościowy, który musi sprostać nowym warunkom otoczenia. O korzyściach z wyjazdu w różne regiony pisaliśmy tutaj.

Jolanta Wacławek

Lekarz pediatra w Oddziale Hospitalizacji Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Zmiana klimatu pozytywnie wpływa m.in. na wydolność oddechową i układ krążenia. Aby system odpornościowy dziecka skorzystał najwięcej, pobyt w innych warunkach klimatycznych powinien trwać nie krócej niż 2 tygodnie, ponieważ organizm musi mieć czas, aby się do nich zaadaptować. Warto zorganizować pociechom taki wyjazd przynajmniej 1-2 razy w roku.

Świeże powietrze i słońce

O korzyściach przebywania na świeżym powietrzu nie trzeba chyba nikogo przekonywać. Pobyt w czystym środowisku, z dala od spalin i zanieczyszczeń powietrza, przyda się zwłaszcza dzieciom z większych miast i regionów uprzemysłowionych.

Jednak na pozbycie się alergenów i zanieczyszczeń w mieszkaniach, które występują w powietrzu również są sposoby. Jednym ze skuteczniejszych może być np. zakup oczyszczacza powietrza, którego główną funkcją jest właśnie oczyszczanie powietrza ze szkodliwych substancji, znajdujących się w pomieszczeniach zamkniętych.

Okres lata to również najwięcej okazji do korzystania ze słońca. Przy zalecanej ostrożności w kontakcie z promieniami słonecznymi, pozwólmy dzieciom się nimi cieszyć – rozsądnie dawkowana ekspozycja (wystarczy 10-15 minut dziennie, poza  godzinami największego nasłonecznienia, np. przed południem) pozwala skórze na wytworzenie ważnej nie tylko dla odporności witaminy D.

Dieta a odporność

O wpływie sposobu odżywiania na naszą odporność świadczą wyniki wielu badań. Lato daje największe możliwości wprowadzenia do jadłospisu dziecka świeżych składników o cennych wartościach odżywczych zwłaszcza warzyw i owoców. Warto wykorzystać ten czas na rozszerzanie diety i oswojenie naszych pociech z nowymi smakami. To również dobry moment na podjęcie wysiłku zmierzającego do ograniczenia spożycia produktów wysoko przetworzonych i słodyczy, które nie tylko nie służą odporności, ale zwiększają ryzyko wystąpienia coraz bardziej powszechnych chorób cywilizacyjnych, takich jak cukrzyca, otyłość, czy nowotwory.

Jak widać, odpowiedź na pytanie, jak wzmocnić odporność dziecka, nie jest prosta i zależy od wielu czynników, które należy rozpatrywać indywidualnie w przypadku każdego malucha. Nasze wskazówki, oparte na aktualnej wiedzy medycznej, mają jednak charakter uniwersalny i warto się nimi kierować, aby zapewnić dzieciom jak najlepszą ochronę immunologiczną. 


Źródła:

  1. „Zaburzenia odporności u dzieci” red. K. Zeman, PZWL, 2002
  2. „Immunologia” red. nauk. J. Gołąb, M. Jakóbisiak, W. Lasek, T. Stokłosa, Wydawnictwo Naukowe PWN, 2007
  3. Bernatowska Ewa „Jak rozpoznawać i leczyć pierwotne niedobory odporności”. Pediatra Po Dyplomie, 2010; 14/3/83-94 

Autor

Jolanta Wacławek

Lekarz pediatra w Oddziale Hospitalizacji Jednego Dnia, Instytut Matki i Dziecka

Dofinansowanie UE
Informujemy, iż w celu realizacji usług dostępnych w naszym serwisie, optymalizacji jego treści oraz dostosowania serwisu do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszego serwisu internetowego, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje stosowanie plików cookies. Więcej informacji zawartych jest w polityce prywatności serwisu.
Akceptuję