Czym jest wypalenie rodzicielskie? Przyczyny, objawy, jak sobie radzić?

13 września 2022

Stres towarzyszy każdemu z nas, także w różnych sytuacjach: społecznych, zawodowych, prywatnych. Ale czy powinien on być także nieodłączną częścią życia rodzica? Mówi się przecież, że wychowanie dziecka to ciężka praca. Czasem jednak nawet rodzice bardzo małych dzieci czują się wyczerpani. Wtedy okazuje się, że powiedzenie głoszące: małe dzieci, mały kłopot – nie zawsze się sprawdza.

Zastanów się, czy temat wypalenia rodzicielskiego dotyczy również ciebie. Co to oznacza i czy istotne jest, abyśmy szukali jego przyczyn? Dowiedz się, jak sobie radzić. W artykule podpowiadamy, co możesz zrobić, by uzyskać pomoc w swoim doświadczeniu.

Wypalenie rodzicielskie: co to dla mnie może oznaczać?

Pojęcie „wypalenie rodzicielskie ma swoje początki w badaniach na temat wypalenia zawodowego u pracowników służb społecznych, takich jak pielęgniarki, strażacy, czy wolontariusze. Badacze: Herbert Freudenberger oraz Christina Maslach opisywali negatywne skutki obserwowane w samopoczuciu osób, które wyjątkowo poświęcały się wykonywaniu obowiązków zawodowych.

  • Freudenberger obserwował, że u osób wypalonych zawodowo często występował pewien charakterystyczny zespół cech psychofizycznych, tj.: drażliwość, ciągłe zmęczenie, obniżona odporność.
  • Maslach opisywała, w jaki sposób osoby wyczerpane pracą postrzegają siebie i inne osoby w otoczeniu: czują się wyczerpane lub zmęczone, depersonalizują swoich podopiecznych oraz mają poczucie daremności wykonywanego działania.

Wypalenie rodzicielskie według badaczy: przyczyny

 

Wypalenie rozumiano jako skutek przewlekłego stresu, którego doświadcza osoba w związku z wykonywaną pracą. Dodatkowo wypalona osoba zauważa, że nie ma zasobów do radzenia sobie w sytuacji, która przekracza jej możliwości. Za źródło stresu przyjmowano także doświadczenie sprzeczności pomiędzy oczekiwaniami wobec zawodu, a jego realiami.

Wypalenie rodzicielskie a wypalenie zawodowe

Kolejne badania nad zjawiskiem wypalenia obejmują coraz szersze konteksty życia badanych osób, także ich życie rodzinne. Stąd wielu badaczy zastanawia się, czym jest oraz jakie wypalenie rodzicielskie objawy może przybierać u osób poświęcających się całkowicie swojej pracy w domu – byciu rodzicem. W 1989 roku Dennis Pelsma zbadał 100 matek małych dzieci [1] będących na urlopie wychowawczym i opisał charakterystyczne dla wypalenia cechy w ich funkcjonowaniu – wyczerpanie emocjonalne oraz poczucie bezsensowności w procesie wychowywania swoich dzieci. W ten sposób zauważono, że problemy odnoszące się do zagadnienia wypalenia zawodowego, dotyczą także aspektu wypalenia rodzicielskiego.

Wypalenie rodzicielskie: test. Jak potwierdzić objawy?

Isabelle Roskam stworzyła badając wypalenie rodzicielskie testkwestionariusz samoopisowy dla rodziców [2] (adaptując istniejący wcześniej test do pomiaru cech wypalenia zawodowego). W teście tym mierzone były aspekty wypalenia rodzicielskiego:

  • dystansowanie się emocjonalne od dziecka;
  • doświadczanie wyczerpania psychicznego i emocjonalnego przez rodziców;
  • poczucie bezsensowności wykonywanej opieki nad dzieckiem.

Przyjrzyjmy się bliżej cechom, które mogą dawać objawy wypalenia rodzicielskiego.

Wypalenie rodzicielskie: objawy zjawiska wyczerpania sił

Problem wypalenia sił u rodziców nie powinien być bagatelizowany i może znacząco wpłynąć na funkcjonowanie całej rodziny. Jakie mogą być objawy wypalenia rodzicielskiego?

Dystans emocjonalny w stosunku do dziecka

Rodzic wypalony dystansuje się emocjonalnie od swojego dziecka, nie może nawiązać bliskiej więzi emocjonalnej z pociechą. Jednym z przykładów może być wplątanie się rodzica w obowiązki domowe (tak zwany „wir pracy”), które ma poczucie, że musi wykonywać, ponieważ twierdzi, że tylko tak będzie w stanie odpowiedzieć na wszystkie potrzeby dziecka. Tymczasem usilne kontrolowanie siebie, poświęcanie się mechanicznie wykonywanej pracy nie zawsze da nam przestrzeń i czas na uważne obserwowanie potrzeb dziecka. Czasem w danym momencie mogą okazać się ważniejsze potrzeby emocjonalne dziecka – potrzeba wysłuchania go, poznania bieżących problemów czy trudności których doświadcza.

Poczucie wyczerpania fizycznego i psychicznego

Kolejnym objawem wypalenia rodzicielskiego jest poczucie wyczerpania fizycznego
i psychicznego. Wypalony rodzic jest przewlekle zmęczony i sfrustrowany. Często boli go głowa, cierpi z powodu braku apetytu i często choruje. To, że oznaki te mogą być związane z aspektem bycia rodzicem, możemy poznać po tym, że już na samą myśl
o sprawowaniu opieki nad dzieckiem pojawiają się wyżej opisane trudności.

Justyna Hermaniuk

Psycholog w Zakładzie Wczesnej Interwencji Psychologicznej oraz Ośrodku Rehabilitacji Dziennej dla Dzieci, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Rodzice wypaleni obserwują, że czas spędzany z dzieckiem, który do tej pory był dla nich przyjemnością, np. wspólny spacer czy zabawa – staje się nie do zniesienia. Może czuć się zmęczony nawet po przebudzeniu, kiedy tylko uświadomi sobie, ile obowiązków związanych z przygotowaniem posiłków dla dzieci, praniem, sprzątaniem, ma do zrobienia w danym dniu. W dodatku, gdy wypalony rodzic zaplanuje sobie cały dzień na wypełnienie obowiązków – gdy dziecko poprosi o zrobienie dla niego czegoś jeszcze – perspektywa zmiany planów i dodania czegoś jeszcze do i tak już wypełnionego dnia skutkuje zdenerwowaniem i irytacją rodzica na dziecko.

Poczucie bezsensowności opieki nad dzieckiem

Jedną z bardziej alarmujących nas jako rodziców objawów wypalenia rodzicielskiego powinno być także poczucie bezsensowności opieki nad dzieckiem i poczucie, że jesteśmy niewystarczającymi opiekunami. Rodzic wypalony nie dostrzega, że  jego czas i trud związane z poświęcaniem dziecku uwagi, rozmowami, wspólnie spędzonym czasem odniesie pozytywny skutek, że dziecko dzięki temu będzie się rozwijało lepiej.

Przykładem może być sytuacja, w której rodzic odrabiający na co dzień lekcje z dzieckiem nie widzi progresu w ocenach dziecka, poprawy wyników w nauce. Związany z poczuciem daremności wykonywanych obowiązków może być także odczuwany żal lub rozgoryczenie rodzica, że dziecko nie docenia jego trudu i poświęcenia w codzienną nad nim opiekę.

Jakie cechy rodzica wpływają na wypalenie rodzicielskie

W wynikach badań dotyczących zjawiska wypalenia rodzicielskiego [3] opisano zestaw cech osobowości rodzica, który może doświadczyć wyczerpania sił w procesie opieki nad dzieckiem. Dzięki zidentyfikowaniu tych cech możliwe jest zaplanowanie działań terapeutycznych dla wypalonych opiekunów.

  • Po pierwsze zaobserwowano, że osoby wypalone mają niesprzyjający wzajemnie zestaw właściwości osobowościowych, czyli mają niską samoocenę, a równocześnie ogromne ambicje w procesie wychowania dziecka.
  • Dodatkowo często zamartwiają się, chcą kontrolować swoje działania wobec dziecka, obserwować efekty pracy i odczuwają bardzo dużą odpowiedzialność za zachowanie dziecka. Z tego powodu wszystkie negatywne wydarzenia w życiu dziecka są dla nich ogromnym przeżyciem, często gdy analizują zaistniałe w danej sytuacji wydarzenia stają się nieobecni i pogrążeni w swoich rozmyślaniach o tym, co zrobili niewłaściwie.
  • Rodzic wypalony nie wierzy w swoje kompetencje jako rodzica, co prowadzi do popełniania błędów w relacjach z dzieckiem, kierowaniem się chwilowym przeczuciem, że powinien zrobić coś „inaczej”.
  • Wypalenie rodzica sprzyja rodzicielskim postawom zarówno nadopiekuńczym, jak i nadmiernie surowym i dyscyplinującym.

Wypalenie rodzicielskie jak sobie radzić?

Wspieranie drugiego człowieka nie jest łatwym zadaniem, dlatego warto szukać wsparcia dla siebie, poszukiwać pomocy w odpowiedzi na pytanie jak sobie radzić, gdy czujemy, że jako rodzic nie dajemy rady pomagać naszemu dorastającemu dziecku. Nie mamy wpływu na to, co już się wydarzyło w naszej relacji z dzieckiem, jakie błędy popełniliśmy w wychowaniu, ale mamy wpływ na zmianę naszego sposobu myślenia.

Warto pamiętać że myśli wpływają na nasze emocje, które prowadzą nas do konkretnego zachowania. Dla relacji z dzieckiem najważniejsze są nasze uporządkowane emocje, dzięki czemu również będziemy mogli być „bezpieczną bazą” dla naszej pociechy.

Wypalenie rodzicielskie: co to i czy może mnie dotyczyć?

Jeśli zaobserwowałeś u siebie opisane w artykule trudności i doświadczasz wyczerpania sił, bądź innych objawów wypalenia rodzicielskiego, dobrym pomysłem będzie wizyta u psychologa lub psychoterapeuty. Prawdopodobnie nie istnieje uniwersalny zestaw sprawdzonych sposobów na przywrócenie sobie sił, ponieważ powodów zjawiska wypalenia rodzicielskiego może być bardzo wiele.

Justyna Hermaniuk

Psycholog w Zakładzie Wczesnej Interwencji Psychologicznej oraz Ośrodku Rehabilitacji Dziennej dla Dzieci, Instytut Matki i Dziecka

Ekspert radzi:

Warto zidentyfikować sytuacje, które nas obciążają wraz z terapeutą, a później wypracować własne metody radzenia sobie w tych sytuacjach. Na pewno istotne będzie też ograniczenie toksycznego wpływu stresu z naszego życia. Pomoże w tym skorzystanie z nauki technik relaksacyjnych lub znalezienie przestrzeni dla siebie, na własne przyjemności w ciągu dnia. Pamiętajmy, że nasze potrzeby jako rodziców są bardzo ważne. Taki komunikat nasze dzieci powinny dostać, aby również czuły, że ich potrzeby mają w przyszłych relacjach być szanowane. Zadbajmy najpierw o siebie, dzięki temu będziemy mogli również właściwie zadbać o nasze dziecko.


Źródła:

[1] Pelsma D.M., Roland B., Tollefson N., Wigington H., Parent Burnout: Validation of the Maslach Burnout Inventory with a Sample of Mothers, “Measurement and Evaluation in Counseling and Development” 2018, Vol. 22;
[2] I. Roskam, M.E. Raes, M. Mikolajczak, Exhausted Parents: Development and Preliminary Validation of the Parental Burnout Inventory, “Frontiers in Psychology” 2017, Vol. 8;
[3] S. Le Vigouroux, C. Scola, M.E. Raes, M. Mikolajczak, I. Roskam, The big five personality traits and parental burnout: Protective and risk factors, “Personality and Individual Differences” 2017, Vol. 119, s. 217

 

Autor

Justyna Hermaniuk

Psycholog w Zakładzie Wczesnej Interwencji Psychologicznej oraz Ośrodku Rehabilitacji Dziennej dla Dzieci, Instytut Matki i Dziecka

Dofinansowanie UE
Informujemy, iż w celu realizacji usług dostępnych w naszym serwisie, optymalizacji jego treści oraz dostosowania serwisu do Państwa indywidualnych potrzeb korzystamy z informacji zapisanych za pomocą plików cookies na urządzeniach końcowych użytkowników. Pliki cookies można kontrolować za pomocą ustawień swojej przeglądarki internetowej. Dalsze korzystanie z naszego serwisu internetowego, bez zmiany ustawień przeglądarki internetowej oznacza, iż użytkownik akceptuje stosowanie plików cookies. Więcej informacji zawartych jest w polityce prywatności serwisu.
Akceptuję